نشانه های خانواده آسیب زا و عوامل گرایش نوجوانان به اعتیاد

نشانه های خانواده آسیب زا و عوامل گرایش نوجوانان به اعتیاد

عوامل خانوادگی زمینه ساز گرایش به اعتیاد

خانواده مهم ترین نهاد در ساختن شخصیت کودک و اصلی ترین عامل در پی ریزی و چگونگی شخصیت اوست. والدین به عنوان اولین معلمان و موجه نرین افراد، به طور مستقیم یا غیر مستقیم به فرزندان خود خوب و بد را آموزش می دهند. در واقع، مهم ترین وظیفه پدر و مادر تربیت فرزندان است. زیرا بنیان اولیه شخصیت نوجوان در خانواده شکل می پذیرد و هرگز نباید انتظار داشت که خود رفتار ناپسندی انجام دهند، ولی فرزندان سالم و صالحی را به جامعه بفرستند.

پس وجود یک ساختار اجتماعی منسجم در خانواده بهترین ضامن حفاظتی در برابر هر نوع اعتیاد و ناهنجاری است. این نوشته به برخی عوامل زمینه ساز گرایش نوجوانان به اعتیاد در خانواده اشاره کرده است.

• کمبود محبت

وقتی میان والدین و نوجوانان ارتباط عاطفی وجود نداشته باشد و نوجوان احساس کند که از سوی والدین مورد بی محبتی قرار می گیرد، دست نیاز به سوی دیگران دراز می کند. در چنین شرایطی شکارچیان برای نوجوان دام می گسترانند و با برقراری ارتباط عاطفی دروغین، آن ها را به سوی انحراف و سوء مصرفمواد اعتیاد آور می کشانند. کمبود محبت و ضعف عاطفی را اصلی ترین عامل جرم و انحراف در نوجوانان می دانند.

• نا آگاهی خانواده

بسیاری از صاحب نظران روان شناسی نوجوانان اعتقاد دارند، لازم است خانواده آموزش لازم را برای پیشگیری از اعتیاد نوجوانان دریافت کنند. چون بسیاری از افرادی که معتاد شده اند، در خانواده هایی رشد یافته اند که از پیامدهای واقعی اعتیاد اطلاع نداشته اند. نا آگاهی خانواده ها از پیامدهای اعتیاد، به خصوص مواد اعتیاد آور جدید می تواند شرایط گرایش به مصرف مواد را در نوجوانان فراهم کند.

• خشونت خانوادگی

تعدا زیادی از نوجوانان، به خصوص پسران به دلیل بد رفتاری والدین و خشونت های خانوادگی منحرف شدذه اند و به سوء مصرف مواد اعتیاد آور روی آورده اند. بنابراین، خطر اعتیاد در نوجوانانی که دارای والدین خشن و محیط خانوادگی نا آرام هستند، بیشتر است. در صورتی که در محیط خانوادگی عاری از خشونت که مشکلات یا مذاکره حل و فصل شود و والدین نگران فرزند نوجوان خود باشند گرایش به مواد وجود دارد.

• اختلاف بین پدر و مادر

خانواده محیط امن و آسایش است. در صورتی که بین والدین اختلاف و مشاجره وجود داشته باشد، آرامش از نوجوان سلب می شود. در این خانواده ها فرزندان سعی می کنند بیشترین وقت خود را در خارج خانه سپری کنند و این شرایط خطرناک برای ارتباط نوجوان با دوستان ناباب است.

• اعنیاد والدین

فرزندان بیشتر از هر کسی از والدین خود تأثیر می پذیرند. رفتارهای درست یا نادرست والدین می تواند به طور مستقیم در رفتار آن ها تأثیر داشته باشد افرادی که در چنین خانواده های معتادی زندگی می کنند، ترس و قبح معتاد شدن برایشان از بین می رود و عادی شدن مصرف در خانواده باعث سهولت گرایش دیگر اعضا به مصرف مواد اعتیاد آور می شود. اگر والدین معتاد باشند، از یک سو کنترل و تسلط آن ها بر فرزندان کاهش می یابد، و از سوی دیگر عامل انتقال این عادت به فرزندان می شود. البته گاهی بعضی فرزندان به دلیل انزجار از رفتار پدر و مادر و عبرت گرفتن از آن ها، از این صفت دوری می کنند، اما چنین والدینی معمولا” زمینه گرایش به اعتیاد فرزندانشان را فراهم می کنند.

• افراط در محبت

زیاده روی در محبت نیز خود مانند کمبود محبت اثر منفی بر تربیت فرزندان دارد به صورتی که فرزند همیشه به پدر و مادر متکی است و هیچ گاه احساس استقلال و بزرگ منشی نخواهد کرد. از این رو زمانی که وارد جامعه می شود، چون از محبت های پدر و مادر دور می شود، احساس کینه و عقد می کند و برای جبران آن دست به هر خلافی می زند.

• کنترل بیش از حد نوجوان

اگر کنترل منطقی نوجوان برای تربیت آن ها لازم است و واجب است، ولی کنترل بیش از حدشان نیز آن ها را وابسته بار می آورد. کنترل بیش از حد باعث می شود که فرد وابسته به کنترل خارجی ( زور) باشد، یعنی تا زمانی که از طریق اعمال زور رفتارش کنترل می شود، دست به عمل منحرفانه نمی زند، اما به محض این که کنترل والدین ضعیف شود و یا از والدین فرصت کنترل نداشته باشند، خود را رها می یابد و به رفتارهای انحراف آمیز روی می آورد؛ چون از کودکی حس کنترل درونی ( وجدان) او خاموش بوده و همیشه به کنترل خارجی و احتمالا” زور وابسته بوده است.

• پول به جای محبت

در خانواده هایی که رفاه و درآمد اقتصادی زیاد است، روابط خانوادگی به علت کثرت کار و یا سرگرمی ضعیف می شود. ضعف رواط خانوادگی هم خود عاملی برای کشش فرد به سمت مواد اعتیاد آور است. همچنین، افرادی که درآمد بیش از حد دارند، زمینه مساعدی برای شرکت در مهمانی های شبانه و تفریحات متنوع دارند که خود باعث جذب افراد به سمت مواد می شود.

خداوند در قرآن کریم رفاه طلبی را به شدت مورد نکوهش قرار می دهد و آن را عامل مستقیم ایجاد فساد، طغیان و کژی ها معرفی می کندهمچنین حضرت علی (ع) فزونی ثوت را مایه هلاکت، طغیان و فنا می داند.

———————

منابع: ۱. جامعه عاری از اعتیاد: آموزش روش های مداخله در بحران برای پدران و مادران، رضا صرامی، نشر پچرشکوه، .۱۳۷۸

۲. اعتیاد: راهنمای کاملی برای چگونگی برخورد خانواده و جامعه با اعتیاد به مواد مخدر، علل، عوارض و درمان اعتیاد محمد حسین فرجاد، نشر بدر،۱۳۷۴.

۳. بچه های اعتیاد: نگاهی به موقعیت اجتماعی و حقوقی کودکان معتاد در ایران، نشریه روشنفکران و مطالعات زنان،۱۳۷۵.

———————————————————-

منبع: ضمیمه رشد آموزش علوم اجتماعی، نشریه مراقبت در برابر آسیب های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش، دوره سوم، شماره۶، زمستان ۱۳۹۲.