مسلمان بودن در عقیده یعنی چه ؟ ۱۹ نکته اساسی
مسلمان بودن در عقیده یعنی چه ؟
نویسنده:استاد فتحی یکن / مترجم:عبدالعزیز سلیمی
شرط نخست در گرویدن و وابستگی به دین اسلام برخوردار بودن از «عقیده» صحیح و «جهان بینی» سالم است. عقیده ای سازگار و هماهنگ با کتاب خدا و سنت رسول او و باورمند گردیدن به باورهای مسلمانان صدر اسلام و گذشتگان صالح و رهبران دینی که تردیدی در تقوی و نیک مردی و نیکوکاریشان وجود ندارد.
مسلمان بودن در عقیده، لازمه اش ایمان به موارد زیر است:
۱- ایمان و یقین داشته باشید که پدید آورنده ی همه پدیده های نظام خلقت خداوندی است برخوردار از صفات حکمت، قدرت، علم و نظارت و کنترل به داین دلایل که در همه ی اجزاء نظام کائنات هماهنگی، هدفداری، صحت عمل و نیازمندی مخلوقات به همدیگر حکمفرماست، واقعیات و حقایقی که بدون نظارت و تدبیر پدید آورنده ای دانا و توانا، بقاء و ادامه ی حیات آن ها محال و غیر ممکن خواهد بود.
( لَوْ کَانَ فِیهِمَا آلِهَهٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا فَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا یَصِفُونَ ) الانبیاء: ۲۲
« اگر در آسمانها و زمین ، غیر از یزدان ، معبودها و خدایانی می‌بودند و ( امور جهان را می‌چرخاندند ) قطعاً آسمانها و زمین تباه می‌گردید ( و نظام گیتی به هم می‌خورد . چرا که بودن دو شاه در کشوری و دو رئیس در اداره‌ای ، نظم و ترتیب را به هم می‌زند ) . لذا یزدان صاحب سلطنت جهان ، بسی برتر از آن چیزهائی است که ایشان ( بدو نسبت می‌دهند و ) بر زبان می‌رانند . »
۲- ایمان و اطمینان داشته باشید که خالق مخلوقات هیچگاه چیزی را بدون هدف به وجود نیاورده، بدین سبب که او دارای صفات کمال است و محال است بیهوده عمل بیگانه با هدفی را انجام دهد و معتقد باشد که معرفت دقیق و درست و هدف از بوجود آوردن مخلوقات خداوند تنها از طریق «وحی» و از زبان فرستاده ی او ممکن خواهد بود.
( أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاکُمْ عَبَثاً وَأَنَّکُمْ إِلَیْنَا لَا تُرْجَعُونَ فَتَعَالَى اللَّهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْکَرِیمِ ) المؤمنون: ۱۱۶- ۱۱۵
« آیا گمان برده‌اید که ما شما را بیهوده آفریده‌ایم و ( حکمت و فلسفه‌ای در آفرینش شما نیست ، این است که به فساد پرداخته‌اید ؟ و چنین انگاشته‌اید که ) به سوی ما ( برای حساب و کتاب ) برگردانده نمی‌شوید . خداوندی که فرمانروای راستین است و هیچ معبودی جز او نیست و صاحب عرش عظیم است ( برتر از آن است که جهان هستی را بیهوده و بی‌هدف آفریده باشد ) . »
۳- باور داشته باشد که خداوند حکیم در راستای شناساندن خود به مردم و آگاه نمودنشان از سرچشمه خلقت و هدف از آفرینش آن ها پیامبرانی را به همراه پیامهای فرستاده است و آخرین آن ها حضرت محمد بن عبدالله (ص) می باشد و دعوت و رسالت او به وسیله معجزه جاویدان «قرآن» اثبات و تقویت گردیده است.
( وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِی کُلِّ أُمَّهٍ رَّسُولاً أَنِ اعْبُدُواْ اللّهَ وَاجْتَنِبُواْ الطَّاغُوتَ فَمِنْهُم مَّنْ هَدَى اللّهُ وَمِنْهُم مَّنْ حَقَّتْ عَلَیْهِ الضَّلالَهُ فَسِیرُواْ فِی الأَرْضِ فَانظُرُواْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهُ الْمُکَذِّبِینَ ) النحل: ۳۶
« ما به میان هر ملّتی پیغمبری را فرستاده‌ایم ( و محتوای دعوت همه پیغمبران این بوده است ) که خدا را بپرستید و از طاغوت ( شیطان ، بتان ، ستمگران ، و غیره ) دوری کنید . ( پیغمبران دعوت به توحید کردند و مردمان را به راه حق فرا خواندند ) . خداوند گروهی از مردمان را ( که بر اثر کردار نیک ، شایسته مرحمت خدا شدند ، به راه راست ) هدایت داد ، و گروهی از ایشان ( بر اثر کردار ناشایست ) گمراهی بر آنان واجب گردید ( و سرگشتگی به دامانشان چسبید ) پس ( اگر در این باره در شکّ و تردیدید ، بروید ) در زمین گردش کنید و ( آثار گذشتگان را بر صفحه روزگار ) بنگرید و ببینید که سرانجام کار کسانی ( که آیات خدا را ) تکذیب کرده‌اند به کجا کشیده است ( و بر سر اقوامی چون عاد و ثمود و لوط چه آمده است ) . »
۴- به اینکه هدف از آفرینش انسان، شناخت خدا و عبادت و اطاعت اوست مؤمن گردد. در این مورد خداوند می فرماید: « جن (موجودات غیبی) و انسان را جز به خاطر عبادت و فرمانبرداری نیافریده ام روزی خوراک را از آن ها درخواست نمی کنم، او بسیار روزی بخش و توانمند است.»
۵- یقین داشته باشد که: پاداش مؤمن فرمانبردار بهشت و مجازات کافر حق ناپذیر نافرمان آتش سوزان جهنم است.
«گروهی در بهشت بسر می‌برند و دسته‌ای در آتش دوزخ .» شوری: ۷
۶- در این رابطه که انسان بر اساس خواسته و انتخاب خویش است که به دنبال کسب خیر و شرّ می رود باور کند. اما تا توفیق و یاری خدا نباشد کار خیری صورت نخواهد گرفت و هر چند برخلاف اراده ی او کار شر و نامطلوبی هم روی نخواهد داد، اما به وجود آمدنش را نمی پسندد.
« و سوگند به نفس آدمی ، و به آن که او را ساخته و پرداخته کرده است ( و قوای روحی وی را تعدیل ، و دستگاههای جسمی او را تنظیم نموده است ) ! سپس بدو گناه و تقوا را الهام کرده است ( و چاه و راه و حسن و قبح را توسّط عقل و وحی به او نشان داده است ) . ( قسم به همه اینها ! ) کسی رستگار و کامیاب میگردد که نفس خویشتن را ( با انجام طاعات و عبادات ، و ترک معاصی و منهیّات ) پاکیزه دارد و بپیراید ( و آن را با هویدا ساختن هویّت انسانی رشد دهد و بالا برد ) . و کسی ناامید و ناکام میگردد که نفس خویشتن ( و فضائل و مزایای انسانیّت خود را در میان کفر و شرک و معصیت ) پنهان بدارد و بپوشاند ، و ( به معاصی ) بیالاید . » الشمس: ۱۰- ۷
۷- مؤمن و مطمئن باشد به اینکه امر و نهی و قانونگذاری صرفاً حق خداست، و از آن نباید سرپیچی نمود و اهل علم و تخصص با دارا بودن شرایط «اجتهاد» در محدوده ی شریعت و قوانین کلی اسلام اجازه دارند به بیان احکام و مقرّرات دینی بپردازند.
« در هر چیزی که اختلاف داشته باشید ، داوری آن به خدا واگذار میگردد ( و کتاب قرآن قانون دادگاه یزدان است و در پرتو آن کشمکشها باید فیصله پیدا کند ) . چنین داوری خدا است که پروردگار من است و من بدو پشت می‌بندم ، ( و برای قضاوت در منازعات ، و رفع اختلافات ، و حل مشکلات ) به ( کتاب ) او مراجعه می‌کنم . » الشوری: ۱۰
۸- لازم است به وسیله نامها و صفتهای شایسته و زیبنده خدا را بشناسد از حضرت ابوهریره نقل گردیده که رسول خدا (ص) فرموده است: «خدا دارای نود و نه اسم و صفت می باشد. هر کس آن ها را بفهمد و از بر نماید و بر اساس و مقتضای آن ها زمینه عبودیت خود و دیگران را فراهم کند وارد بهشت خواهد گردید.»
۹- در مورد پدیده ها و مخلوقات خدا به تفکر و اندیشه بپردازد و هیچگاه به فکر اندیشیدن راجع به ذات و ماهیت خدا نیفتد و به فرموده ی رسول خدا (ص) احترام بگذارد که «مخلوقات خدا را وسیله ی تفکر قرار دهید، نه ذات او را، بدین سبب که به شما وسیله این کار را نداده اند.»
۱۰- راجع به صفات خدا که لازمه ی کمال «الوهیت» و فرمانروایی اوست اشارات زیادی در آیات قرآن وجود دارد. برای مثال آیاتی به «وجود» و «بقاء» و «ازلی» همسان نبودنش با مخلوقات و تحولات، بی نیازیش به زن و فرزند و پدر و بی مثال و مانند بودن و عدم احتیاجش به مخلوقات و نیاز شدید همه مخلوقات به او، وحدانیت و تنها بودنش در ذات و صفات و اعمال و تصرفات، دارا بودن عظمت بی حد و قدرت بی پایان، گستردگی بی حد و حصر دانستنیهایش، تسلط تام و تمام بر همه امور، برخورداری از اراده ی استوار و نفوذ و سلطه بر همه ی اراده ها و تصمیم ها و دارا بودن حیات حقیقی و کامل اشاره و تصریح دارند.
همچنین در برخی دیگر از آیات قرآن بیان گردیده که خداوند دارای ویژگی ها و صفاتی است که درک حقیقت آن ها برای انسان ممکن نخواهد بود.
به دور از هر گونه عیب و نقصی است، توان ستایش روای او را در خود نمی بینیم. او همان است که خود آن را شناسانده است.
۱۱- به خاطر پرهیز از «تأویل» و «توجیه» و «تعطیل» و نامفهوم نگریستن به اسماء و صفات خدا و آیات قرآن، پیروی از اعتقادات گذشتگان صالح و صمیمی را بهتر و برتر می دانیم و آنچه را که درک نمی کنیم به خدا – و گذشت زمان و پیشرفت و تکامل همه جانبه انسان – محول نماییم و تأویلاتی را که پس از «گذشتگان پاک و صادق» در میان مسلمانان رواج پیدا کرد نباید وسیله حکم کفر و خروج از دین قرار داد و نبایستی آن اختلاف آراء و نظرات – چه در گذشته و چه در این شرایط – سبب درگیری و دشمنی قرار گیرند.
۱۲- تنها خدا را شایسته اطاعت و فرمانبرداری بداند و در این زمینه کسی و چیزی را با خدا «شریک» نکند، این مسئله ی بسیار مهمی است که در طول تاریخ بشریت خداوند پیامبران را برای تحقق آن و دوری از اطاعت و فرمانبرداری و تسلیم در مقابل طاغوتها «سرکشان و ظالمان» فرستاده است.
« ما به میان هر ملّتی پیغمبری را فرستاده‌ایم ( و محتوای دعوت همه پیغمبران این بوده است ) که خدا را بپرستید و از طاغوت ( شیطان ، بتان ، ستمگران ، و غیره ) دوری کنید . ( پیغمبران دعوت به توحید کردند و مردمان را به راه حق فرا خواندند ) . خداوند گروهی از مردمان را ( که بر اثر کردار نیک ، شایسته مرحمت خدا شدند ، به راه راست ) هدایت داد ، و گروهی از ایشان ( بر اثر کردار ناشایست ) گمراهی بر آنان واجب گردید ( و سرگشتگی به دامانشان چسبید ) پس ( اگر در این باره در شکّ و تردیدید ، بروید ) در زمین گردش کنید و ( آثار گذشتگان را بر صفحه روزگار ) بنگرید و ببینید که سرانجام کار کسانی ( که آیات خدا را ) تکذیب کرده‌اند به کجا کشیده است ( و بر سر اقوامی چون عاد و ثمود و لوط چه آمده است ) . » النحل: ۳۶
۱۳- به غیر از خدا از کس و چیز دیگری هراس به خود راه ندهد و حساب نبرد و ترس از خدا زمینه ساز پرهیز او از ارتکاب گناه و کسب رضایت خدا شود.
« و هرکس از خدا و پیغمبرش پیروی کند و از خدا بترسد و از ( مخالفت فرمان ) او بپرهیزد ، این چنین کسانی ( به رضایت و محبّت خدا و نعیم بهشت و خیر مطلق دست یافتگان و ) به مقصود خود رسیدگانند.» نور: ۵۲
« کسانی که در نهان ، از پروردگار خود می‌ترسند ، آمرزش و پاداش بزرگ و فراوانی دارند.» الملک:۱۲
۱۴- بر دوام در یاد خدا و ذکر او به سر برد، سکوتش را به اندیشیدن و گفتارش را در جهت یاد خدا جهت دار نماید. زیرا ذکر خدا، مؤثرترین داروی معنوی و روحی برای انسان و کاری ترین سلاح در مقابله با ناهمواری ها و ناملایمات عمر و مشکلات زندگی است. بدون تردید «ذکر خدا» پدیده ای است که بشریت به خصوص در این مقطع از تاریخ صد در صد به آن احتیاج دارد. خداوند در کتاب بری از شک خود «قرآن» می فرماید: « آن کسانی که ایمان می‌آورند و دلهایشان با یاد خدا سکون و آرامش پیدا می‌کند . هان ! دلها با یاد خدا آرام می‌گیرند ( و از تذکّر عظمت و قدرت خدا و انجام عبادت و کسب رضای یزدان اطمینان پیدا می‌کنند ) . » الرعد: ۲۸
« هر کس از یاد خدا غافل و روگردان شود ، اهریمنی را مأمور او می‌سازیم ، و چنین اهریمنی همواره همدم وی میگردد ( و گمراه و سرگشته‌اش می‌سازد ) . » الزخرف: ۳۶
یکی از دانشمندان به نام دکتر «بریل» به این موضوع معترف است که انسان پای بند به راهنمایی های دین هیچگاه دچار بیماری های روانی و بحرانهای روحی نمیشود.
«دیل کارنگی» هم معتقد است دانشمندان روانشناس و همچنین پزشکان به این حقیقت پی برده اند که داروی «ایمان» و «عبادت» و پیروی از دستورات دین، مانع از مبتلا شدن انسان به بیماری اضطراب روحی، ناراحتی های عصبی می شود و شخص مؤمن را در مقابل آن گونه بیماری ها بیمه می کند.
۱۵- آن چنان خدا را دوست داشته باشد که قلب و روانش مجذوب و متمایل به او گردد، به صورتی که او را بیش از پیش نیکی و فداکاری و جهاد و تلاش در راستای رضایت او وادار نماید و التزامش را به فرمانبرداری خداوند تقویت کند و مظاهر فریبنده دنیا و محبت خویشان و دوستان مانع ادامه ی حرکت در مسیر معبود حق نشود. در این رابطه خداوند می فرماید:
« بگو : اگر پدران و فرزندان و برادران و همسران و قوم و قبیله شما ، و اموالی که فراچنگش آورده‌اید ، و بازرگانی و تجارتی که از بی‌بازاری و بی‌رونقی آن می‌ترسید ، و منازلی که مورد علاقه شما است ، اینها در نظرتان از خدا و پیغمبرش و جهاد در راه او محبوبتر باشد ، در انتظار باشید که خداوند کار خود را می‌کند ( و عذاب خویش را فرو می‌فرستد ) . خداوند کسان نافرمانبردار را ( به راه سعادت ) هدایت نمی‌نماید . » التوبه: ۲۴
و از تلاش برای به دست آوردن «ایمان» آرامش و آسایش بخش و چشیدن شهد شیرین آن به هیچ وجه کوتاهی ننماید. ایمان مورد اشاره ی فرموده رسول خدا (ص) که «کسی طعم شیرین ایمان را خواهد چشید که سه چیز را در خود سراغ داشته باشد:
اول: خدا و رسول او را از همه چیز و همه کس بیشتر دوست داشته باشد.
دوم: هر گونه دوستی و محبت او صرفاً به خاطر رضای خدا باشد.
سوم: آن چنانکه از افتادن و سوختن در آتش وحشت و گریز دارد از کفر و بی دینی و نافرمانی خدا وحشت داشته و خود را دور بدارد.»
۱۶- همه ی امور و اوضاع خود را به دست خدا – و برنامه ی زندگی مورد پسند او – بسپارد و مطمئن باشد که نتیجه ی چنین باور و چنین کاری قوت قلب و نیروی اراده ی ارزشمندی خواهد بود در مقابله با همه مشکلات زندگی و آسان گردیدن ادای مسئولیات فردی و اجتماعی. در این مورد خداوند حکیم می فرماید:
«کسی که به خدا توکل کند، همین او را بس است.»
رسول گرامی اسلام در یکی از زیباترین سخنانش می فرمایند: «خدا را مدام مراقب خود بدان تا او هم از تو مراقبت نماید، از ادای فرامین او پاسداری کن، تا او هم تو را مصون بدارد، همیشه خدا را به یاد داشته باش تا دست نیرومند و با محبت او را بر سر خویش احساس نمایی، اگر درخواستی داری تنها از او بخواه و چنانچه به کمک و یاری محتاج بودی تنها از او درخواست کن. این را خوب به خاطر داشته باش و بدان که اگر همه انسان ها با تو دشمن شوند و دست در دست هم بگذارند تا ضرری را متوجه تو بنمایند، موفق نخواهند شد و تنها چیزی روی خواهد داد که تقدیر و اراده ی خدا آن را تعیین کرده و خواسته باشد و چنانچه همه انسان ها با تو دوست و رفیق شوند و تصمیم بگیرند خیری و نفعی را نصیب تو بنمایند تنها به چیزی توفیق پیدا می کنند که خواسته قبلی خدا همان بوده باشد و مطمئن باش که قلم تقدیر خداوند از نوشتن باز ایستاده و نوشته ها و برنامه ها از پیش تهیه شده است.»
۱۷- خدا را به خاطر نعمتهای بیشمار و بخشش و رحمتهای فراوانش سپاسگزاری کند و ادب ایجاب می کند که صاحب نعمت و احسان را شکرگزاری و فرمانبرداری باید نمود. خداوند منعم در این مورد می فرماید:
« خداوند شما را از شکمهای مادرانتان بیرون آورد در حالی که چیزی ( از جهان دور و بر خود ) نمی‌دانستید ، و او به شما گوش و چشم و دل داد تا ( به وسیله آنها بشنوید و ببینید و بفهمید و نعمتهایش را ) سپاسگزاری کنید . » النحل: ۷۸
« نشانه‌ای ( از قدرت خدا بر رستاخیز ) برای آنان ، زمین مرده است که آن را حیات بخشیده‌ایم و از آن دانه‌هائی را بیرون آورده‌ایم که ایشان از آن تغذیه می‌کنند . و در زمین باغهای خرما و انگور ( و سایر درختان و گیاهان دیگر ) پدیدار کردیم ، و چشمه‌سارانی از آن بیرون آوردیم . تا از میوه‌های آن درختان که ( به صورتِ غذای آماده و بسته‌بندی شده بر شاخسارها ظاهر می‌شوند و ) دست انسانها در ساختن آنها کمترین دخالتی نداشته است ، تناول کنند . آیا انسانها ( در برابر این همه خوراکیهای لذیذ و بی‌نیاز از پخت و پز ) سپاسگزاری نخواهند کرد ؟ ! » یس: ۳۵- ۳۳
به همان صورت که خداوند منعم سپاسگزاران مطیع را به بیشتر نمودن نعمت ها وعده داده، ناسپاسیهای نافرمان را نیز به ضرر بیشتر و قحطی و مشکلات مختلف تهدید فرموده است، قرآن راجع به این قضیه می فرماید:
« و ( ای بنی‌اسرائیل ! به یاد آورید ) آن زمان را که پروردگارتان مؤکّدانه اعلام کرد که اگر ( از نعمتهای خدادادی ، به وسیله ثبات بر ایمان و تلاش در عبادت ) سپاسگزاری کردید ، هر آینه ( نعمتهای خود را ) برایتان افزایش می‌دهم ، و اگر کافر ( و ناسپاس ) شدید ( شما را به عذاب دردناکی گرفتار می‌سازم و بدانید که ) بی‌گمان عذاب من بسیار سخت است . » ابراهیم: ۷
۱۸- از خداوند غفور رحیم، مدام درخواست عفو و گذشت بنماید، زیرا درخواست بخشش سبب پوشانده شدن گناهان و تجدید و تکرار توبه و آسایش و آرامش میگردد. راجع به این موضوع قرآن می فرماید:
« هرکس که کار بدی بکند یا ( با ارتکاب معاصی ) بر خود ستم کند ، سپس ( دست دعا به سوی خدا بردارد و ) از خدا آمرزش بطلبد ، ( از آنجا که درگاه توبه همیشه باز است ) خدا را آمرزنده ( گناهان خویش و ) مهربان ( در حق خود ) خواهد یافت . » النساء: ۱۱۰
همچنین می فرماید:
« و کسانی که چون دچار گناه ( کبیره‌ای ) شدند ، یا ( با انجام گناه صغیره‌ای ) بر خویشتن ستم کردند ، به یاد خدا می‌افتند ( و وعده و وعید و عقاب و ثواب و جلالت و عظمت او را پیش چشم می‌دارند و پشیمان می‌گردند ) و آمرزش گناهانشان را خواستار می‌شوند – و بجز خدا کیست که گناهان را بیامرزد ؟ – و با علم و آگاهی بر ( زشتی کار و نهی و وعید خدا از آن ) چیزی که انجام داده‌اند پافشاری نمی‌کنند ( و به تکرار گناه دست نمی‌یازند ) . » آل عمران: ۱۳۵
۱۹- در آشکار و نهان خدا را حاضر و ناظر بر افکار و اعمال خود بداند و آن فرموده او را آویزه ی گوش خویش گرداند که:
« مگر ندیده‌ای که خداوند می‌داند چیزی را که در آسمانها و چیزی را که در زمین است ؟ هیچ سه نفری نیست که با همدیگر رازگوئی کنند ، مگر این که خدا چهارمین ایشان است ، و نه پنج نفری مگر این که او ششمین ایشان است ، و نه کمتر از این و نه بیشتر از این ، مگر این که خدا با ایشان است در هر کجا که باشند ( و رازشان را می‌داند ) . بعداً خدا در روز قیامت آنان را از چیزهائی که کرده‌اند آگاه می‌سازد . چرا که خدا از هر چیزی باخبر و آگاه است . » المجادله: ۷
——————————————————
منبع: دعوت اسلامی / مؤلف:استاد فتحی یکن / مترجم:عبدالعزیز سلیمی / انتشارات:نشر احسان ۱۳۷۲