نشانه های تقوا و برخی خصوصیات اهل تقوا

نشانه های تقوا و برخی خصوصیات اهل تقوا

نویسنده: صالح احمد الشامی / مترجم:مجتبی دوروزی

نشانه های تقوا و برخی خصوصیات اهل تقوا

خداوند متعال می فرماید:

وَسَارِعُوا إِلَى مَغْفِرَهٍ مِّن رَّبِّکُمْ وَجَنَّهٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ ﴿۱۳۳﴾ الَّذِینَ یُنفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ  وَاللَّـهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ ﴿۱۳۴﴾ وَالَّذِینَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَهً أَوْ ظَلَمُوا أَنفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللَّـهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَمَن یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّـهُ وَلَمْ یُصِرُّوا عَلَى مَا فَعَلُوا وَهُمْ یَعْلَمُونَ ﴿۱۳۵﴾ أُولَـئِکَ جَزَاؤُهُم مَّغْفِرَهٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَجَنَّاتٌ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا  وَنِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِینَ ﴿۱۳۶﴾

(آل عمران: ۱۳۶-۱۳۳)

))و برای نیل به آمرزشی از پروردگار خود، و بهشتی که پهنایش [به قدر[ آسمان ها و زمین است ]و  [ برای پرهیزگاران آماده شده است، بشتابید* همانان که در فراخی و تنگی انفاق می کنند؛ و خشم خود را فرو می برند؛ و از مردم در می گذرند؛ و خداوند نیکوکاران را دوست دارد* و آنان که چون کار زشتی کنند، یا بر خود ستم روا دارند، خدا را به یاد می آورند و برای گناهانشان آمرزش می خواهند و چه کسی جز خدا گناهان را می آمرزد؟ و بر آنچه مرتکب شده اند، با آن که می دانند ]که گناه است[، پافشاری نمی کنند* آنان، پاداششان آمرزشی از جانب پروردگارشان، و بوستان هایی است که از زیر ]درختان[ آن جویبارها روان است. جاودانه در آن بمانند، و پاداش اهل عمل چه نیکوست.))

﴿وَ سَارِعُوا﴾  این آیات این چنین با کلمه ای که «وقت و زمان» را در ضمن خود دارد شروع می شود، و توجه را بدان جلب می کند.

کلمات « إسراع» [= سریع بودن، سرعت داشتن] و «مسارعه» [شتافتن و سرعت گرفتن]: برای تلاش در دست یابی به چیزی به کار می روند که ترس از دست دادنشان وجود داشته باشد.

 در این مورد بخوانید: پیام رمضان ، صفات اهل تقوا -۱۳

 این مفهوم در این سخن خداوند متعال تکرار شده است که می فرماید:

﴿سَابِقُوا إِلَى مَغْفِرَهٍ مِّن رَّبِّکُمْ وَجَنَّهٍ عَرْضُهَا کَعَرْضِ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ﴾ (حدید: ۲۱)

« به سوی آمرزشی از پروردگارتان و بهشتی که پهنایش مانند پهنای آسمان و زمین است بشتابید.»

 و این گونه در این دو آیه ی کریمه دو موضوع برجسته می شود:

– توجه به ارزش زمان در این سخن خداوند متعال ﴿وَ سَارِعُوا﴾ و در این سخن دیگر او ﴿سابقوا﴾ .

– مشخص نمودن مقصود و منظور از این سعی و تلاش و شتافتن، که همان دست یابی به آمرزش الهی و بهشت برین اوست.

به نظرم می رسد که–  خداوند خود بهتر می داند–  منظور از این که می فرماید: ﴿وَ سَارِعُوا﴾ به کارگیری جدیت و تلاش و کوشش برای دست یابی به مقصود، و عدم تأخیر و سستی در مبادرت ورزیدن به چنین امری است…

این شتافتن و جدیت و تلاش پیوسته بستگی به قیمت و ارزش هدف و مقصود موردنظر دارد. اگر مقصود دست یابی به آمرزش پروردگار و بهشت او باشد بی شک هر جدیتی و هر شتافتنی ]هر اندازه هم که باشند[ پایین تر از سطح مطلوب و مورد درخواست است.

از جمله آنچه به این «شتافتن» کمک می کند، غنیمت شمردن فرصت هایی است که رسول الله(ص) با این سخنش بدان راهنمایی کرده و می فرماید: ((پنج چیز را پیش از پنج چیز غنیمت بدان:

جوانی ات را پیش از پیری، سلامتی ات را پیش از بیماری، بی نیازی ات را پیش از نیازمندی، و فراغتت را پیش از مشغولیتت، و زندگی ات را پیش از مرگت.» آیه ی اول با این سخن خداوند پایان یافته که می فرماید:

﴿أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ﴾ (آل عمران:۱۳۳)

((برای پرهیزگاران آماده شده است.))

 این جمله هویت کسانی که شتافته و سرعت گرفته و مسابقه می دهند را مشخص می کند، همانا (( افراد متقی و پرهیزگار)) در این راه کوشیده و به سوی آن می شتابند.

پیش تر و به هنگام شرح آیه ی پیشین در خصوص «تقوی» سخن گفته شد، اما آیاتی که در اینجا آمده برخی از نشانه های تقوی را با ذکر مثال هایی از اعمالی که منجر به تحقق بخشیدن آن می شود را برای ما معین کرده اند.

افراد متقی و پرهیزگار آنانند که:

۱- ﴿یُنفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ﴾ (آل عمران:۱۳۴)

((در آسایش و سختی انفاق می کنند.))

 آنان مالشان را در راه خدا انفاق می کنند، در سختی و آسایش، در حال نشاط و کسالت، در تندرستی و بیماری، و در همه حالی چنین می کنند؛ آنان جان و روحشان را از بخل و آزمندی رها کرده اند.

۲۔ ﴿وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ﴾   (آل عمران: ۱۳۴)

((و خشم ]خود[را فرو می خورند و از [تقصیر[ مردم در می گذرند.((

ابن کثیر می گوید: ))یعنی هرگاه خشم و عصبانیت شان فوران کند آن را فروخورده، و براساس آن عمل نمی کنند، و به علاوه کسی که بدانان بدی کرده را می بخشند.((

فروخوردن خشم مرحله ی اول است، و همین به تنهایی کافی نیست، زیرا انسان ممکن است خشمش را به جهت کینه و سوءنیت ]بعدی[ فرونشاند… و به همین خاطر در این آیه به دنبال آن چنین آمده و ﴿والعافین عن الناس﴾ و بدین شیوه این اخلاق کریمانه کامل می گردد

۳– ﴿ وَاللَّـهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ﴾  (آل عمران: ۱۳۴)

((و خداوند نیکوکاران را دوست میدارد.))

 بی شک کسانی که با بخشش مال کار نیک انجام می دهند، و کسانی که با گذشت و عفو کار نیک انجام می دهند، اینان در زمره ی نیکوکارانی هستند که خداوند متعال آنان را دوست می دارد. احسان و نیکوکاری مقام والا و رفیعی است که مجموعه فضائل بدان ملحق شده و در زیر لوای آن قرار می گیرند، گویی این آیه با این سیاق، صفت احسان را به دیگر صفات متقین که پیش تر بیان شد اضافه کرده است.

۴–  ﴿وَالَّذِینَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَهً أَوْ ظَلَمُوا أَنفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللَّـهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَمَن یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّـهُ وَلَمْ یُصِرُّوا عَلَى مَا فَعَلُوا وَهُمْ یَعْلَمُونَ﴾  (آل عمران:۱۳۵)

((و آنان که چون مرتکب کاری زشت شوند یا بر خود ستم کنند، خداوند را یاد کنند، و برای گناهانشان آمرزش خواهند – و جز خدا چه کسی است که گناهان را می آمرزد – و آگاه ]از بدی گناه[ بر آن چه کرده اند، پای نفشرند،.))

 هم چنان سخن از افراد متقی و پرهیزگار است…

 از جمله نشانه های واقع گرایی و بزرگ منشی این دین آن است که ضعف آدمی و احتمال در افتادنش در معصیت و وقوع گناه از سوی او را درنظر گرفته است و با این حال این شخص از دایره «افراد متقی» خارج نمی گردد، مادام که اگر مرتکب گناه و معصیتی شد به سوی پروردگار متعالش بازگشته و از او طلب مغفرت و آمرزش گناه نماید، و بر این گناه و معصیت پافشاری نکند در حالی که می داند که گناه است… او به سوی پروردگارش باز می گردد، پروردگاری که جز او کسی گناهان را نمی بخشد، تا توبه ی خویش را اعلان نموده و مسیرش را تصحیح و اصلاح نماید.

۵– ﴿أُولَـئِکَ جَزَاؤُهُم مَّغْفِرَهٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَجَنَّاتٌ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا  وَنِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِینَ﴾

(آل عمران: ۱۳۶)

((اینان، پاداششان آمرزشی از ]جانب[ پروردگارشان و باغ هایی است که سر فرودست آن جویباران روان است که در آن جاودانه اند، و پاداش نیکوکاران چه خوب است.))

کسانی که صفات پیشین در آنان گرد آمده است جزو افراد متقی و پرهیزگارند و ((اینان، پاداششان آمرزشی از ]جانب[  پروردگارشان و باغ هایی است.))

 این گونه است: آمرزش و باغ های بهشت، هم چنان که در ابتدای این آیات آمد:

﴿أ وَسَارِعُوا إِلَى مَغْفِرَهٍ مِّن رَّبِّکُمْ وَجَنَّهٍ﴾ (آل عمران: ۱۳۳)

یعنی به آنان چیزی داده می شود که برایش تلاش و کوشش کرده اند، و پاداش نیکوکاران چه خوب است.

بی شک این آیات کریمه نشانه های «تقوی» را، که بسیار در قرآن کریم از آن نام برده شده، معین و مشخص ساخته اند.

و آن براساس دو حالت و موقعیت برپا می گردد: معین کردن رفتار آدمی در برابر دیگرانی که در ارتباط با آنان است، و مشخص کردن نحوه ی رفتارش با خالق و آفریننده اش.

– نحوه ای رفتارش با دیگران – هم چنان که در این آیه ی کریمه آمده – در دو موضوع نمود می یابد:

۱– بذل و بخشش به دیگران در خوشی و ناخوشی، آن هم به دور از هر نوع منت نهادن و اذیت کردن، گاه این بخشش، بخشش مالی است، و چه بسا صرف کردن وقت در راه یاری رساندن به دیگری باشد، و چه بسا برای کسی شفاعت و میانجیگری کند… این احسان و نیکوکاری است…

۲– تحمل اذیت و آزار دیگران، و صبر نمودن در این راه، و بخشیدن آنان… اجتماع این دو موضوع در ارتباط با دیگران نشان دهنده تصویری تابناک و درخشان از ارتباط و تعاملی خیرخواهانه و بلندنظرانه است.

– اما رفتار آدمی با خالق و آفریننده اش، براساس اطاعت و محبت برپا می گردد، و آنگاه که دچار غفلت و فراموشی و بی توجهی شده و مرتکب معصیت و گناه می شود با شتاب به سوی پروردگارش رفته و از او طلب عفو و مغفرت می نماید در حالی که یقین دارد که کسی جز او گناهان را نمی بخشد.

——————————–

منبع: پیام های قرآنی / مؤلف: صالح احمد الشامی / مترجم:مجتبی دوروزی / نشر احسان