فضیلت دعا و شرایط لازم برای استجابت دعا

فضیلت دعا و شرایط لازم برای استجابت دعا

نویسنده:عمرو خالد/مترجم:عبدالظاهر سلطانی

دعا اسلحه ای بزرگ است و امیدوارم این امت در دعا برای مسلمانان ، اسلام، فلسطینیان و عراق تمام توانش را به کار گیرد.

مردی از اصحاب نزد رسول الله(ص) آمد و پرسید: ای رسول خدا ، آیا خدای مان دور است تا او را بانگ زنیم یا نزدیک است که با او نجوا کنیم؟که این آیه فرود آمد :« و هر گاه بندگانم درباره ی من از تو پرسیدند به یقین من نزدیکم، خواسته ی دعا گو را در وقتی که مرا فرا خواند پاسخ می دهم.»(بقره/۱۸۶)

رسول الله(ص)عادت داشت که هر گاه کسی از او در امور دینهی می پرسید از فرد مهلت می خواست تا از خداوندگار در آن باره بپرسد، اما این جا آیه به سرعت نازل شد تا پاسخ این سوال را بدهد.

یعنی خداوند با حذف واسطه فرمود: بندگانم درباره ی من از تو پرسیدند به یقین من نزدیک هستم، و نگفت :« بگو من نزدیک هستم.» شاید نزدیک ترین لحظه به خداوند زمانی باشد که دستانت را بالا می بری تا از او چیزی را امیدوار باشی، با فروتنی و اشک دعا کنی و خواسته ات را تکرار نمایی.

لذا خداوند در پاسخ آن صحابی فرمود: من نزدیک هستم و دعای تو و هر که مرا فراخواند پاسخ خواهم داد، یعنی خداوند به بنده اش در همان لحظه ای که از او بخواهد پاسخ خواهد داد، چه دعای بنده در شب باشد یا روز، یعنی اجابت تضمین شده است، چون او دعا را اجابت میکند . خداوند متعال می فرماید:« خدایتان گفت مرا بخوانید تا برایتان استجاب کنم» (غافر/۶۰) یعنر هر گاه مرا بطلبد یا دعا کند من حتماً دعایش را پاسخ می دهم ، سپس فرمود:« به یقین کسانی که در برابر بندگی من برتری می جویند با خواری به جهنم درخواهند آمد» یعنی کسی که در برابر عبادت من تکبر می ورزد و مرا فرا نمی خواند در دوزخ است، اما کسی که مرا فرا می خواند من برایش پاسخ خواهم داد.

چگونگی دعا

به چگونگی دعا و روشی که با آن دعا میکنی بنگر؛ بایددعا با مهربانی، فروتنی و کرنش باشد، نه با تکبر، گستاخی و بی باکی.

هر گاه انس بن مالک این حدیث قدسی را روایت می کرد بر زانو می نشست و نقل می کرد:« ای بندگانم، همگی تان گمراهید مگر کسی را که من راه نموده ام، پس از من هدایت بطلبید تا شما را هدایت کنم، ای بندگانم ، همگی گرسنه اید مگر آن را که من خورانده ام، پس از من بخواهید که شما را خوراک دهم، ای بندگانم ، همگی شما برهنه ایدمکگر آن کس را که من پوشانده ام ، پس از مکن بخواهید ، شما را می پوشانم، ای بندگانم ، شما شب و روز اشتباه می کنید، از من آمرزش بطلبید تا برایتان بیامرزم»[۱]

رسول الله(ص) میفرماید:« دعا همان مغز عبادتست»[۲]، یعنی فروتنی برایخدا، و بنده همان فروتن در پیشگاه سرورش است، در زبان عبی می گوییم:عُبّد ت الارض ، یعنی زمین هموار، برابر و نرم شد.

وقتی دستانت را به سوی خدا بلند می کنی و می گویی : من به، من به تو نیازمندم، باید دعایت با فروتنی، کرنش، خواری و اشک همراه باشد. این والاترین لحظه ی عبودیت است که به تو می فهماند به خداوند نیاز داری. تو به او می گویی: من کسی جز تو را ندارم، به خواسته ام پاسخ بده که تو بر هر خواسته ای توانا هستی. حتی اگر نیازمند خواسته  و چیز خاصی نیستی باز هم دعا و فروتنی در آن، جهت بندگی خدا پسندیده است.

دعا خواسته و عبادت است

یعنی تو به وسیله ی دعا عبادت می کنی، یکی از تابعین می گوید: دعا در شب قدر برایم محبوب تر از نماز است. رسول الله _ صلی الله علیه و سلم_  می فرمایند:» هر کس از خداوند نخواهد خدا بر او خشم می گیرد»(احمد، ۲/۴۴۲) و نیز فرموده است:« از دعا ناتوتن نشوید که هیچ کس با وجود دعا نابود نمی گردد.[۳]

خداوند می گوید:« من نزد گمان بنده ام به من هستم»[۴] یعنی گمان خدا به تو دقیقاً همانند گمان تو به خداست ، و هر گونه این گمان باشددعا نیز همان گونه است.

باید دعا در جامعه باشد؛ برای همگان وبه طور عام وامت اسلامی به شکل خاص. رسول الله _ صلی الله علیه و سلم_ میفرماید:« حقاکه خداوند شرم میکند و خداوند با حیاتر و بزرگوارتر است از این که بنده دستانش را بلند کند و بگوید: ای خدا، ولی خداوند او را نا امید برگرداند.»[۵] خداوند شرم می کند که از این که بندگان  مؤمن خود را نا امید برگرداند، باید دعا کنی وبه اجابت یقین داشته باشی.

استجابت دعا

عمر فاروق – رضی الله عنه-  می گوید: من دغدغه ی اجابت ندارم، ولی این دغدغه را دارم که دعا به من الهام نشود .و این یعنی وقتی عمر فاروق – رضی الله عنه-  دعا در برابرش خدایش را آغاز می کرد و توجهی نداشت که به خواسته اش پاسخ داده خواهد شد یا نه؛ دغدغه ی بزرگش چگونگی دعابود. هم چنین سیدنا عمر – رضی الله عنه-   می گوید: ترس من از این که از دعا محروم شوم بسی بیش تر است از آن که از اجابت محروم گردم.

یعنی دغدغه اش تمرکز بردعا و افزایش آن بود و به اجابت یا عدمش توجهینداشت، از این نمی ترسید که از اجابت محروم شود به آن اندازه که محرومیت ازدعا میترسید. اگر شرایط دعا همانند فروتنی و کرنش در برابر خدا فراهم گردد حتماً برایت اجابت خواهد شد.

خداوند به دعاهای بسیاری ازبندگان نیکویش پاسخ داده است. اکنون نمونه هایی از دعاهای پیامبران  را در برابر خداوند بزرگ می آوریم که اجابت شده است، از جمله دعای نوح – علیه السلام – :« به راستی که من مغلوبم پس یاری بده» ( قمر /۱۰) ،سیدنا نوح – علیه السلام – درطول سالیان درازی  از سوی مردمش بسیار آزار دید ، لذا ازخدا خواست که او را برای قومش یاری دهد، که قوانین جهان به خاطرش دگرگون شد، خداوند میگوید:« که درهای آسمان را با آّب فراوان گشودیم و زمین را به شکل چشمه هایی منفجر کردیم تا آب بر امریکه تقدیر شده بودبه هم آمد»(قمر/۱۱و۱۲)

همچنین سیدنا زکریا علیه السلام – علیه السلام – آن گاه که خداوند را خواند و گفت : مردی پیر شده ام ، زنم نازاست و هیچ فرزندی به من عطا نشده است ، او در دعایش  گفت :«خدایا مرا تنها رها نکن و تو بهترین میراث بر هستی » (انبیاء/۸۹) ، که خداوند پاسخ   می دهد ، دعایش را اجابت می کند و می گوید:« پس برایش اجابت کردیم و برایش یحیی را بخشیدیم و همسرش را برایش اصلاح کردیم»(انبیاء/۹۰)

سیدنا سلیمان- علیه السلام –نیزکه در رزوزگاران پیشین می زیست دعا فرمود :« خدایا مر ا بیامرز و برایم مالکیتی ببخش که برای هیچ کس پس از من شایسته نباشد» (ص/۳۵)، و در حقیقت هم به سلیمان مالکیتی داده شد که هرگز بعد از او به کسی داده نشد، حتی در این دوران که عصر پیشرفت تکنولوژی است رشد علمی نتوانسته است به نعمت و قدرت های سلیمان دست یابد.

ابراهیم پیامبر- علیه السلام – هم چنین دروسط بیابان ، یعنی مکه دعا کرد :« خدایا این را سرزمینی امن قرار بده و مردمش را از میوه های روزی بده  (بقره/۱۲۶) که خداونددعایش را مستجاب کرد، و با گذشت هزاران سال هنوز اثر دعایش جاری است و مردم مکه بدان واسطه از نعمت و رفاه تاقیامت برخوردار میشوند.

ایوب- علیه السلام –به پیشگاه خدایش دعا کرد که بیماری و گرفتاری اش را برطرف کند و او نا امید نشد و به بیماری تن نداد ، بلکه گفت:« بهیقین به من بیماری گزند رسانده است و تو مهربان ترین مهربانان هستی. پسبرایش اجابت کردیم و آنچه گرفتاری در او بود را برطرف کردیم(انبیاء/۸۳و۸۴)

این ها نمونه هایی از نیایش پیامبران بود. چرا ما به روش آنان از خداوند نخواهیم!

دعای رسول الله _ صلی الله علیه و سلم_

ابوهریره به رسول الله _ صلی الله علیه و سلم_گفت: ای رسول خدا، سال های زیادی است که مادرم را به سوی اسلام فرا میخوانم ، امانمی پذیرد، مرا دشنام میدهد و درباره ی تو سخنانی به گوشم میرساند که مرا به درد می اورد و آزار میدهد، از خدا بخواه تا مادر ابوهریره را راه نماید . رسول الله _ صلی الله علیه و سلم_ نشست، دستانشرا بلند کرد و گفت:« خدایا مادر ابوهریره را راه بنما»[۶] ابوهریره می گوید: دعای پیامبر را مژده ی خیر گرفتم وگفتم اگرخدا بخواهد سال آینده مادرم ایمان میآورد، سپس به منزلم برگشتم، وقتی نزدیک دررسیدم مادرم از درون خانه صدایم را شنیده بود که کفت ای ابوهریره سرجایت بایست، ایستادم، گمان بردم که اکنون دشنام و ناسزا را آغاز میکند ، که در را گشود و به من گفت: ای ابوهریره، اشهد ان لا اله الا الله  و ان محمدا رسول الله، وقتی این را شنیدم گریستم.

نزد پیامبر بازگشتم و گفتم : خداوند هم اکنون دعایت را مستجاب کرد، رسول الله _ صلی الله علیه و سلم_فرمود:« الحمدلله» ابوهریره گفت: میخواهم دوبار برایم دعا کنی رسول الله _ صلی الله علیه و سلم_ پنداشت که این بار برای رسیدن به ثروت دعا خواهد خواست، اما ابوهریره گفت:ایرسول خدا ، از خداوندطلب کن که من و مادرم را نزد مؤمنان و مؤمنان را نزد ما محبوب گرداند، که رسول الله _ صلی الله علیه و سلم_دعا کرد:« خدایا این بنده ی کوچکت و مادرش را نزد مؤمنان و مؤمنان را برای شان محبوب گردان». ابوهریره میگوید: هیچ صحابی یا تابعی یا کس دیگری نام مرا نشنید مگر این که من و مادرم را دوست داشت.

ولی دعای بزرگ پیامبر برای روز قیامت ذخیره شده که در دنیا استفاده نکرده است رسول الله _ صلی الله علیه و سلم_ فرمود:« هر پیامبر دعایی اجابت شده دارد، اما من دعایم را برای شفاعت امتم در قیامت پس انداز کرده ام».

نگو که این دعاهای پیامبران بوده است، چون برای هر کس هست ؛ برای هر کس که با فروتنی و کرنش بخواند و به پاسخ یقین داشته باشد. رسول الله _ صلی الله علیه و سلم_به صحابه فرمود:« مردی بر شما می گذرد که از صحابه نیست، بلکه از تابعین است و نامش اویس قرنی از یمن است، وقتی نزدتان آم اگر توانستید از او بخواهید تا برایتان دعا کند و آمرزش بطلبد، پس چنین کنید»، یعنی می شود کوچک برای بزرگ دعا کند و برعکس.

سیدنا عمر فاروق – رضی الله عنه-  با شگفتی نسبت به سخن رسول الله _ صلی الله علیه و سلم_ می گوید: به پیامبر می نگریستم گه او هم به من نگریست و فرمود:« و ای عمر اگر اویس را دریافتی از او بخواه برایت دعا کند»[۷]،عمر – رضی الله عنه-  میگوید» پس از رحلت رسول الله _ صلی الله علیه و سلم_هر سال در انتظار مراسم حج بودم و هرگاه قبیله یا گروهی یمنی عبور می کرد درباره ی اویس قرنی از ایشان پرسیدم ، تا سرانجام او را یافتم و خواستم برایم دعا کند و از خداوند برایم آمرزش بطلبد.

دعا برای همه

خداوند دعای کوچک، بزرگ، زن، مردو کوچک را اجابت می کند، که او نزدیک است و خواسته ی هر دعاگو را پاسخ میدهد و درهایش هرگز بسته نمی شود.

انسان فراموش می کند که چه دعاهایی را خداوندبرایش پاسخ داده است، ای انسان! به یاد آور که چه دعاهایی برایت اجابت شده است و بدان که شیطان نسبت به فضل خدا ، فضیلت دعاو لطف استجابت او، تو را به فراموشی می اندازد، چون اگر همه ی دعاهایی را که برایت اجابت شده به یاد آوری به خداوند وابسته می شوی.

صحابه بسیار دعامی کردند، اما همراه با کار دایمی و بدون ایستایی، تا وقتی که برای شان استجابت می شد.

به یاد داشته باش که دعا همان اسلحه ای است که تو را خالص و پاک میگرداند. صحابه دعا را برای شب قدر به تأخیر می انداختند و تمام شب را تا صبح در دعاسپری می کردند، برخواسته ی خود با فروتنی و کرنش پافشاری می نمودند، به اجابت یقین داشتند و می گفتند: به خدا سوگند هنوزرمضان آینده فرا نرسیده باشد خداوند دعای مرا پاسخ می دهد.

شرایط اجابت

ابن قیم میگوید: این دعاهرگز رد نمی شود:

۱.      یقین به اجابت هنگام دعا

رسول الله _ صلی الله علیه و سلم_میفرماید:« در حالیکه خدا را بخوانید که به اجابت یقین داشته باشید»[۸]ونیز میگوید: «هرگز کسی در دعایش نوید:خدایا اگرخواستی به من چنین عطا کن،بلکه باید در خواسته مصمم باشد»[۹]

یعنی اگرمیخواهی از آتش آزاد شوی باید دعایت با عزم و راسخ باشد و در حالی که به اچجابت یقین داری دعا کن ، به دعا های پیامبران گوش کن که همه اش با یقین به اجابت همراه است:

زکریا – علیه السلام -گفت: :« خدایا از دعای تو به من بی بهره نبوده ام» (مریم/۴)، یعنی هر گاه تو را فراخواندم همواره به من پاسخ داده ای. هم چنین دعای ابراهیم- علیه السلام –که فرمود:« به یقین خدایم بسی شنوای دعاست» (ابراهیم/۳۹)، یعنی دعا کن و به پاسخش مطمئن باش.

کسی را می شناسم که به عمره رفت تا برای دوستش که او را بسیار دوست داشت و در مصر بود دعا کند ، وقتی برگشت دید خدا دوستش را به سوی صلاح و خیر هدایت کرده است. این زمان را ببین که تنها دو هفته بوده و دعا اجابت شده است، چرا؟ چون با اخلاص و نیت درست و با اعتماد به خداوند دعا کرده بود.کسانی هستند که از خداوندفرزند درخواست می کنند ، سال های بسیاری می گذرد و دعایشان اجابت نمی شود، ولی روزی که در آن دعا صادقانه باشد خداوندمستجاب می کند و به آنان فرزند عطا می نماید، این برخدا سخت نیست، چون او برهر خواسته ای تواناست.

۲.      کرنش و فروتنی در برابر خدا هنگام دعا

عبدالله بن عمر- رضی الله عنه-   می گوید:من میدانم که کی دعا اجابت می گردد، به او گفتند: چگونه؟ گفت:وقتی دل کرنش کند، اندام ها بلرزد و اشک سرازیر شود ، دعا اجابت می گردد.

علمامیگویند: هرکه دلش را هنگام دعا جمع کند خواسته اش اجابت میشود.به کرنش و فروتنی در پیشگاه خدا بنگرید. اجابت دعا به میزان تواضع خواهدبود. با خواری نزدش برو، تو را با عزتش لبریز میکند، با نیازمندی به سویش برو ، تو را با بی نیازی خود بهره مند مینماید ، با ناتوانی به پیشگاهش روی آور با توانش تو را می پذیرد. اما ابن حنبل میگوید آیا میدانید کی دعا اجابت میشود؟ اگرمردی دردریای مواج از کشتی سقوط کند و بین راه خود را به چوبی آویزان کند و بگوید: خدای من، اگرهمانند آن مرد دعا کنید حتماً برای تان اجابت می شود.

خداوندمیفرماید:« یا چه کسی به زیان دیده در وقتی که او را فرا خواند پاسخ  می دهد؟»(نمل/۶۲) . درمانده در برابر خدا فروتن است.به رسول الله _ صلی الله علیه و سلم_ بنگر در جنگ بدر چگونه دعا می کرد؛ آن قدر دعا کرد تا لباسش افتاد، با اصرار وکرنش از خدامی خواست، ابوبکر صدیق- رضی الله عنه-  به او گفت:ای رسول خدا بر خود سخت نگیر که هرگز خداوند تو را خوار نمی کند، بدین   خاطر است که خداوند می گوید:« آن گاه که از خدایتان کمک وی یاری می خواهید که برایتان پاسخ داد»(انفال/۹)

ناله ی گنهکار نزد خدا از تسبیح ریاکار محبوب تر است،ای گنهکاران، ای صاحبان گناهان بزرگ، از خدا بخواهید تا شما را بیامرزد.

۳.      پرهیز از شتاب