دعوت و اصلاح بعد از صدر اسلام

دعوت
و اصلاح بعد از صدر اسلام

دین
اسلام دین کاملی است ( مائده/۳ ) و نیاز به اصلاح در ذات آن نیست ، اما مرور زمان
و دور شدن از عصر رسالت و شرایط زمانی و مکانی همواره غبارهایی بر چهره آن افکنده
است و خوشبختانه برای زدودن این غبارها و مبارزه با تأثیرات محیط و تغیرات زمانی و
مکانی ، خداوند دو انتظام برای این امت فراهم نموده است : ۱) ارائه نمودن دین و
تعلیماتی کامل و زنده به پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم که
به راحتی بتواند در مقابل هر تغیری مقاومت کند و برای حل مشکلات هر زمان صلاحیت و
انعطاف داشته باشد ؛ ۲) ظهور و وجود
افراد زنده و یا گروههایی که عملاً در هر زمان تعلیمات ناب دین را در زندگی و یا
جامعه تبلیغ و یا پیاده نماید و غبار کهنگی را از چهره دین بزدایند و آن را تازه و
امت را سرگرم عمل به آن بنمایند . از این رو انسان سازی در این دین ، نظیرش در
اقوام و ملل پیشین نایاب است .

اگر
حملاتی که بر دین اسلام در طول تاریخ شده است ، بر هر دین دیگری وارد می گردید ، کلیه امتیازات خود را از دست
داده و به صورت افسانه ای تاریخی باقی می ماند ؛ اما اسلام نه تنها این حملات را
تحمل کرد و وجود خود را ثابت و پابرجا نگه داشت ، بلکه به یُمن التاف الهی و کوشش
و مجاهدت راد مردان و مصلحین راستین این امت فتوحات جدیدی را نیز کسب کرد . این راد
مردان و مصلحین راستین در هر قرن ، نقاب
پر فریب تأویلات و تحریفات را پاره و حقیقت اسلام و دین خالص را نمایان نمودند .
در مذاهب دیگر دنیا چنین افرادی که به مذهب و پیروان آن روحیه تازهای بدهند ،
کمیاب می باشد . برای مثال در مسیحیت بعد از تحریفاتی که داعی بزرگ آن پولس در آن
ایجاد کرد تا پانزده قرن بعد از آن فردی پیدا نشد تا در قوانین تحریفی آن تغییری
ایجاد کند تا اینکه مارتین لوتر در آلمان اصلاحاتی جزئی و محدود در آن انجام داد .
این حقیقت قابل انکار نیست که در تاریخ پر فراز و نشیب اسلام ، در زمانهای
کوتاهی ، فتنه هایی بروز کرده ، دعوت حقیقی آن را مسدود و حقیقت آن را زیر پرده
ضخیمی پنهان می نمود ، اما در همین زمان مردی و یا مردان مبارزی وارد میدان می
شدند تا با آن فتنه و مکاتب انحرافی مقابله نمایند و در نهایت پیروز میدان گشته و
باعث می شدند که آن مکاتب انحرافی فقط در کتابها یافت شوند و از صحنه روزگار محو
گردند . مکاتبی مانند قدریه ، جهمیه ، معتزله و باطنیه که در زمان خود از مکاتب پر
قدرتی بودند و خلفا و سلاطین بزرگ در برهه ای از زمان از آنها پشتیبانی می کردند و بسیاری از افراد زیرک و با
استعداد داعی و پرچم دار آنها بودند ، نتوانستند در مقابل مصلحین و موج اصلاح و
دعوت آنها مقابله نمایند و حقیقت اسلام بر آنها پیروز شد و امروزه از این مکاتب
انحرافی جز نامی باقی نمانده است .

بعد
از دوران صحابه از میان تابعین، چهره هایی ظهور نمودند که از نظر دین و علم ، مقام
والای داشتند و در اخلاص و تقوی و علم فقه معروف بودند . در طبقه حاکمه اموی نیز
مصلحی لازم بود تا با اصلاحاتش خلافت را به زمان صدر اسلام و خلافت راشده برگرداند
و برای این مهم ، خداوند عمر بن عبدالعزیز را انتخاب نموده بود . عمر بن عبدالعزیز
( و . ۱۰۱ ) در اوایل دوران خلافتش در بخشنامه ای چنین نوشت : اسلام ، حدود ،
قوانین و سننی دارد که هر کس به آنها عمل کند ، ایمانش کامل می شود و هرکس عمل نکند
ایمانش ناقص است . اگر عمرم وفا کرد ، من آنها را به شما تعلیم و بر عمل به آنها
مکلف خواهم نمود و اگر مرگم فرا رسید ، پس من به زندگی بین شما حریص نیستم . پس از
فوت عمر بن عبدالعزیز بعد از دو سال و پنج ماه خلافت ، دستگاه خلافت دوباره به روش
قدیم خود برگشت ؛ اما پرچم اصلاح و مبارزه با بدعت ها و مکاتب انحرافی و مقابله با
دشمنان خارجی و دعوت به اسلام راستین در جامعه اسلامی خارج از دستگاه خلافت همچنان
به اهتزاز بود . تعدادی از پرچم داران نمونه این حرکتهای دفاعی و اصلاحی تا اواخر
قرن هشتم هجری عبارت بودند از :

حسن
بصری (و. ۱۱۰) ، امام ابو حنیفه (و. ۱۵۰) ، امام مالک (و. ۱۷۹) ، امام شافعی (و.
204) ، امام احمد بن حنبل (و. ۲۴۱) ، ابوالحسن اشعری (و. ۳۲۴) ، ابو منصور ماتریدی
(و. ۳۳۲) ، امام الحرمین ابوالمعالی جوینی (و. ۴۶۸) ، امام محمد غزالی (و. ۵۰۵) ،
عبدالقادر گیلانی (و. ۵۶۱) ، نورالدین زنگی (و. ۵۶۹) ، صلاح الدین ایوبی (و. ۵۸۹)
، عبدالرحمن بن جوزی (و. ۵۹۷) ، عزالدین بن عبد السلام (و. ۶۶۰) ، مولوی ، جلال
الدین محمد بلخی (و. ۶۷۲) ، ابن تیمیه احمد ابن عبدالحلیم (و. ۷۲۸) ، ابن قیم ،
محمد ابن ابی بکر (و. ۷۵۱) و … بدینگونه سلسه مجددان و دعوتگران پیوسته و
زنجیروار ادامه داشته و خواهد داشت تا رسیدن به مقصود نهائی و حاکمیت دین خدا بر
جهان ، همانگونه که خداوند وعده داده است . ان شاءالله

——————————-

منبع
: گزیده ی گزیده ها ( با اندکی تغییر )

مؤلف:
صلاح الدین توحیدی

انتشارات
: نشر احسان