جهان در حال انتقال بزرگ است… یا در حال فروپاشی؟!

جهان در حال انتقال بزرگ است… یا در حال فروپاشی؟!

دکتر محمود سریع القلم

تصور می کنند که جهان در حال فروپاشی است، در حالی که اطلاعاتی که من ارائه کردم نشان می دهد جهان در حال انتقال بزرگ است و شهروندان در اکثر کشورهای دنیا که شامل آفریقا هم می شود، امروز از زندگی بهتری برخوردار هستند.

محمود سریع القلم، استاد نام آشنای روابط بین الملل دانشگاه شهید بهشتی که هفته گذشته به دلیل حاشیه های نه چندان مهم حضورش در داووس حاشیه ساز شده بود، صبح دیروز شنبه سوم اسفندماه در نخستین پنل تخصصی همایش «هم اندیشی نظام قراردادهای صنعت نفت»که در مرکز همایش های بین المللی صدا و سیما برگزار شد، به بیان مشاهداتش از داووس پرداخت و آمار و ارقامی ارائه کرد که نشانگر سطح توسعه و وضعیت کشورهای مختلف دنیا در زمانه ما است.

به گزارش اعتماد او در این سخنرانی با عدد و رقم تحولات جهان را نه به سمت انحطاط که در راستای انتقال بزرگ ارزیابی کرد. در روایت سریع القلم کشورهای آسیایی نقش مهمی در آینده اقتصاد و سیاست جهان ایفا می کنند و این وظیفه ما است که با در نظر داشتن این تحولات به کل کشور فکر کنیم.

سریع القلم صحبتش را با اشاره به تخصصش در علوم انسانی آغاز کرد و گفت: ما در علوم انسانی وقتی بخواهیم علت یا علل رخ دادن یک پدیده را مشخص کنیم، نمی توانیم تعداد دقیق آنها را بیان کنیم بلکه باید سعی کنیم که کانون مسائل را مشخص کنیم. یک پزشک هم وقتی می خواهد علت یک بیماری را بررسی کند، کانون آن مشکل را استخراج می کند. در علوم انسانی نیز وضع به همین منوال است. به نظر من اگر بخواهیم مسائل ایران را بررسی کنیم، نمی توانیم بگوییم به طور دقیق که مثلاایران ۱۲۵ مشکل دارد که با رفع آنها ایران یک کشور پیشرفته می شود.

سریع القلم در ادامه به مشکل اساسی توسعه در ایران از منظر خودش پرداخت و گفت: از نظر من به عنوان یک دانشجوی علم سیاست و روابط بین الملل، علت العلل مسائل ما آن است که ایران در سطح مدیریتی یک کشور بین المللی نیست. تا زمانی که ما بین المللی نشویم، بسیاری از مسائل ما حل نخواهد شد. موضوعاتی چون رقابت، کارآمدی، تخصص، سیستم سازی و عقلانیت برای آنکه در زمان کوتاهی ظرفیت حل شدن در وضعیت ما را داشته باشند، نیازمند آن است که ما هرچه سریع تر در مدارهای بین المللی قرار بگیریم. اتفاقا بین المللی بودن ما ایرانیان موافق طبع ما است.

ایرانیان بسیار جهان مدار هستند. تاریخ و جغرافیای ایران به عنوان یک عامل تعیین کننده این موضوع را نشان می دهد. به عبارت دیگر ما ایرانیان نه فقط به خاطر انتخاب هایمان که بلکه به دلیل جبر جغرافیایی و تاریخی و اهمیت بین المللی مان در منطقه، باید هر چه سریع تر در مدارهای بین المللی قرار بگیریم.

دکتر سریع القلم اما شرط بین المللی شدن را شناخت جهان خواند و گفت: شناخت جهان در کشور ما بسیار ضعیف است. امروز کشور چین یکی از قطب های مهم سیاسی و اقتصادی و مالی جهان است، اما در ایران حتی یک مرکز چین شناسی نداریم. امروز ۹۵ درصد کشورهای جهان به یک اصول و اهداف مشترک برای توسعه رسیده اند که مورد اجماع جهانی است. اگر این اصول به ایران نرسیده به دلیل بحران شناخت ما از تحولات بین المللی است.

نویسنده «عقلانیت و آینده توسعه یافتگی در ایران» در ادامه به بیان این اصول پرداخت و گفت: نخستین اصل آن است که مهم ترین هدف یک کشور افزایش ثروت ملی است. دوم همکاری های به هم تنیده دولت ها، بنگاه ها و دانشگاه هاست، سوم همگرایی منطقه یی- اقتصادی است. امروز همگرایی منطقه یی اقتصادی تا اندازه یی به دلایل علمی و تحولات عمومی جهانی، جایگزین جهانی شدن و جهان گرایی شده است. اصل چهارم حل و فصل سریع اختلافات غیراقتصادی میان یک کشور و همسایگان آن کشور است. اصل پنجم آن است که ثبات سیاسی و رضایت مندی عامه مردم نتیجه آن است که حداقل نرخ رشد اقتصادی در یک کشور باید ۳ درصد باشد. مهم ترین گروه اجتماعی که هیات حاکمه یک کشور می تواند به آنها اتکا کند، طبقه متوسط است که تولید ثروت، ثبات سیاسی و آینده یک کشور برای آنها اهمیت دارد. اصل ششم برنامه ریزی برای حفظ محیط زیست است.

دکتر سریع القلم در ادامه برای تشریح این اصول اطلاعاتی از برخی کشورهای دنیا با استفاده از مشاهداتش در داووس بیان کرد و گفت: از میان کشورهای «آسه آن» (ASEAN) یعنی ۱۰ کشور آسیای جنوب شرقی، اندونزی در سال ۲۰۱۲، ۲۰۴ میلیارد دلار صادرات داشته است. این کشورها ۲/۲ تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی (GDP) دارند. مجموعه فعالیت این کشورها هم ردیف برزیل است و از روسیه بیشتر است.

این کشورها برای همگرایی میان خودشان برنامه ریزی کرده اند. بر این اساس تصمیم گرفته اند طی یک دهه آینده ۵۴۰ هزار مایل جاده بکشند و ۱۱ هزار و ۷۰۰ مایل ریل آهن بین خودشان تاسیس کنند. کشور بعدی که اطلاعات آن را می گویم، کره جنوبی است. درآمد سرانه کره جنوبی ۲۳ هزار دلار است، نرخ رشد اقتصادی آن در نیم قرن اخیر حداقل ۷ درصد بوده است.

ارزش صادرات و واردات این کشور ۲/۱ تریلیون دلار بوده است. کشور بعدی ترکیه است. در سال ۲۰۱۲، ۳۶ میلیون توریست و گردشگر از ترکیه بازدید کرده اند. نرخ رشد اقتصادی ترکیه در یک دهه گذشته حداقل ۸ درصد بوده و طی ۱۰ سال گذشته، ۱۰ هزار کیلومتر اتوبان در این کشور ساخته شده است. درآمد سرانه این کشور ۱۰ هزار و ۵۰۰ دلار است و در سال ۲۰۱۲، ۶۷ میلیارد دلار صادرات محصولات کشاورزی ترکیه بوده است.

کشور بعدی لهستان است. ۱۰۶ میلیارد دلار طی ۵ سال آینده از طرف کشورهای اتحادیه اروپا در این کشور سرمایه گذاری خواهد شد. اتحادیه اروپا در ۱۰ سال گذشته ۴۰ میلیارد دلار برای ساختار عمرانی لهستان سرمایه گذاری کرده است. حداقل نرخ رشد اقتصادی لهستان ۴ درصد است و ۴۶ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور برای صادرات بوده است.

دکتر سریع القلم در ادامه بر اهمیت کار اقتصادی چند جانبه و منطقه یی و بیرون آمدن از الگوهای صرفا داخلی تاکید کرد و گفت: منطقه نفتا در شمال امریکا (کشورهای کانادا، امریکا، مکزیک) نشان می دهد که در سال ۱۹۹۳ تجارت میان این کشورها ۲۹۰ میلیارد دلار بوده است، در حالی که در سال ۲۰۱۲ به ۱/۱ تریلیون دلار رسیده است. این پیشرفت چشمگیر به دلیل قفل شدن این کشورها و یادگیری متقابل است.

کشور مکزیک که ما آشنایی بسیار کمی با آن در حوزه علمی و اجرایی داریم، با ۴۰ کشور جهان قرارداد تجارت آزاد بسته و بخش خصوصی این کشور با مفاهیم کیفیت، رقابت و سرمایه گذاری آشنایی بسیار نزدیکی دارد. ۲۰ سال گذشته ۷۵ درصد صادرات کشور مکزیک را نفت تشکیل می داد، در حالی که امروز ۷۵ درصد صادرات این کشور کالاست. درآمد سرانه این کشور در سال ۱۹۹۴، ۴۵۰۰ دلار بوده است، در حالی که امروز به ۹۷۰۰ دلار رسیده است.

دکتر سریع القلم در حالی که این اعداد و ارقام را درباره شاخص های توسعه کشورهای مختلف بیان می کرد، بر اهمیت ذهن کمی و رقمی و آماری در سیاستگذاری ها تاکید کرد و گفت: طی ۲۰ سال آینده ۳۵ هزار هواپیمای ایرباس در دوبی باید ساخته شود، این امر به دلیل تقاضای بالایی است که در دنیا وجود دارد.

ارزش این تعداد هواپیما ۸/۴ تریلیون دلار است که ۳۵ درصد تقاضای این هواپیماها در منطقه آسیا خواهد بود. حدود ۳۵ کشور در دنیا برای تولید این هواپیماها با یکدیگر همکاری مشترک خواهند داشت. سهم نرخ رشد از کل نرخ جهانی بین سال های ۸۲ تا ۸۷، ۸/۲۹ درصد بوده است، حال آنکه این رقم امروز ۹/۱۳ درصد رسیده است.

دکتر سریع القلم در ادامه با اشاره به کهنه بودن متونی که در علم سیاست در ایران آموزش داده می شود، گفت: متونی که ما در ایران می خوانیم و مورد بحث قرار می دهیم، تقریبا به ۵۵ سال گذشته برمی گردد، یعنی در کشور ما هنوز صحبت از غرب است، در حالی که دیگر غربی در کار نیست.

نرخ رشد از کل جهان در مورد چین ۳۵ سال گذشته ۹/۹ درصد بوده، اما امروز به ۶/۳۳ درصد رسیده است. این رقم در مورد چین از ۸/۳ درصد به ۴/۹ درصد رسیده است و در مورد ژاپن از ۳/۱۰ به ۴/۱ درصد رسیده است. مدیریت درآمد نفت در نروژ نشان می دهد که این کشور ۷۲۰ میلیارد دلار در صندوق ذخیره ملی اش اندوخته دارد. طبق قانون این کشور تنها ۴ درصد از این رقم را می تواند در بودجه جاری مورد مصرف قرار دهد، یعنی طبق مقررات نروژ ۹۶ درصد از درآمد نفتی این کشور باید بیرون از این کشور سرمایه گذاری شود و ۵/۲ درصد مالکیت هر شرکتی که در اتحادیه اروپا ثبت شده متعلق به ذخایر نفتی کشور نروژ است.

امروز تمامی احزاب و پارلمان در نروژ با یکدیگر برای توافق بر سر اجماع جهت بهره برداری بیشتر از این درآمد نفت با یکدیگر بحث می کنند، تا به تولید علم، فناوری و ایجاد ساختار عمرانی وسیع تر در این کشور بپردازند.

دکتر سریع القلم در تشریح تحولات بین المللی پیش رو گفت: کاهش طبقه متوسط در اروپا و امریکای شمالی و افزایش آن در آسیا و امریکای لاتین یکی از این تحولات است. این امر نشان می دهد که ما اگر بخواهیم یک استراتژی ملی تدوین و به آینده اقتصاد ایران طی یک دهه دیگر توجه کنیم، باید توجه ویژه یی به منطقه آسیا به دلیل افزایش طبقه متوسط و به طور طبیعی افزایش مصرف گرایی داشته باشیم. منطقه آسیای مرکزی و قفقاز به واسطه بین المللی شدن این منطقه به شدت در حال رشد است. من اخیرا این نکته را در داووس دیدم که همه کشورهای آسیای مرکزی در قفقاز به طور فعال حضور داشتند و قراردادهای قابل توجهی با کشورهای مهم دنیا منعقد کردند.

دکتر سریع القلم سپس به مقایسه سطح رقابت پذیری کشورها پرداخت و گفت: نخستین کشور سوییس است، کشور دوم سنگاپور است، آلمان در رده چهارم جهان و قطر در رده سیزدهم است. کشور امارات نوزدهم و چین، بیست و نهم است. کشور مالزی در رده ۳۴ و جمهوری آذربایجان ۳۹ و ترکیه ۴۴ است. اینها در حالی است که ایران در رده ۸۲ قرار دارد.

دکتر سریع القلم در ادامه به تحولاتی که در سطح بین المللی در دنیا در حال وقوع است، اشاره کرد و گفت: آمار شرکت های چندملیتی در دنیا از نکاتی است که بسیار حایز اهمیت است. این آمار نشان می دهد که در سال ۲۰۰۳ کشورهایی که در حال توسعه بودند، تنها ۱۹ شرکت چندملیتی داشتند، امروز این کشورها ۱۲۷ شرکت چندملیتی دارند و این به معنای ۶۷۰ درصد افزایش است، در حالی که کشورهای توسعه یافته سنتی جهان یک دهه پیش ۴۸۱ شرکت چندملیتی داشتند و حالا۱۷۳ شرکت چندملیتی دارند و این نشانگر کاهش ۲۲ درصد در سطح جهان است.

این پیشرفت بدان معناست که در سال ۲۰۲۰، ۵۰ درصد از رشد تولید ناخالص داخلی در سطح جهانی از آن کشورهای «بریکس» یعنی کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی خواهد بود. هر ساعت در دنیا ۸۰۰ میلیون توئیت (twit) صورت می گیرد. جمعیت کنونی آفریقا یک میلیارد نفر است در حالی که این جمعیت در سال ۲۰۵۰ به ۲ میلیارد نفر خواهد رسید. امروز ما در دنیا ۲۵ ابرشهر داریم، در حالی که تعداد آنها طی ۱۰ سال آینده به ۳۵ شهر خواهد رسید.

سریع القلم اتفاق مهمی که در جهان در حال وقوع است و در نسل جوان ایران نیز مشهود و امیدوارکننده است را معقول و منطقی شدن انسان ها به دلیل گسترش دنیای مجازی خواند و گفت: این امر باعث می شود انسان ها از حسی بودن و مزاجی بودن دور شوند. ذهن و مغز جدید انسان ها به دلیل اتصال با ذهن مجازی جهان در حال رشد است.

در داووس ۲۰۱۴ تنها ۹ میزگرد تخصصی در رابطه با مغز و ذهن نوین انسان تحت عنوان hyperconnectivity and rewiring the brain برگزار شد. اگر بخواهم به یک نمونه از اهمیت اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی جهان مجازی اشاره کنم، باید آمار فروش بازی های کامپیوتری در امریکا در سال ۲۰۱۳ اشاره کنم که ۲۵ میلیارد دلار بوده است.

دکتر سریع القلم فهم غالب ما در ایران از جهان را به دوره جنگ سرد مختص دانست و گفت: ما به طور عمیق از جهان فناوری، صنعت، آموزش و همکاری های منطقه یی و بین المللی بی اطلاع هستیم. ما نسبت به جهان ذهنیت داریم و نه شناخت. یعنی الان کسانی که عموما بولتن می خوانند و اطلاعات دقیقی از جهان ندارند، بلکه شبح و ذهنیتی از جهان دارند و بر اساس intuition فکر می کنند و ذهن شان بر اساس اطلاعات و آمار دقیق تشکیل نشده است، تصور می کنند که جهان در حال فروپاشی است، در حالی که اطلاعاتی که من ارائه کردم نشان می دهد جهان در حال انتقال بزرگ است و شهروندان در اکثر کشورهای دنیا که شامل آفریقا هم می شود، امروز از زندگی بهتری برخوردار هستند.

دکتر سریع القلم در پایان به بیان پیش نیازهای توسعه ایران پرداخت و گفت: نخست شناخت علمی و واقعی از جهان: دوم شناخت واقعی و علمی از ایران: سوم معیار اثرگذاری در جهان امروز حتی در حوزه فرهنگ، شاخص های اقتصادی و فناوری هستند: چهارم تقویت ساختارهای قانونی و قضایی در داخل ایران: پنجم قوه مقننه و قوه قضاییه موثرتر: ششم افزایش امکانات مالی و سرمایه گذاری مساوی است سیاست خارجی تعاملی. به نظر من به عنوان کسی که تحولات دنیا را روزانه دنبال می کند، انرژی تقابل با ایران متمرکز در عربستان و اسراییل است.

اگر کشور ما به فکر یک راهبرد بنیادی برای سیاست خارجی تعاملی است، باید در رابطه با فعالیت های این دو کشور و انرژی تقابلی در مقابل ایران به وجود آورده اند، فکر بکند. از دیگر پیش نیازهای توسعه پذیرفتن بیشتر تفاوت های فکری و رویکردی در کشور، دستیابی به اجماع پیرامون رهیافت های کل کشور طی یک دهه آینده، افق و سیاستگذاری نرخ رشد ۵ درصدی در ایران که ضامن حل و فصل بسیاری از نارسایی ها در کشور خواهد بود، میل مشترک سیاستگذاری خارجی و الزامات توسعه اقتصادی و نهایتا اینکه فکر کردن به کل کشور نه یک گروه خاص.

نقل از سایت شخصی دکتر سریع القلم