لطفاً حقیقت قناعت را بر اساس قرآن توضیح دهید؟

لطفاً حقیقت قناعت را بر اساس قرآن توضیح دهید؟

نویسنده: محمد حامدی

? جواب:

یکی از غریب‌ترین قواعد قرآنی، قضیه‌ی قناعت است. که از جانب دوستان نادان، دشمنان دانا، افراط‌گرایان، تفریط گرایان و ظالمان دچار تحریف معنوی شده و نیازمند آسیب شناسی، پالایش و پیرایش از جانب کارشناسان دینی می‌باشد. ما نیز در این راستا خود را موظف دانستیم که در حد توان موضوع را واکاوی نموده تا در کنار آسیب‌شناسی‌های اساتید فن، به حل مسئله‌ی مورد نظر کمک کنیم.

تعریف لغوی قناعت:

قناعت به معنی راضی شدن به مقداری اندک از چیزهای زودگذر مورد نیاز می‌باشد. که انسان از این طریق فقرش را می‌پوشاند.

تعریف اصطلاحی قناعت:

داشتن رضایت نسبت به نتایج حاصله از تلاش خویش یا بخششی که دریافت نموده ، قناعت نامیده می‌شود.

انواع قناعت:

۱. قناعت مثبت :

انسان در این حالت، بعد از  صرف نهایت تلاش، نسبت به نتایج حاصله در زمان حال در قضا و قدر الهی راضی است. که خداوند از این گونه افراد راضی است.

قَالَ اللَّـهُ هَـٰذَا یَوْمُ یَنفَعُ الصَّادِقِینَ صِدْقُهُمْ ۚ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا ۚ رَّضِیَ اللَّـهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ۚ ذَٰلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ [سوره مائده: آیه ۱۱۹]

(در روز قیامت) خداوند می‌گوید: امروز روزی است که تنها درستی کردار و درستی گفتار راستگویان (در دنیا، هم اینک در عقبی) بدیشان سود می‌رساند. برای آنان باغهائی (از بهشت) است که در زیر درختان آن جویبارها روان است. ایشان در آنجا جاودانه می‌مانند. خداوند (به سبب اعمال گذشته‌ی ایشان) از آنان خوشنود، و ایشان هم (به سبب اجر و پاداش فراوان و بی‌پایانی که دریافت داشته‌اند) از خدا خوشنودند. این است پیروزی بزرگ (و نعمت سترگ).

۲. قناعت منفی :

داشتن رضایت از وضع ناهنجار فعلی و عدم تلاش برای بهبود آن ، قناعت منفی نامیده شده که خداوند از این گونه از قناعت ناراضی است.

وَأَن لَیسَ لِلإِنسانِ إِلّا ما سَعىٰ [سوره نجم: آیه ۳۹]

و این که برای انسان پاداش و بهره‌ای نیست جز آنچه خود کرده است و برای آن تلاش نموده است.

۳. قناعت کمال‌گرا:

انسان در این حالت، گرچه نسبت به دریافتی زمان حال راضی است، اما به تغییر وضع موجود در زمان آینده امیدوار بوده و در راستای کسب آن به تلاش خویش ادامه می‌دهد. که خداوند از این گونه افراد نیز راضی است.

وَالَّذینَ جاهَدوا فینا لَنَهدِیَنَّهُم سُبُلَنا ۚ وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ المُحسِنینَ [سوره عنکبوت: آیه ۶۹]

کسانی که برای (رضایت) ما به تلاش ایستند و در راه (پیروزی دین) ما جهاد کنند، آنان را در راههای منتهی به خود رهنمود (و مشمول حمایت و هدایت خویش) می‌گردانیم، و قطعاً خدا با نیکوکاران است (و کسانی که خدا در صف ایشان باشد پیروز و بهروزند).

 دیدگاه تعدادی از انسان‌های معمولی در مورد قناعت:

این گونه افراد نسبت به کسانی که در زندگی با تنبلی، خست و بی‌عزتی حیات را ادامه می‌دهند، انسان‌های قانع می‌گویند.

ارکان قناعت:

۱. خداوند:

زیرا ایشان در قضا و قدر خویش نسبت به تأمین نیازهای انسان تعهد نموده است. به عبارت دیگر ایشان جالب منافع، دافع مضار، سرانجام‌ساز و محاسبه‌گر، فرمان‌روا و فریادرس انسان است.

أَهُم یَقسِمونَ رَحمَتَ رَبِّکَ ۚ نَحنُ قَسَمنا بَینَهُم مَعیشَتَهُم فِی الحَیاهِ الدُّنیا ۚ وَرَفَعنا بَعضَهُم فَوقَ بَعضٍ دَرَجاتٍ لِیَتَّخِذَ بَعضُهُم بَعضًا سُخرِیًّا ۗ وَرَحمَتُ رَبِّکَ خَیرٌ مِمّا یَجمَعونَ [سوره زخرف: آیه ۳۲]

آیا آنان رحمت پروردگار تو را تقسیم می‌کنند (و کلید رسالت را به هر کس که بخواهند می‌سپارند؟). این مائیم که معیشت آنان را در زندگی دنیا میانشان تقسیم کرده‌ایم. و برخی را بر برخی دیگر برتریهائی داده‌ایم، تا بعضی از آنان بعضی دیگر را به کار گیرند (و به یکدیگر خدمت کنند). و رحمت پروردگارت از تمام آنچه جمع‌آوری می‌کنند بهتر است (که نبوّت است و نبوّت از همه‌ی مقامات برتر است).

۲. انسان:

که انسان برای رشد و کمال از آمادگی لازم برخوردار بوده و نسبت به کسب آن محتاج بوده و خواهان بهره‌وری از نعمت قناعت است.

۞ یا أَیُّهَا النّاسُ أَنتُمُ الفُقَراءُ إِلَى اللَّهِ ۖ وَاللَّهُ هُوَ الغَنِیُّ الحَمیدُ [سوره فاطر: آیه ۱۵]

ای مردم! شما (در هر چیزی، محتاج و) نیازمند خدائید، و خدا بی‌نیاز (از عبادت شما است) و ستوده است.

۳. جهان آفرینش:

که جهان هستی در راستای شناخت جهان‌بینی درست و امکاناتی برای رشد انسان ادای وظیفه خواهد نمود.

هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُمْ مَا فِی الْأَرْضِ جَمِیعًا ثُمَّ اسْتَوَىٰ إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ ۚ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ [سوره بقره: آیه ۲۹]

خدا آن کسی است که همه‌ی موجودات و پدیده‌های روی زمین را برای شما آفرید، آن گاه به آسمان پرداخت و از آن هفت آسمان منظّم ترتیب داد. خدا دانا و آشنا به هر چیزی است.

أَلَم تَرَوا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُم ما فِی السَّماواتِ وَما فِی الأَرضِ وَأَسبَغَ عَلَیکُم نِعَمَهُ ظاهِرَهً وَباطِنَهً ۗ وَمِنَ النّاسِ مَن یُجادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیرِ عِلمٍ وَلا هُدًى وَلا کِتابٍ مُنیرٍ [سوره لقمان: آیه ۲۰]

آیا ندیده‌اید که خداوند آنچه را که در آسمانها و زمین است مسخّر شما کرده است (و در مسیر منافع شما به حرکت انداخته است)، و نعمتهای خود را – چه نعمتهای ظاهر و چه نعمتهای باطن – بر شما گسترده و افزون ساخته است؟ برخی از مردم بدون هیچ گونه دانش و هدایت و کتاب روشن و روشنگری، درباره‌ی (شناخت و یکتائی) خدا راه ستیز و جدال را پیش می‌گیرند.

مهم‌ترین مانع قناعت چیست؟

بزرگ‌ترین مانع تحقق قناعت، خودخواهی‌های بی‌نهایت انسان است که از دو طریق قابل حل است:

۱. ایمان به تسلط خداوند و مرگ بر انسان:

زیرا انسان هرگز بر آن دو تسلط پیدا نخواهد نمود و در مقابل آنها عاجز است.

لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ ۗ وَإِنْ تُبْدُوا مَا فِی أَنْفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوهُ یُحَاسِبْکُمْ بِهِ اللَّهُ ۖ فَیَغْفِرُ لِمَنْ یَشَاءُ وَیُعَذِّبُ مَنْ یَشَاءُ ۗ وَاللَّهُ عَلَىٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ [سوره بقره: آیه ۲۸۴]

آنچه در آسمانها است و آنچه در زمین است، از آن خدا است، و (لذا) اگر آنچه را که در دل دارید آشکار سازید یا پنهان دارید، خداوند شما را طبق آن محاسبه می‌کند، سپس هر که را بخواهد (و شایستگی داشته باشد) می‌بخشد و هر کس را بخواهد (و مستحق باشد) عذاب می‌کند، و خدا بر هر چیزی توانا است.

قُل إِنَّ المَوتَ الَّذی تَفِرّونَ مِنهُ فَإِنَّهُ مُلاقیکُم ۖ ثُمَّ تُرَدّونَ إِلىٰ عالِمِ الغَیبِ وَالشَّهادَهِ فَیُنَبِّئُکُم بِما کُنتُم تَعمَلونَ [سوره جمعه: آیه ۸]

بگو: قطعاً مرگی که از آن می‌گریزید، سرانجام با شما رویاروی می‌گردد و شما را درمی‌یابد، بعد از آن به سوی کسی برگردانده می‌شوید که از پنهان و آشکار آگاه است، و شما را از آنچه کرده‌اید باخبر می‌گرداند.

۲. فهم پروژه‌ی خوشبختی در قرآن:

زیرا در این پروژه، تأمین همه‌ی نیازهای انسان در نظر گرفته شده است.

مَن عَمِلَ صالِحًا مِن ذَکَرٍ أَو أُنثىٰ وَهُوَ مُؤمِنٌ فَلَنُحیِیَنَّهُ حَیاهً طَیِّبَهً ۖ وَلَنَجزِیَنَّهُم أَجرَهُم بِأَحسَنِ ما کانوا یَعمَلونَ [سوره نحل: آیه ۹۷]

هرکس چه زن و چه مرد کار شایسته انجام دهد و مؤمن باشد، بدو (در این دنیا) زندگی پاکیزه و خوشایندی می‌بخشیم و (در آن دنیا) پاداش (کارهای خوب و متوسّط و عالی) آنان را بر طبق بهترین کارهایشان خواهیم داد.

لَهُم فیها ما یَشاءونَ خالِدینَ ۚ کانَ عَلىٰ رَبِّکَ وَعدًا مَسئولًا [سوره فرقان: آیه ۱۶]

(همان بهشتی که) هرچه بخواهند، در آنجا موجود و برای آنان فراهم است، و برای همیشه در آنجا خواهند ماند. این نعمتها وعده‌ی خدا بوده است، وعده‌ای که (مؤمنان برابر رهنمود یزدان در کتابهای آسمانی) تحقّق آن را از خدا خواسته‌اند.

قناعت و فلسفه‌ی حیات انسان:

انسان بر اساس قرآن برای اهداف سه‌گانه‌ی بندگی خدا، خلافت و جانشینی خداوند بر زمین و امتحان الهی خلق شده است.

انسان برای تحقق اهداف مذکور تنها مکلف به تلاش و بکارگیری اسباب و دعا می‌باشد و تحقق نتایج در اختیار خداوند است. و بدین‌گونه قناعت قرآنی حاصل می‌شود.

وَالَّذینَ جاهَدوا فینا لَنَهدِیَنَّهُم سُبُلَنا ۚ وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ المُحسِنینَ [سوره عنکبوت: آیه: ۶۹]

کسانی که برای (رضایت) ما به تلاش ایستند و در راه (پیروزی دین) ما جهاد کنند، آنان را در راههای منتهی به خود رهنمود (و مشمول حمایت و هدایت خویش) می‌گردانیم، و قطعاً خدا با نیکوکاران است (و کسانی که خدا در صف ایشان باشد پیروز و بهروزند).

قُل لَّن یُصِیبَنَا إِلَّا مَا کَتَبَ اللَّـهُ لَنَا هُوَ مَوْلَانَا ۚ وَعَلَى اللَّـهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ [سوره توبه: آیه ۵۱]

بگو: هرگز چیزی (از خیر و شرّ) به ما نمی‌رسد، مگر چیزی که خدا برای ما مقدّر کرده باشد. (این است که نه در برابر خیر مغرور می‌شویم و نه در برابر شرّ به جزع و فزع می‌پردازیم، بلکه کاروبار خود را به خدا حواله می‌سازیم، و) او مولی و سرپرست ما است، و مؤمنان باید تنها بر خدا توکّل کنند و بس.

ارتباط قناعت با عقیده:

تفسیر انسان از جهان آفرینش و جایگاه خویش، چارچوب و تعریف قناعت قرآنی را روشن می‌کند. زیرا انسان و جهان آفرینش برای رشد بشر به عنوان سبب مقرر می‌شوند و به دنبال آن، خداوند از طریق امکانات جهان هستی نیازهایش را تأمین می‌نماید.

أَلَم تَرَوا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُم ما فِی السَّماواتِ وَما فِی الأَرضِ وَأَسبَغَ عَلَیکُم نِعَمَهُ ظاهِرَهً وَباطِنَهً ۗ وَمِنَ النّاسِ مَن یُجادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیرِ عِلمٍ وَلا هُدًى وَلا کِتابٍ مُنیرٍ [سوره لقمان: آیه ۲۰]

آیا ندیده‌اید که خداوند آنچه را که در آسمانها و زمین است مسخّر شما کرده است (و در مسیر منافع شما به حرکت انداخته است)، و نعمتهای خود را – چه نعمتهای ظاهر و چه نعمتهای باطن – بر شما گسترده و افزون ساخته است؟ برخی از مردم بدون هیچ گونه دانش و هدایت و کتاب روشن و روشنگری، درباره‌ی (شناخت و یکتائی) خدا راه ستیز و جدال را پیش می‌گیرند.

ارتباط قناعت با اخلاق:

اخلاق، زیاده‌خواهی‌های انسان را مهار نموده و هم‌زیستی مسالمت‌آمیز را برای ایشان فراهم می‌کند.

وَالَّذینَ تَبَوَّءُوا الدّارَ وَالإیمانَ مِن قَبلِهِم یُحِبّونَ مَن هاجَرَ إِلَیهِم وَلا یَجِدونَ فی صُدورِهِم حاجَهً مِمّا أوتوا وَیُؤثِرونَ عَلىٰ أَنفُسِهِم وَلَو کانَ بِهِم خَصاصَهٌ ۚ وَمَن یوقَ شُحَّ نَفسِهِ فَأُولٰئِکَ هُمُ المُفلِحونَ [سوره حشر: آیه ۹]

آنانی که پیش از آمدن مهاجران خانه و کاشانه (ی آئین اسلام) را آماده کردند و ایمان را (در دل خود استوار داشتند) کسانی را دوست می‌دارند که به پیش ایشان مهاجرت کرده‌اند، و در درون احساس و رغبت نیازی نمی‌کنند به چیزهائی که به مهاجران داده شده است، و ایشان را بر خود ترجیح می‌دهند، هرچند که خود سخت نیازمند باشند. کسانی که از بخل نفس خود، نگاهداری و مصون و محفوظ گردند، ایشان قطعاً رستگارند.

ارتباط قناعت با تزکیه‌ی نفس انسان:

تزکیه‌ی نفس قرآنی ، روشی برای ایجاد قناعت مثبت است.

وَالسّابِقونَ الأَوَّلونَ مِنَ المُهاجِرینَ وَالأَنصارِ وَالَّذینَ اتَّبَعوهُم بِإِحسانٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنهُم وَرَضوا عَنهُ وَأَعَدَّ لَهُم جَنّاتٍ تَجری تَحتَهَا الأَنهارُ خالِدینَ فیها أَبَدًا ۚ ذٰلِکَ الفَوزُ العَظیمُ [سوره توبه: آیه ۱۰۰]

پیشگامان نخستین مهاجران و انصار، و کسانی که به نیکی روش آنان را در پیش گرفتند و راه ایشان را به خوبی پیمودند، خداوند از آنان خوشنود است و ایشان هم از خدا خوشنودند، و خداوند برای آنان بهشت را آماده ساخته است که در زیر (درختان و کاخهای) آن رودخانه‌ها جاری است و جاودانه در آنجا می‌مانند. این است پیروزی بزرگ و رستگاری سترگ.

ارتباط قناعت با اقتصاد:

قناعت، اعتدال در کسب مال و مصرف آن را معین می کند.

وَالَّذِینَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَکَانَ بَیْنَ ذَلِکَ قَوَامًا [سوره الفرقان : ۶۷]

کسانی که وقتی انفاق می کنند افراط و تفریط ننموده و حد میانه را رعایت می کنند.

ارتباط قناعت با دولت‌ها:

دولتها و افراد جامعه، بایستی به صورت مجاهدانه در راستای اصلاح امور تلاش نموده و نسبت به نتایج حاصله قانع بوده و از زیاده‌خواهی پرهیز نمایند. که در نهایت، دولت‌ها در رابطه با قضیه‌ی مذکور برای ملت‌های‌شان یا خائن بوده و یا خدمت گذار.

لَقَد أَرسَلنا رُسُلَنا بِالبَیِّناتِ وَأَنزَلنا مَعَهُمُ الکِتابَ وَالمیزانَ لِیَقومَ النّاسُ بِالقِسطِ ۖ وَأَنزَلنَا الحَدیدَ فیهِ بَأسٌ شَدیدٌ وَمَنافِعُ لِلنّاسِ وَلِیَعلَمَ اللَّهُ مَن یَنصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالغَیبِ ۚ إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزیزٌ [سوره حدید: آیه ۲۵]

ما پیغمبران خود را همراه با دلائل متقن و معجزات روشن (به میان مردم) روانه کرده‌ایم، و با آنان کتابهای (آسمانی و قوانین) و موازین (شناسائی حق و عدالت) نازل نموده‌ایم تا مردمان (برابر آن در میان خود) دادگرانه رفتار کنند. و آهن را پدیدار کرده‌ایم که دارای نیروی زیاد و سودهای فراوانی برای مردمان است. هدف (از ارسال انبیاء و نزول کتب آسمانی و همچنین آفرینش وسائلی چون آهن) این است که خداوند بداند چه کسانی او را و فرستادگانش را بگونه‌ی نهان و پنهان (از دیدگان مردمان) یاری می‌کنند. خداوند نیرومند و چیره است.

ارتباط قناعت با خانواده:

رضایت همسران از انتخاب یکدیگر موجب قناعت و رضایت شده و عدم آن موجب نارضایتی خواهد شد. در ضمن، رضایت از زندگی خانوادگی فعلی و حرکت به سوی پیشرفت در امور ، موجب قناعت و رضایت از زندگی است. همچنین آرامش خانواده در گرو قناعت و پرهیز از ابراز نارضایتی از زندگی است.

ما أَصابَ مِن مُصیبَهٍ فِی الأَرضِ وَلا فی أَنفُسِکُم إِلّا فی کِتابٍ مِن قَبلِ أَن نَبرَأَها ۚ إِنَّ ذٰلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسیرٌ ⭐️ لکَیلا تَأسَوا عَلىٰ ما فاتَکُم وَلا تَفرَحوا بِما آتاکُم ۗ وَاللَّهُ لا یُحِبُّ کُلَّ مُختالٍ فَخورٍ [سوره حدید: آیات ۲۲ و ۲۳]

هیچ رخدادی در زمین به وقوع نمی‌پیوندد، یا به شما دست نمی‌دهد، مگر این که پیش از آفرینش زمین و خود شما، در کتاب بزرگ و مهمّی (به نام لوح محفوظ، ثبت و ضبط) بوده است، و این کار برای خدا ساده و آسان است. ⭐️ این بدان خاطر است که شما نه بر از دست دادن چیزی غم بخورید که از دستتان بدر رفته است، و نه شادمان بشوید بر آنچه خدا به دستتان رسانده است. خداوند هیچ شخص متکبّر فخرفروشی را دوست نمی‌دارد.

ارتباط قناعت با زندگی اجتماعی:

قناعت ، موجب سازگاری و همکاری اقشار مختلف جامعه با هم شده و مانع کشمکش‌ها می‌شود. ضمناً زندگی سالم و ناسالم انسان‌ها نقشی حیاتی را در تأمین یا حذف قناعت مثبت دارد.

وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّـهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا ۚ وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّـهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَکُنتُمْ عَلَىٰ شَفَا حُفْرَهٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَکُم مِّنْهَا ۗ کَذَٰلِکَ یُبَیِّنُ اللَّـهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ [سوره آل‌عمران: آیه ۱۰۳]

و همگی به رشته‌ی (ناگسستنی قرآن) خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را بر خود به یاد آورید که بدان گاه که (برای همدیگر) دشمنانی بودید و خدا میان دلهایتان (انس و الفت برقرار و آنها را به هم) پیوند داد، پس (در پرتو نعمت او برای هم) برادرانی شدید، و (همچنین شما با بت‌پرستی و شرکی که داشتید) بر لبه‌ی گودالی از آتش (دوزخ) بودید (و هر آن با فرا رسیدن مرگتان بیم فرو افتادنتان در آن می‌رفت) ولی شما را از آن رهانید (و به ساحل ایمان رسانید)، خداوند این چنین برایتان آیات خود را آشکار می‌سازد، شاید که هدایت شوید.

ارتباط قناعت با روان انسان:

آرامش روان انسان در گرو قناعت می‌باشد. ضمناً ناآرامی روانی ناشی از عدم قناعت در زندگی است.

قُل لَّن یُصِیبَنَا إِلَّا مَا کَتَبَ اللَّـهُ لَنَا هُوَ مَوْلَانَا ۚ وَعَلَى اللَّـهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ [سوره توبه: آیه ۵۱]

بگو: هرگز چیزی (از خیر و شرّ) به ما نمی‌رسد، مگر چیزی که خدا برای ما مقدّر کرده باشد. (این است که نه در برابر خیر مغرور می‌شویم و نه در برابر شرّ به جزع و فزع می‌پردازیم، بلکه کاروبار خود را به خدا حواله می‌سازیم، و) او مولی و سرپرست ما است، و مؤمنان باید تنها بر خدا توکّل کنند و بس.

الَّذینَ آمَنوا وَتَطمَئِنُّ قُلوبُهُم بِذِکرِ اللَّهِ ۗ أَلا بِذِکرِ اللَّهِ تَطمَئِنُّ القُلوبُ [سوره رعد: آیه ۲۸[

آن کسانی که ایمان می‌آورند و دلهایشان با یاد خدا سکون و آرامش پیدا می‌کند. هان! دلها با یاد خدا آرام می‌گیرند (و از تذکّر عظمت و قدرت خدا و انجام عبادت و کسب رضای یزدان اطمینان پیدا می‌کنند).

قالَ اهبِطا مِنها جَمیعًا ۖ بَعضُکُم لِبَعضٍ عَدُوٌّ ۖ فَإِمّا یَأتِیَنَّکُم مِنّی هُدًى فَمَنِ اتَّبَعَ هُدایَ فَلا یَضِلُّ وَلا یَشقىٰ ⭐️ ومَن أَعرَضَ عَن ذِکری فَإِنَّ لَهُ مَعیشَهً ضَنکًا وَنَحشُرُهُ یَومَ القِیامَهِ أَعمىٰ [سوره طه: آیات ۱۲۳ و ۱۲۴]

خدا دستور داد: هر دو گروه شما با هم (ای آدم و حوّاء و اهریمن!) از بهشت فرو آئید (و در زمین ساکن شوید، و در آنجا) برخی (از فرزندانتان) دشمن برخی دیگر خواهند شد، و هرگاه هدایت و رهنمود من برای شما آمد، هرکه از هدایت و رهنمودم پیروی کند، گمراه و بدبخت نخواهد شد. ⭐️ و هرکه از یاد من روی بگرداند (و از احکام کتابهای آسمانی دوری گزیند)، زندگی تنگ (و سخت و گرفته‌ای) خواهد داشت؛ (چون نه به قسمت و نصیب خدادادی قانع خواهد شد، و نه تسلیم قضا و قدر الهی خواهد گشت) و روز رستاخیز او را نابینا (به عرصه‌ی قیامت گسیل و با دیگران در آنجا) گرد می‌آوریم.

ارتباط قناعت با معنویت:

در معنویت، جایگاه انسان، هدف از آفرینش، وظیفه‌ی او در دنیا، حدود درست انتظارات از زندگی، پرورش قوای روحی و … مشخص می‌شود. و خداوند، بعد از تلاش انسان، مدیریت زندگیش را بر عهده خواهد گرفت. که در این حالت ، دیگر جای نگرانی وجود ندارد.

إِنَّ رَبَّکُمُ اللَّـهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِی سِتَّهِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَىٰ عَلَى الْعَرْشِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهَارَ یَطْلُبُهُ حَثِیثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ ۗ أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ ۗ تَبَارَکَ اللَّـهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ [سوره اعراف: آیه ۵۴]

پروردگار شما خداوندی است که آسمانها و زمین را در شش دوره بیافرید، سپس بر تخت (مرکز فرماندهی جهان) چیره شد (و به اداره‌ی جهان هستی پرداخت). با (پرده‌ی تاریک) شب، روز را می‌پوشاند و شب شتابان به دنبال روز روان است. خورشید و ماه و ستارگان را بیافریده است و جملگی مسخّر فرمان او هستند. آگاه باشید که تنها او می‌آفریند و تنها او فرمان می‌دهد. بزرگوار و جاویدان و دارای خیرات فراوان، خداوندی است که پروردگار جهانیان است.

ارتباط قناعت با آزادی:

در اثر حضور آزادی، رشد استعدادات فردی و اجتماعی انسان میسر شده که این امر ایشان را به قناعت در زندگی خواهد رساند.

وَالَّذینَ اجتَنَبُوا الطّاغوتَ أَن یَعبُدوها وَأَنابوا إِلَى اللَّهِ لَهُمُ البُشرىٰ ۚ فَبَشِّر عِبادِ‌ ⭐️ الَّذینَ یَستَمِعونَ القَولَ فَیَتَّبِعونَ أَحسَنَهُ ۚ أُولٰئِکَ الَّذینَ هَداهُمُ اللَّهُ ۖ وَأُولٰئِکَ هُم أُولُو الأَلبابِ [سوره زمر: آیات ۱۷ و ۱۸]

کسانی که از عبادت طاغوت دوری می‌گزینند، و (با توبه و استغفار) به سوی خدا باز می‌گردند، ایشان را بشارت باد (به اجر و پاداش عظیم خداوندی). مژده بده به بندگانم. ⭐️ آن کسانی که به همه‌ی سخنان گوش فرا می‌دهند و از نیکوترین و زیباترین آنها پیروی می‌کنند. آنان کسانیند که خدا هدایتشان بخشیده است، و ایشان واقعاً خردمندند.

ارتباط قناعت با حیات اخروی:

قناعت و رضایت به قسمت الهی انسان را برای محاسبه‌ی قیامت آماده خواهد نمود.

فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ خَیْرًا یَرَهُ ⭐️ ومَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّهٍ شَرًّا یَرَهُ [سوره زلزله: آیات ۷ و ۸]

پس هرکس به اندازه‌ی ذرّه‌ی غباری کار نیکو کرده باشد، آن را خواهد دید (و پاداشش را خواهد گرفت). ⭐️ و هرکس به اندازه‌ی ذرّه‌ی غباری کار بد کرده باشد، آن را خواهد دید (و سزایش را خواهد چشید).

ارتباط قناعت با ارتکاب گناهان:

بروز گناهان به خاطر عدم قناعت به فرامین خدا و رسول و سهم مقرر خدایی برای انسان است.

ما أَصابَ مِن مُصیبَهٍ فِی الأَرضِ وَلا فی أَنفُسِکُم إِلّا فی کِتابٍ مِن قَبلِ أَن نَبرَأَها ۚ إِنَّ ذٰلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسیرٌ ⭐️ لکَیلا تَأسَوا عَلىٰ ما فاتَکُم وَلا تَفرَحوا بِما آتاکُم ۗ وَاللَّهُ لا یُحِبُّ کُلَّ مُختالٍ فَخورٍ [سوره حدید: آیات ۲۲ و ۲۳]

هیچ رخدادی در زمین به وقوع نمی‌پیوندد، یا به شما دست نمی‌دهد، مگر این که پیش از آفرینش زمین و خود شما، در کتاب بزرگ و مهمّی (به نام لوح محفوظ، ثبت و ضبط) بوده است، و این کار برای خدا ساده و آسان است. ⭐️ این بدان خاطر است که شما نه بر از دست دادن چیزی غم بخورید که از دستتان بدر رفته است، و نه شادمان بشوید بر آنچه خدا به دستتان رسانده است. خداوند هیچ شخص متکبّر فخرفروشی را دوست نمی‌دارد.

ارتباط قناعت با تحمل مصائب زندگی:

مصائب، وسیله ای برای امتحان انسان و پالایش ایشان از ناخالصی‌ها می‌باشد. و در سایه‌ی وجود قناعت، تحمل مصائب آسان می‌شود. زیرا در قناعت‌، انتظارات زندگی با جهان واقع منطبق خواهد شد.

وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ ۗ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ ⭐️ الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِیبَهٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ [سوره بقره: آیات ۱۵۵ و ۱۵۶]

و قطعاً شما را با برخی از (امور همچون) ترس و گرسنگی و زیان مالی و جانی و کمبود میوه‌ها، آزمایش می‌کنیم، و مژده بده به بردباران. ⭐️ آن کسانی که هنگامی که بلائی بدانان می‌رسد، می‌گویند: ما از آنِ خدائیم و به سوی او بازمی‌گردیم.

ارتباط قناعت با امور رفاهی و خوشایند:

قناعت، انسان را از دچار شدن به اسراف و تبذیر حفظ می‌کند. البته از طریق قناعت قرآنی، رفاه و زندگی خوشایندی برای انسان ایجاد می‌شود.

مَن عَمِلَ صالِحًا مِن ذَکَرٍ أَو أُنثىٰ وَهُوَ مُؤمِنٌ فَلَنُحیِیَنَّهُ حَیاهً طَیِّبَهً ۖ وَلَنَجزِیَنَّهُم أَجرَهُم بِأَحسَنِ ما کانوا یَعمَلونَ [سوره نحل: آیه ۹۷]

هرکس چه زن و چه مرد کار شایسته انجام دهد و مؤمن باشد، بدو (در این دنیا) زندگی پاکیزه و خوشایندی می‌بخشیم و (در آن دنیا) پاداش (کارهای خوب و متوسّط و عالی) آنان را بر طبق بهترین کارهایشان خواهیم داد.

ارتباط قناعت با رضایت شغلی:

قناعت و رضایت نسبت به شغل فعلی و عدم حرص برای تصدی مشاغل دیگران، موجب آرامش خواهد بود.

إِنَّ رَبَّکَ یَبسُطُ الرِّزقَ لِمَن یَشاءُ وَیَقدِرُ ۚ إِنَّهُ کانَ بِعِبادِهِ خَبیرًا بَصیرًا [سوره أسراء: آیه ۳۰]

بی‌گمان پروردگارت، روزی هرکس را که بخواهد فراوان و گسترده می‌دارد، و روزی هرکس را که بخواهد کم و تنگ می‌گرداند. چرا که خدا از (سرشت) بندگان خود آگاه (و به احوال و نیازمندیهایشان آشنا و) بینا است.

ارتباط قناعت با علوم تجربی و انسانی:

در صورت وجود قناعت، کشف و پیشرفت علوم به اندازه‌ی نیاز جامعه خواهد بود. پس پیشرفت بی‌رویه و بیشتر از نیاز انسان، زیاده خواهانه و مضر است.

وَهُوَ الَّذِی أَنشَأَ جَنَّاتٍ مَّعْرُوشَاتٍ وَغَیْرَ مَعْرُوشَاتٍ وَالنَّخْلَ وَالزَّرْعَ مُخْتَلِفًا أُکُلُهُ وَالزَّیْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهًا وَغَیْرَ مُتَشَابِهٍ ۚ کُلُوا مِن ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ ۖ وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ [سوره انعام: آیه ۱۴۱]

خدا است که آفریده است باغهائی را که بر پایه استوار می‌گردند (و درختانش با قلّابهای ویژه به اشیاء اطراف می‌چسبند و کمر راست می‌کنند و روی داربستها قرار می‌گیرند) و باغهائی را که چنین نیستند و (نیازی به پایه و داربست و پیچیدن به اطراف ندارند و بر سر پای خود می‌ایستند و گردن می‌افرازند. بلی این خدا است که انواع) خرمابُنها و کشتزارها را آفریده است که ثمره‌ی آنها (در رنگ و طعم و بو و شکل و غیره) گوناگون است، و نیز درختان زیتون و انار را آفریده است که (در برخی صفات) همگونند و (در برخی صفات) متفاوتند. هنگامی که به بار آمدند از میوه‌ی آنها بخورید و به هنگام رسیدن و چیدن و درو کردنشان از آنها (به فقراء و مساکین) ببخشید و زکات لازم آنها را بدهید، و (در خوردن و یا بخشیدن از آنها) اسراف نکنید، زیرا که خداوند اسراف‌کنندگان را دوست نمی‌دارد.

ارتباط قناعت با آیندگان:

در صورت وجود قناعت و عدم زیاده خواهی، سهم آیندگان در زمینه‌ی ذخایر زمین حفظ خواهد شد. در غیر این صورت حق آنها ضایع خواهد شد.

هُوَ الَّذی جَعَلَ لَکُمُ الأَرضَ ذَلولًا فَامشوا فی مَناکِبِها وَکُلوا مِن رِزقِهِ ۖ وَإِلَیهِ النُّشورُ [سوره ملک: آیه ۱۵]

او کسی است که زمین را رام شما گردانیده است. در اطراف و جوانب آن راه بروید، و از روزی خدا بخورید. زنده شدن دوباره در دست او است.

یَا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَکُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ [سوره اعراف: آیه ۳۱]

ای آدمیزادگان! در هر نماز گاه و عبادتگاهی، خود را (با لباس مادی که عورت شما را بپوشاند، و با لباس معنوی که تقوا نام دارد) بیارائید، و بخورید و بنوشید ولی اسراف و زیاده‌روی مکنید که خداوند مسرفان و زیاده‌روی کنندگان را دوست نمی‌دارد.

ارتباط قناعت با اعمال صالح:

ریشه‌ی بیشتر انحرافات انسان، از عدم قناعت و زیاده‌خواهی است. لذا وجود قناعت، باعث تولید اعمال صالح خواهد شد.

وَالَّذینَ تَبَوَّءُوا الدّارَ وَالإیمانَ مِن قَبلِهِم یُحِبّونَ مَن هاجَرَ إِلَیهِم وَلا یَجِدونَ فی صُدورِهِم حاجَهً مِمّا أوتوا وَیُؤثِرونَ عَلىٰ أَنفُسِهِم وَلَو کانَ بِهِم خَصاصَهٌ ۚ وَمَن یوقَ شُحَّ نَفسِهِ فَأُولٰئِکَ هُمُ المُفلِحونَ [سوره حشر: آیه ۹]

آنانی که پیش از آمدن مهاجران خانه و کاشانه (ی آئین اسلام) را آماده کردند و ایمان را (در دل خود استوار داشتند) کسانی را دوست می‌دارند که به پیش ایشان مهاجرت کرده‌اند، و در درون احساس و رغبت نیازی نمی‌کنند به چیزهائی که به مهاجران داده شده است، و ایشان را بر خود ترجیح می‌دهند، هرچند که خود سخت نیازمند باشند. کسانی که از بخل نفس خود، نگاهداری و مصون و محفوظ گردند، ایشان قطعاً رستگارند.

ارتباط قناعت با پروژه‌ی خوشبختی انسان:

خداوند در دینش تامین آرزوهای بی‌نهایت انسان را در سه مقطع حیات دنیا، برزخ و آخرت تضمین نموده است. هرگاه تعدادی از آرزوهای انسان در دنیا محقق نشود ، در جهان پس از مرگ حاصل خواهد شد. که در این حالت ، جای نگرانی وجود ندارد.

لَهُم فیها ما یَشاءونَ خالِدینَ ۚ کانَ عَلىٰ رَبِّکَ وَعدًا مَسئولًا [سوره فرقان: آیه ۱۶]

(همان بهشتی که) هرچه بخواهند، در آنجا موجود و برای آنان فراهم است، و برای همیشه در آنجا خواهند ماند. این نعمتها وعده‌ی خدا بوده است، وعده‌ای که (مؤمنان برابر رهنمود یزدان در کتابهای آسمانی) تحقّق آن را از خدا خواسته‌اند.

ارتباط قناعت با عدالت اجتماعی:

قناعت ، ریشه‌ی خودخواهی‌ها و تجاوزات به دیگران را در انسان‌ها می‌خشکاند.

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامِینَ لِلَّـهِ شُهَدَاءَ بِالْقِسْطِ ۖ وَلَا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَىٰ أَلَّا تَعْدِلُوا ۚ اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَىٰ ۖ وَاتَّقُوا اللَّـهَ ۚ إِنَّ اللَّـهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ [سوره مائده: آیه ۸]

ای مؤمنان! بر ادای واجبات خدا مواظبت داشته باشید و از روی دادگری گواهی دهید، و دشمنانگی قومی شما را بر آن ندارد که (با ایشان) دادگری نکنید. دادگری کنید که دادگری (به ویژه با دشمنان) به پرهیزگاری نزدیکتر (و کوتاه‌ترین راه به تقوا و بهترین وسیله برای دوری از خشم خدا) است. از خدا بترسید که خدا آگاه از هر آن چیزی است که انجام می‌دهید.

ارتباط قناعت با قضا و قدر الهی:

بعد از تلاش انسان در زمینه‌ی بکارگیری اسباب و دعا نتایج حاصله برای انسان از جانب خداوند بی‌نهایت علیم، حکیم رحیم مقدر شده‌اند. که چنین امری کاملاً حکیمانه بوده و در این حالت ، جای هیچ گونه نگرانی وجود ندارد.

ما أَصابَ مِن مُصیبَهٍ فِی الأَرضِ وَلا فی أَنفُسِکُم إِلّا فی کِتابٍ مِن قَبلِ أَن نَبرَأَها ۚ إِنَّ ذٰلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسیرٌ ⭐️ لکَیلا تَأسَوا عَلىٰ ما فاتَکُم وَلا تَفرَحوا بِما آتاکُم ۗ وَاللَّهُ لا یُحِبُّ کُلَّ مُختالٍ فَخورٍ [سوره حدید: آیات ۲۲ و ۲۳]

هیچ رخدادی در زمین به وقوع نمی‌پیوندد، یا به شما دست نمی‌دهد، مگر این که پیش از آفرینش زمین و خود شما، در کتاب بزرگ و مهمّی (به نام لوح محفوظ، ثبت و ضبط) بوده است، و این کار برای خدا ساده و آسان است. ⭐️ این بدان خاطر است که شما نه بر از دست دادن چیزی غم بخورید که از دستتان بدر رفته است، و نه شادمان بشوید بر آنچه خدا به دستتان رسانده است. خداوند هیچ شخص متکبّر فخرفروشی را دوست نمی‌دارد.

قُل لَّن یُصِیبَنَا إِلَّا مَا کَتَبَ اللَّـهُ لَنَا هُوَ مَوْلَانَا ۚ وَعَلَى اللَّـهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ [سوره توبه: آیه ۵۱]

بگو: هرگز چیزی (از خیر و شرّ) به ما نمی‌رسد، مگر چیزی که خدا برای ما مقدّر کرده باشد. (این است که نه در برابر خیر مغرور می‌شویم و نه در برابر شرّ به جزع و فزع می‌پردازیم، بلکه کاروبار خود را به خدا حواله می‌سازیم، و) او مولی و سرپرست ما است، و مؤمنان باید تنها بر خدا توکّل کنند و بس.

ارتباط قناعت با سنت ابتلا:

حوادث خوشایند و ناخوشایند حاکم بر زندگی انسان جزو سوالات امتحانی انسان است که از جانب خداوند علیم تنظیم شده‌اند.

الَّذی خَلَقَ المَوتَ وَالحَیاهَ لِیَبلُوَکُم أَیُّکُم أَحسَنُ عَمَلًا ۚ وَهُوَ العَزیزُ الغَفورُ [سوره ملک: آیه ۲]

همان کسی که مرگ و زندگی را پدید آورده است تا شما را بیازماید کدامتان کارتان بهتر و نیکوتر خواهد بود. او چیره و توانا، و آمرزگار و بخشاینده است.

وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ ۗ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ ⭐️ الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِیبَهٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ [سوره بقره: آیات ۱۵۵ و ۱۵۶]

و قطعاً شما را با برخی از (امور همچون) ترس و گرسنگی و زیان مالی و جانی و کمبود میوه‌ها، آزمایش می‌کنیم، و مژده بده به بردباران. ⭐️ آن کسانی که هنگامی که بلائی بدانان می‌رسد، می‌گویند: ما از آنِ خدائیم و به سوی او بازمی‌گردیم.

ارتباط قناعت با جنگ و صلح:

عامل اصلی جنگ‌ها در میان افراد بشر عدم قناعت به سهم خود و زیاده‌خواهی است. ضمناً در صورت وجود قناعت و رضایت به سهم خویش، صلح جهانی برقرار خواهد شد.

وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّـهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا ۚ وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّـهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَکُنتُمْ عَلَىٰ شَفَا حُفْرَهٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَکُم مِّنْهَا ۗ کَذَٰلِکَ یُبَیِّنُ اللَّـهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ [سوره آل‌عمران: آیه ۱۰۳]

و همگی به رشته‌ی (ناگسستنی قرآن) خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را بر خود به یاد آورید که بدان گاه که (برای همدیگر) دشمنانی بودید و خدا میان دلهایتان (انس و الفت برقرار و آنها را به هم) پیوند داد، پس (در پرتو نعمت او برای هم) برادرانی شدید، و (همچنین شما با بت‌پرستی و شرکی که داشتید) بر لبه‌ی گودالی از آتش (دوزخ) بودید (و هر آن با فرا رسیدن مرگتان بیم فرو افتادنتان در آن می‌رفت) ولی شما را از آن رهانید (و به ساحل ایمان رسانید)، خداوند این چنین برایتان آیات خود را آشکار می‌سازد، شاید که هدایت شوید.

 یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُحَرِّمُوا طَیِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللَّـهُ لَکُمْ وَلَا تَعْتَدُوا ۚ إِنَّ اللَّـهَ لَا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ [سوره مائده: آیه ۸۷]

ای مؤمنان! چیزهای پاکیزه‌ای را که خداوند برای شما حلال کرده است بر خود حرام مکنید، و (از حلال به حرام) تجاوز ننمائید (و از حدود مقرّرات الهی تخطّی مکنید) زیرا که خداوند متجاوزان را دوست نمی‌دارد.

ارتباط قناعت با ناهنجاری‌های اجتماعی:

عدم قناعت به داشته‌های خویش و زیاده‌خواهی‌، عامل اصلی ایجاد ناهنجاری‌های اجتماعی است.

ما أَصابَ مِن مُصیبَهٍ فِی الأَرضِ وَلا فی أَنفُسِکُم إِلّا فی کِتابٍ مِن قَبلِ أَن نَبرَأَها ۚ إِنَّ ذٰلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسیرٌ ⭐️ لکَیلا تَأسَوا عَلىٰ ما فاتَکُم وَلا تَفرَحوا بِما آتاکُم ۗ وَاللَّهُ لا یُحِبُّ کُلَّ مُختالٍ فَخورٍ [سوره حدید: آیات ۲۲ و ۲۳]

هیچ رخدادی در زمین به وقوع نمی‌پیوندد، یا به شما دست نمی‌دهد، مگر این که پیش از آفرینش زمین و خود شما، در کتاب بزرگ و مهمّی (به نام لوح محفوظ، ثبت و ضبط) بوده است، و این کار برای خدا ساده و آسان است. ⭐️ این بدان خاطر است که شما نه بر از دست دادن چیزی غم بخورید که از دستتان بدر رفته است، و نه شادمان بشوید بر آنچه خدا به دستتان رسانده است. خداوند هیچ شخص متکبّر فخرفروشی را دوست نمی‌دارد.

وَاصبِر نَفسَکَ مَعَ الَّذینَ یَدعونَ رَبَّهُم بِالغَداهِ وَالعَشِیِّ یُریدونَ وَجهَهُ ۖ وَلا تَعدُ عَیناکَ عَنهُم تُریدُ زینَهَ الحَیاهِ الدُّنیا ۖ وَلا تُطِع مَن أَغفَلنا قَلبَهُ عَن ذِکرِنا وَاتَّبَعَ هَواهُ وَکانَ أَمرُهُ فُرُطًا [سوره کهف: آیه ۲۸]

با کسانی باش که صبحگاهان و شامگاهان خدای خود را می‌پرستند و به فریاد می‌خوانند، (و تنها رضای) ذات او را می‌طلبند، و چشمانت از ایشان (به سوی ثروتمندان و قدرتمندان مستکبر) برای جستن زینت حیات دنیوی برنگردد، و از کسی فرمان مبر که (به خاطر دنیا دوستی و آرزو پرستی) دل او را از یاد خود غافل ساخته‌ایم، و او به دنبال آرزوی خود روان گشته است (و پیوسته فرمان یزدان را ترک گفته است) و کار و بارش (همه) افراط و تفریط بوده است.

ارتباط قناعت با سالم سازی محیط زیست:

تخریب طبیعت، لطمه زدن به فضای سبز، دریاها، لایه‌ی ازن و …، محصول عدم قناعت در زندگی است.

وَإِذَا تَوَلَّىٰ سَعَىٰ فِی الْأَرْضِ لِیُفْسِدَ فِیهَا وَیُهْلِکَ الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ ۗ وَاللَّهُ لَا یُحِبُّ الْفَسَادَ [سوره بقره: آیه ۲۰۵]

و هنگامی که پشت می‌کند و می‌رود (و یا به ریاست و حکومتی می‌رسد)، در زمین به تلاش می‌افتد تا در آن فساد و تباهی ورزد و زرع و نسل (انسانها و حیوانات) را نابود کند (و با فساد و تباهی خود، اقوات و اموال و ارواح را از میان ببرد)، و خداوند فساد و تباهی را دوست نمی‌دارد.

ارتباط قناعت با مسابقه‌ی ناروا در ثروت‌اندوزی افراطی:

مسابقه در زمینه‌ی مال‌اندوزی افراطی زندگی بسیاری از انسانها را فرا گرفته که برای کسب آن اباحی‌گری را ایجاد می‌کند. البته این نوع از مسابقه پایان ناپذیر بوده و برنده‌ای ندارد. اما قناعت در زندگی موجب زندگی مادی و معنوی معتدل و خوشایند خواهد شد.

وَأَنزَلْنَا إِلَیْکَ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ الْکِتَابِ وَمُهَیْمِنًا عَلَیْهِ ۖ فَاحْکُم بَیْنَهُم بِمَا أَنزَلَ اللَّـهُ ۖ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَکَ مِنَ الْحَقِّ ۚ لِکُلٍّ جَعَلْنَا مِنکُمْ شِرْعَهً وَمِنْهَاجًا ۚ وَلَوْ شَاءَ اللَّـهُ لَجَعَلَکُمْ أُمَّهً وَاحِدَهً وَلَـٰکِن لِّیَبْلُوَکُمْ فِی مَا آتَاکُمْ ۖ فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَاتِ ۚ إِلَى اللَّـهِ مَرْجِعُکُمْ جَمِیعًا فَیُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ [سوره مائده: آیه ۴۷]

و بر تو (ای پیغمبر) کتاب (کامل و شامل قرآن) را نازل کردیم که (در همه‌ی احکام و اخبار خود) ملازم حق، و موافق و مصدّق کتابهای پیشین (آسمانی)، و شاهد (بر صحّت و سقم) و حافظ (اصول مسائل) آنها است. پس (اگر اهل کتاب از تو داوری خواستند) میان آنان بر طبق چیزی داوری کن که خدا بر تو نازل کرده است، و به خاطر پیروی از امیال و آرزوهای ایشان، از حق و حقیقتی که برای تو آمده است روی مگردان. (ای مردم!) برای هر ملّتی از شما راهی (برای رسیدن به حقائق) و برنامه‌ای (جهت بیان احکام) قرار داده‌ایم. اگر خدا می‌خواست همه‌ی شما (مردمان) را ملّت واحدی می‌کرد (و بر یک روال و یک سرشت می‌سرشت، و لذا راه و برنامه‌ی ارشادی آنان در همه‌ی امکنه و ازمنه یکی می‌شد) و امّا (خدا چنین نکرد) تا شما را در آنچه (از شرائع) به شما داده است بیازماید (و فرمانبردار یزدان و سرکش از فرمان منّان جدا و معلوم شود). پس (فرصت را دریابید و) به سوی نیکیها بشتابید (و به جای مشاجره‌ی در اختلافات به مسابقه‌ی در خیرات بپردازید و بدانید که) جملگی بازگشتتان به سوی خدا خواهد بود، و از آنچه در آن اختلاف می‌کرده‌اید آگاهتان خواهد کرد (و هر یک را برابر کردار خوب یا بد پاداش و پادافره خواهد داد).

ارتباط قناعت با تفریح و سرگرمی:

عدم قناعت ، وقتی را برای تفریح و سرگرمی باقی نمی‌گذارد. اما در صورت قناعت ، به راحتی به تفریح و سرگرمی خواهد رسید.

قُل سیروا فِی الأَرضِ فَانظُروا کَیفَ بَدَأَ الخَلقَ ۚ ثُمَّ اللَّهُ یُنشِئُ النَّشأَهَ الآخِرَهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلىٰ کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ [سوره عنکبوت: آیه ۲۰]

بگو: در زمین بگردید و بنگرید که خدا چگونه در آغاز موجودات را پدید آورده است و (چه رنگ و بو و سیما و ویژگیهائی به هر یک داده است، و چه اسراری در آنها به ودیعت نهاده است. تا از مشاهده‌ی اشیاء پی به راز و رمز آنها ببرید و در برابر قدرت مافوق تصوّر آفریدگارشان سر تسلیم فرود آورید، و بدانید کسی که اوّل این جهان را از نیستی به هستی آورده است) بعداً هم جهان دیگر را پدیدار می‌کند. چرا که خدا بر هر چیزی توانا است.

وَجَعَلنَا اللَّیلَ لِباسًا ⭐️ وجَعَلنَا النَّهارَ مَعاشًا [سوره نبأ: آیات ۱۰ و ۱۱]

و شب را جامه و پوشش ننموده‌ایم؟ (تا در خلوت شب، دور از دیدگان مردمان آرامش و آسایش کنید، و به تجدید قوا بپردازید). ⭐️ و روز را وقت تلاش و کوشش زندگی نکرده‌ایم؟ (تا پس از تجدید قوا در شب، در روز به کار و کسب بپردازید).

ارتباط قناعت با سلامت جسمانی:

دوری از اسراف و تبذیر در خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها جسم انسان را سالم می‌کند.

یَا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَکُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا ۚ إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ [سوره اعراف: آیه ۳۱]

ای آدمیزادگان! در هر نماز گاه و عبادتگاهی، خود را (با لباس مادی که عورت شما را بپوشاند، و با لباس معنوی که تقوا نام دارد) بیارائید، و بخورید و بنوشید ولی اسراف و زیاده‌روی مکنید که خداوند مسرفان و زیاده‌روی کنندگان را دوست نمی‌دارد.

ارتباط قناعت با حق‌گرایی انسان:

زیاده خواهی، انسان را از تسلیم شدن به حقیقت باز می‌دارد. زیرا حقیقت، انسان را به زندگی اخلاقی و قانون‌مند وادار می‌کند.

ذٰلِکَ بِأَنَّ الَّذینَ کَفَرُوا اتَّبَعُوا الباطِلَ وَأَنَّ الَّذینَ آمَنُوا اتَّبَعُوا الحَقَّ مِن رَبِّهِم ۚ کَذٰلِکَ یَضرِبُ اللَّهُ لِلنّاسِ أَمثالَهُم [سوره محمد: آیه ۳]

این بدان خاطر است که کافران از باطل پیروی می‌کنند و مؤمنان از حقی پیروی می‌کنند که از سوی پروردگارشان آمده است. اینگونه خدا برای مردم مثالهای (حسنات یا سیّئات) ایشان را بیان می‌دارد.

آثار قناعت در زندگی بشر:

 

۱. تأمین کننده‌ی آرامش روانی انسان

ما أَصابَ مِن مُصیبَهٍ فِی الأَرضِ وَلا فی أَنفُسِکُم إِلّا فی کِتابٍ مِن قَبلِ أَن نَبرَأَها ۚ إِنَّ ذٰلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسیرٌ ⭐️ لکَیلا تَأسَوا عَلىٰ ما فاتَکُم وَلا تَفرَحوا بِما آتاکُم ۗ وَاللَّهُ لا یُحِبُّ کُلَّ مُختالٍ فَخورٍ [سوره حدید: آیات ۲۲ و ۲۳]

هیچ رخدادی در زمین به وقوع نمی‌پیوندد، یا به شما دست نمی‌دهد، مگر این که پیش از آفرینش زمین و خود شما، در کتاب بزرگ و مهمّی (به نام لوح محفوظ، ثبت و ضبط) بوده است، و این کار برای خدا ساده و آسان است. ⭐️ این بدان خاطر است که شما نه بر از دست دادن چیزی غم بخورید که از دستتان بدر رفته است، و نه شادمان بشوید بر آنچه خدا به دستتان رسانده است. خداوند هیچ شخص متکبّر فخرفروشی را دوست نمی‌دارد.

أَلا إِنَّ أَولِیاءَ اللَّهِ لا خَوفٌ عَلَیهِم وَلا هُم یَحزَنونَ [سوره یونس: آیه ۶۲]

هان! بیگمان دوستان خداوند (سبحان) ترسی بر آنان (از خواری در دنیا و عذاب در آخرت) نیست و (بر از دست رفتن دنیا) غمگین نمی‌گردند (چرا که در پیشگاه خدا چیزی برای آنان مهیّا است که بسی والاتر و بهتر از کالای دنیا است).

۲. کسب محبوبیت اجتماعی

وَالَّذینَ تَبَوَّءُوا الدّارَ وَالإیمانَ مِن قَبلِهِم یُحِبّونَ مَن هاجَرَ إِلَیهِم وَلا یَجِدونَ فی صُدورِهِم حاجَهً مِمّا أوتوا وَیُؤثِرونَ عَلىٰ أَنفُسِهِم وَلَو کانَ بِهِم خَصاصَهٌ ۚ وَمَن یوقَ شُحَّ نَفسِهِ فَأُولٰئِکَ هُمُ المُفلِحونَ [سوره حشر: آیه ۹]

آنانی که پیش از آمدن مهاجران خانه و کاشانه (ی آئین اسلام) را آماده کردند و ایمان را (در دل خود استوار داشتند) کسانی را دوست می‌دارند که به پیش ایشان مهاجرت کرده‌اند، و در درون احساس و رغبت نیازی نمی‌کنند به چیزهائی که به مهاجران داده شده است، و ایشان را بر خود ترجیح می‌دهند، هرچند که خود سخت نیازمند باشند. کسانی که از بخل نفس خود، نگاهداری و مصون و محفوظ گردند، ایشان قطعاً رستگارند.

وَاجعَل لی لِسانَ صِدقٍ فِی الآخِرینَ [سوره شعراء: آیه ۸۴]

و (با توفیق در طاعت و عبادت و اعمال نیک) برای من ذکر خیر و نام نیک در میان آیندگان بر جای دار.

۳. تأمین کننده‌ی رضایت کامل از زندگی

مَن عَمِلَ صالِحًا مِن ذَکَرٍ أَو أُنثىٰ وَهُوَ مُؤمِنٌ فَلَنُحیِیَنَّهُ حَیاهً طَیِّبَهً ۖ وَلَنَجزِیَنَّهُم أَجرَهُم بِأَحسَنِ ما کانوا یَعمَلونَ [سوره نحل: آیه ۹۷]

هرکس چه زن و چه مرد کار شایسته انجام دهد و مؤمن باشد، بدو (در این دنیا) زندگی پاکیزه و خوشایندی می‌بخشیم و (در آن دنیا) پاداش (کارهای خوب و متوسّط و عالی) آنان را بر طبق بهترین کارهایشان خواهیم داد.

۴. کسب عزت و سرافرازی در دو جهان

یَقولونَ لَئِن رَجَعنا إِلَى المَدینَهِ لَیُخرِجَنَّ الأَعَزُّ مِنهَا الأَذَلَّ ۚ وَلِلَّهِ العِزَّهُ وَلِرَسولِهِ وَلِلمُؤمِنینَ وَلٰکِنَّ المُنافِقینَ لا یَعلَمونَ [سوره منافقون: آیه ۸]

می‌گویند: اگر (از غزوه‌ی بنی‌مصطلق) به مدینه برگشتیم، باید افراد باعزّت و قدرت، اشخاص خوار و ناتوان را از آنجا بیرون کنند. عزّت و قدرت از آن خدا و فرستاده‌ی او و مؤمنان است، ولیکن منافقان (این را درک نمی‌کنند و) نمی‌دانند.

۵. تأمین کننده‌ی سعادت دنیوی و اخروی انسان

قالَ اهبِطا مِنها جَمیعًا ۖ بَعضُکُم لِبَعضٍ عَدُوٌّ ۖ فَإِمّا یَأتِیَنَّکُم مِنّی هُدًى فَمَنِ اتَّبَعَ هُدایَ فَلا یَضِلُّ وَلا یَشقىٰ [سوره طه: آیه ۱۲۳]

خدا دستور داد: هر دو گروه شما با هم (ای آدم و حوّاء و اهریمن!) از بهشت فرو آئید (و در زمین ساکن شوید، و در آنجا) برخی (از فرزندانتان) دشمن برخی دیگر خواهند شد، و هرگاه هدایت و رهنمود من برای شما آمد، هرکه از هدایت و رهنمودم پیروی کند، گمراه و بدبخت نخواهد شد.

مَن عَمِلَ صالِحًا مِن ذَکَرٍ أَو أُنثىٰ وَهُوَ مُؤمِنٌ فَلَنُحیِیَنَّهُ حَیاهً طَیِّبَهً ۖ وَلَنَجزِیَنَّهُم أَجرَهُم بِأَحسَنِ ما کانوا یَعمَلونَ [سوره نحل: آیه ۹۷]

هرکس چه زن و چه مرد کار شایسته انجام دهد و مؤمن باشد، بدو (در این دنیا) زندگی پاکیزه و خوشایندی می‌بخشیم و (در آن دنیا) پاداش (کارهای خوب و متوسّط و عالی) آنان را بر طبق بهترین کارهایشان خواهیم داد.

۶. ایجاد کننده‌ی تحمل و صبر کافی در هنگام وقوع مصائب زندگی

وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ ۗ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ ⭐️ الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِیبَهٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ ⭐️ أولَٰئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَهٌ ۖ وَأُولَٰئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ [سوره بقره: آیات ۱۵۵ و ۱۵۶]

و قطعاً شما را با برخی از (امور همچون) ترس و گرسنگی و زیان مالی و جانی و کمبود میوه‌ها، آزمایش می‌کنیم، و مژده بده به بردباران. ⭐️ آن کسانی که هنگامی که بلائی بدانان می‌رسد، می‌گویند: ما از آنِ خدائیم و به سوی او بازمی‌گردیم. ⭐️ آنان (همان بردباران با ایمانی هستند که) الطاف و رحمت و احسان و مغفرت خدایشان شامل حال آنان می‌گردد، و مسلّماً ایشان راه‌یافتگان (به جاده‌ی حق و حقیقت و طریق خیر و سعادت) هستند.

بر اساس مطالب فوق مشخص گردید که فهم قرآنی از قناعت می‌تواند در زندگی انسان تحولات مفید و آرام‌بخشی را ایجاد کند. و بالعکس، درک نادرست از آن فاجعه‌بار خواهد بود. پس بر همه‌ی ما لازم است که مفاهیم دینی را از منظر قرآن نگریسته تا از دچار شدن به افراط و تفریط مصون شویم. البته ما در این مبحث بنای کار را بر خلاصه گویی قرار دادیم. در غیر این صورت موضوع مورد نظر بسیار گسترده بوده و مجال فراوانی را از ما می‌طلبد.

برادر کوچک شما محمد حامدی

@mohamadhamedy