اقسام جهاد
اقسام جهاد
نویسنده: ایوب گنجی
اندیشمندان اسلامی برای جهاد اقسامی را ذکر کرده اند که مشهورترین آن ها عبارتند از:
- جهاد با نفس
- جهاد با شیطان
- جهاد با کفار(و مشرکان)
- جهاد با منافقین۱( اهل ظلم و منکرات)۲
- به طور بسیار خلاصه، جهاد با نفس و شیطان، مقابله کردن با خواست های آنان و مقاومت در برابر خواهش های این دو دشمن درونی و برونی است.اسلحه ی مقابله با این دو دشمن، تزکیه ی درون می باشد. اگر تزکیه ی نفس حاصل شود، جنگ با دشمنان ظاهری و خارجی دین، بسیار آسان تر خواهد شد. پس مشغول شدن به آن چه مخالف خواست نفس و شیطان است، جهاد به شمار می آید. برای توضیح بیشتر این قسم به کتاب عرفا و مشایخ حقیقی، همچون حضرت امام غزالی، مولانای روم، و دیگر بزرگان این فن مراجعه شود.۳
مراتب جهاد
اما جهاد دو قسم اخیر که از آن به جهاد با کفار و مشرکان و جهاد با منافقان و اهل ظلم، یاد کردیم، مراتبی دارد که اختصارا" به آن اشاره ایی می کنیم:
· جهاد باللسان
جهاد به وسیله ی زبان در مقابل این دو گروه، از راه های زیر حاصل می شود:
موعظه و بیان در مساجد، سخنرانی ها و کنفرانس ها، سخنرانی های دینی، اجتماعی، سیاسی، سرودن اشعار حماسی، برگزاری نشست های عمومی و خصوصی برای بیداری مردم در این مورد. و هر آن چه که به صحبت کردن در مورد احیای امت اسلام و متوجه نمودن آنان به سوی نقشه های دشمنان گردد، جهاد باللسان به شمار می آید.
· جهاد بالقلم
این مرحله نیز به وسیله ی نوشتن کتاب، رساله، مقاله، بروشور و غیره انجام می گیرد. پس به هر طریق ممکن امت را بیدار کردن و در مقابل دشمنان ایستادن، این نیز مرحله ی دیگری از جهاد است.
· جهاد بالقلب
امام شهید، حسن البنا مرحله ی دیگر را اضافه نموده و می فرماید:
جهاد بالقلب، مرحله ی سوم است. و می گوید: پس از لسان و قلم، باید به وسیله ی قلب نیز با دشمنان جهاد نمود؛ بدین شکل که از درون قلب تنفر و انزجار نسبت به اعمال و افکار آنان داشته باشیم. و این نوع جهاد، پائین ترین درجه ی ایمان است، که اگر فردی این را نیز انجام ندهد، باید در مورد ایمانش بترسد.
«…فمن جاهدهم بیده فهو مؤمن، و من جاهدهم بلسانه فهو مؤمن و من جاهدهم بقلبه فهو مؤمن، و لیس وراء ذلک من الایمان حبه خردل»۴
· جهاد بالمال
· مرحله ی دیگری از جهاد، به وسیله ی مال است که قرآن صراحتا" دستور داده است:
(جَاهِدُواْ بِأَمْوَالِکُمْ وَأَنفُسِکُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ)توبه/۴۱
« با مال و جان در راه خدا جهاد و پیکار کنید»
رسول اکرم(ص) نیز در احادیث گهر بارش این نکته را بیان فرموده که هر کس مجاهدان را تقویت نماید، و اسباب جهاد شان را فراهم کند، همانند این است که خود در جهاد شرکت کرده باشد. پس به وسیله ی مال و دارایی، مجاهدان را تقویت نمودن، یکی از مراحل جهاد است.
فضیلت جهاد با مال
· ابو مسعود انصاری گوید:
« روزی مردی ماده شتری را که رام کرده بود به حضور رسول الله(ص) آورده و گفت: این شتر را در راه الله تصدق می کنم. پیامبر(ص) فرمود: خداوند در روز قیامت هقتصد شتر به شما می دهد که تمامی آن ها به این شکل مهار کرده شده هستند.»
· خریم بن فاتک گوید: رسول اکرم(ص) فرمود:
«هر آن کس در راه الله(و برای تقویت مجاهدان) چیزی انفاق نماید، خداوند هفتصد برابر آن را برایش در نظر خواهد گرفت»
· ابوامامه گوید: پیامبر(ص) فرمود:
« بهترین صدقه ها، سایه ی خیمه و چادری است که به خاطر خدا انفاق گردد( تا مجاهدان در سایه ی آن استراحت کنند) و همچنین گماشتن خادمانی است که مجاهدان را خدمت کنند. و شتر سواری که در راه خدا برای استفاده مجاهدان، صدقه نماید.»
· زید بن خالد گوید: پیامبر(ص) فرمود:
«هر کس اسباب جهاد مجاهدی را تهیه کند و مجاهدی را برای جهاد آماده کند، چنان است که خود جهاد کرده باشد. و اگر کسی از مال و عیال مجاهدی محافظت کند و مشکلات آنان را برطرف نماید، همانند کسی است که جهاد کرده باشد»۵
تمامی این مراحل در حدیث مشهوری که حضرت ابو سعید از رسول الله(ص) روایت کرده است، یافت می شود. عن ابی سعید قال:قال رسول الله:
«هرگاه یکی از شما کار خلاف شرعی، (ظلم و گناهی) را مشاهده کرد پس لازم است (اگر توانایی داشت) با دست و بازویش آن را تغییر دهد، اگر قدرت این کار را نداشت پس با زبان و تبلیغ زبانی مانع انجام آن منکر بشود، و اگر قدرت این کار را نیز نداشت، پس باید از درون قلب از آن کار تنفر داشته و از آن بیزار باشد و این پائین ترین درجه ی ایمان است»۶
· جهاد بالسیف( به وسیله ی اسلحه و شمشیر)
اما پیکار و نبردی که با اسلحه و دست و بازو انجام می گیرد، به دوازده نوع تقسیم می شود:
۱. پیکار با مرتدین
۲. پیکار با شورشیان و بغاوت کنندگان
۳. پیکار با جنگ طلبان هم چون راهزنان
۴. پیکار برای دفاع از حریم خصوصی
۵. پیکار برای دفاع از حریم عمومی
۶. پیکار برای اصلاح انحراف حاکم و پادشاه
۷. پیکار فتنه و آزمایش و بلا
۸. پیکار با غصب کنندگان حکومت
۹. پیکار با کافران ذمی
۱۰. پیکار با دشمنان برای تصرف مال آن ها
۱۱. پیکار برای ایجاد حکومت اسلامی
۱۲. پیکار برای وحدت و همبستگی کشورهای اسلامی.
_______________________
منبع: جهاد / نویسنده: ایوب گنجی / انتشارات:احمد-۱۳۸۳
۱ آیین زندگی: ص۱۵۳
۲ رکن الجهد:ص۳۶
۳ آثار حضرت علامه مفتی رشید احمد لدهیانوی-و استاد سید ابوالحسن ندوی- نیز گویای این حقیقت می باشند.
۴ رکن الجهاد:ص۴۴
۵ بخاری:۶/۴۹ حدیث ۲۸۴۳. مسلم:۳/۱۵۰۷ حدیث۱۸۹۵
۶ رواه مسلم