نقش مسجد ، امروز ، دیرو و فردا

نقش مسجد ، امروز ، دیرو و فردا

عبدالقدیر صالحی

اشاره: نوشته ای که پیشرو دارید خلاصه و چکیده
چندین نوشته و مقاله از نویسنده گان مختلف فارسی زبان و عربی زبان است که هر یک از
آنها در باره مسجد و نقش آن به اساس خواسته های زمانی و مکانی خویش نکاتی را مورد
توجه قرار داده بودند. نگارنده این سطور خواسته است با کنار هم قرار دادن نکات
ارزنده در باره مسجد و نقش آن در جامعه و علاوه کردن نکات تکمیلی و همچنان برشمردن
صفات لازم برای یک امام که سزاوار است به عنوان پیشوای مسلمانان دارا باشد، نوشته
را پر بار تر سازد و هدف آن است که خوانندگان محترم در نهایت با مقایسه میان مسجد
دیروز و مسجد امروز به این حقیقت برسند که مسجد های ما دگر آن روح حقیقی خود را از
دست داده اند و توانایی درمان اجتماع مریض ما را مانند گذشته ندارند و باید در پی
چاره رفت!

مسجد علاوه بر مکان پرستش خدای یگانه، به
عنوان قلب تپنده و چشم تیز بین جهان اسلام، و همچنین اولین دریچه بسوی یک جامعه
سالم، آرام، مرفه و خدا پسندانه، همواره در محراق توجه مسلمانان بوده است؛ از این
روی نخستین اقدامى که پیامبر اسلام (ص) پس از هجرت به مدینه و تشکیل حکومت اسلامی
به عمل آورد ند ساختن مسجد بود. مسجد در جامعه اسلامی همواره از نظر سیاسی، اجتماعی،
عبادی و فرهنگی نقش اساسی داشته است. اهمیت مسجد با تاکید آیات وحی، کلام گهر بار
رسول الله (ص) و نقش تاریخی که در تمدن اسلامی ایفا کرده، بی نیاز از دلیل و برهان
است.

شناخت این نیایشگاه الهی در شهر پیامبر (ص) برای
جامعه امروزی و دنیای که در ظلمات مادی گرایی دســت و پا میــزند اهمیت بسیار
دارد؛ چرا که مسجد در طول تاریخ، خاستگاه آموزش های فرهنگی و نظامی و نمایشگاه
هنرهای اسلامی و آوردگاه رقابت های ادبی بوده است.

ازهمین رهگذر بود که پیامبر بزرگوار اسلام (ص)
در نخستین فرصت در راه دعوت به اسلام به تاءسیس مسجد به عنوان پایگاه مهم اجتماعی
و تربیتی پرداخت. پیامبر (ص) درچند کیلومتری شهر مدینه و در محلی به نام قبا، مسجدی
که امروز بنام مسـجد « قبا» شهرت جهانی دارد، را ساخت؛ این نخستین مسجدی است که در
اسلام ساخته شده است.

حضرت مصطفی (ص) زمانی که به یثرب آمدند، اسم
قدیمی یثرب به مدینه النبی تبدیل شد وضعیت سیاسی جدید آغاز شد؛ دو قبیله اوس و
خزرج که دشمنی های کهنه و مهلک خود را در سایه اخوت دینی فراموش کرده بودند، دور بیرق
اسلام گرد آمده و هسته جامعه مسلمانان را تشکیل دادند. تقسیمات قدیمی رنگ باخت و
لقب افتخار آفرین « انصار» برای همه کسانی که اسلام را در ساعات سخت یاری کرده
بودند، متداول شد. گروه مومنینی که زادگاه محبوب خود مکه را ترک کرده و از هرگونه
وابستگی به آن دست کشیده بودند، نام مهاجرین را دریافت کردند. برای اینکه پیوند مهاجرین
و انصار محکم تر شود، پیامبر عقد اخوت بین آنها بست تا در غم و شادی یکدیگر شریک
شوند. اما بخاطر اینکه اخوت مسلمانان مستحکم بماند و روابط مهاجرین و انصار یک
رابطه ربانی و خدا پسندانه باشد باید کانونی تاءسیس می شد که این هدف عالی در سایه
آن تحقق می یافت و این همان مسجدی بود که پیامبر (ص) آن را بر پایه های تقوی
استوار کرد.

مسجد النبی ساختمانش ساده اما ره آوردش تمدن
اسلام:

ساختمان مسجد از نظر شکل و بنا ساده و با دین
بی پیرایه ای که تعلیم می فرمود سازگار بود، دیوارهای آن با خشت و گِل و سقفش از
برگ درخت خرما درست شده بود. بخشی از مسجد نیز برای اقامت کسانی که منزل نداشتند،
در نظر گرفته شد و در سالهای بعد نیز مسجد توسعه پیدا کرد.

مسجد کانون آموزش مدینه النبی:

از نخستین روزهای ترویج اسلام، تعلیم با
مسجد ارتباط تنگاتنگ داشت و یاد گیری فرمایشات پیامبر(ص) تحت عنوان«حدیث» طبق آیین
اسلام آغاز شد. مسجد النبی مدرسه ای بود که مردان و قهرمانان در آن ساخته شدند و
در پرتو قرآن، مردم بت پرست به پیشروان هدایت تبدیل شدند.

این افراد داعیان، مبلغان، حامیان، پارسایان
شب و سوارکاران میدان ستیز در روز با اهل باطل بودند و توانستد اسلام و صلح و صفا
را در گستره زمین رواج دهند و حیات معنوی را در گستره گیتی منتشر سازند و سیمای
انسانیت را با ارزش های اسلام پیرایش دهند.

برجستگی وجه تربیتی و آموزشی مسجد پس از
جنبه عبادی:

وجه تربیتی و آموزشی مسجد پس از جنبه عبادی
بیشتر نمایان و برجسته بود. این نقش مسجد، توجه همه پژوهشگرانی راکه درباره مسجد
النبی سخن گفته یا اثری نگاشته اند، به خود جلب کرده است. در برهه زمانی که مراکز
آموزشی در کنار مسجد به فعالیت فرهنگی می پرداختند، تنها شمار اندکی مکتب های خانگی
بود که در گوشه و کنار شهر مدینه قرار داشت و این مکتب ها تنها به آموزش خواندن و
نوشتن در پاره ای موارد قرآن کریم و معارف اسلامی می پرداختند و حجم کارهای آنها
هرگز با آنچه در مساجد انجام می شد، قابل مقایسه نیست.

مسجد النبی اولین دانشگاه:

تقریبا تمام علوم رایج در آن روزگار چون
خواندن قرآن و حدیث، در مسجد تدوین می شد و ابعاد و کارکرد تربیتی مسجد با استناد
به عملکرد و سخنان نبی اکرم (ص) کاملا مورد توجه ایشان بوده است. از این رو، یکی
از ره آوردهای مسجد در مدینه النبی، ایجاد فضای رو شنگری و هدایت علمی و تربیت
اخلاقی بود. مسجد پیامبر خدا (ص) در مدینه نخستین دانشگاهی بود که حضرت (ص) با دست
خود یاران  را به نیکی تربیت کردند تا در دین
خدا فقیه و دانا شدند. صحابه پیامبر(ص) به آن رفت و آمد می کردند تا دانش، هدایت،
فضایل و معرفت بیاموزند و هر اندازه که شرایط زندگی ایشان را یاری می کرد به این
مهم اختصاص می دادند.

پایگاه تبلیغ پیامبر(ص) در مدینه:

در روزگار رسول خدا (ص) و صحابه ایشان،
مسجد، کانون تبلیغ و ارشاد بود. یاران رسول الله (ص) بر حضور در مسجد می کوشیدند و
هرگاه یکی از یاران نمی توانست هنگام تعلیم حاضر شود، یکی از صحابه، وی را در جریان
جلسات قرار می داد.

نهضت نبی اکرم اندیشه های انسان را بسوی
تعالی رهنمون ساخت و با فرمان به «خواندن»:

«اقرا باسم ربک الذی خلق الذی علم بالقلم،
علم الانسان مالم یعلم»

مبارزه با نادانی را رسالت خود قرار داد و
بساط جهل و نا دانی را برچید و مدینه را به بستر آگاهی، بینش و دانش مبدل کرد و
موجی از افکار و اندیشه های الهی را در جامعه ایجاد نمود. پایگاه تبلیغ اسلامی شور
و نشاط علمی را برانگیخت و دانش و آموختن قدر و بهایش بالا رفت. به هر روی، شمار
آنانی که خواندن و نوشتن می دانستند افزایش یافت و تبلیغ و آموزش در پرتو پیام
آسمانی رونقی چشمگیر پیدا کرد .

پرستش خدای یکتا محور تبلیغ:

آموزگار مکتب اسلام (ص) پرستش خدای را محور
تبلیغ قرار داد و بر فراگیری معنای ایمان، دانستن آیه های کتاب آسمانی تاکید می
کرد تا از گذر آن رسالت خویش را مبنی بر تفسیر و تبیین آیه های کلام آسمانی به
مردم انجام دهد. هرچند پیامبر(ص) در راستای این رسالت دشوار از هر فرصت هر مکانی
جهت روشنگری بهره می جست ولی سیره و زندگی پیامبر نشان می دهد که مسجد در دوران
رسالت، مهمترین سنگر تبلیغ و تربیت دینی بوده است.

مسجد النبی؛ سیاست، فرهنگ و مدیریت اسلامی:

در دوره های درخشان تمدن اسلام، مسجد در حیات
جمعی مسلمانان با نقش هایی چون مجلس شورا، محل داوری، مرکز فتوا، پایگاه یا ستاد
تقسیم های نظامی جلوه می کرد.

سپاهیان از مسجد برای جهاد در راه خدا گسیل
می شدند تا کلمه الهی را برافراشته دارند و پرچم اسلام را در جهان به اهتزاز در
آورند!

تاءسیس مسجد در مدینه النبی محور اساسی روند
حرکت روز افزون و آغاز فصل جدید سیاسی در حیات امت مسلمان است و نخستین گام بنیاد
تمدنی نوین با تاءسیس این پایگاه عبادی – سیاسی ریخته شد. مرکزیت سیاسی مسجد در مدینه
پیامبر(ص) و پویایی تمدن اسلام اصل مهمی است که بر حکومت، جامعه و فرهنگ، تاثیری
ژرف دارد. مسجد نبوی کانون جنبش های فکری و علمی بوده است.

مسجد النبی بستر عقد پیمان ها و مشوره با هیئت
ها:

پیمان اخوت دو قبیله اوس و خزرج در مسجد
النبی بسته شد و عقد اخوت میان امت نیز از مواردی است که پیامبر در مسجد مدینه
برقرار ساخت. هیئت ها و گروه هایی که قصد تشرف به اسلام داشتند به مدینه النبی می
آمدند و وارد مسجد می شدند. اسیران جنگی را بیشتر در مسجد جای می دادند تا در آن
فضای مملو از معنویت مناجات پیامبر(ص) و یاران پاک نهاد شان روح اصیل اسلام را درک
و خانه دل شان منور به نور ایمان شود.

پیامبر(ص) تازه مسلمانان را به صورت فردی در
مسجد آموزش می دادند و گفت و گوهای علمی و فرهنگی زیادی میان هیئت های اعزامی قبایل
گوناگون در مدینه صورت می گرفت و محل آن جز مسجد نبود. نبی اکرم (ص) با هیئت هایی
که به حضور می پذیرفتند به مذاکره دینی و اجتماعی می پرداختند که این جهت گرویدن
به اسلام، و آشنایی کامل مردم پیرامون معارف اسلامی سامان می یافت. ناگفته نماند
که هرچند گاهی مسجد النبی شاهد مسابقات ورزشی و بزمها ادبی نیز بوده است که این بیانگر
نگرش همه جانبه اسلام به زندگی می باشد.

پیوند مسجدالنبی با زندگی اجتماعی

جالب آنکه حضرت رسول خدا (ص) برای آنکه آمیخته
گی مسجد را با زندگی اجتماعی مردم نشان دهد، خانه و مسجد را در یک واحد معماری برپا
کرد و خانه های صحابه و مهاجرین و انصار در اطراف آن استقرار یافت. تعداد بسیاری
از مسلمانان بی خانمان و اهل تعبد تحت عنوان اصحاب صفه، در حوالی مسجد می خوابیدند.

در کنار مسجد خیمه ای به عنوان بیمارستان بر
پا می شد و مکانی به امور نظامی اختصاص داشت و از همین رهگذر است که ساختمان های
مهم اجتماعی و عمومی و حیاتی در اطراف مسجد النبی تمرکز یافتند.

به هر روی، مایه مباهات است که پیامبر با
بنای مسجد توانست شکوهی در تمدن اسلامی ایجاد کند تا مسلمانان با آفریدن عجایب و
شگفتی ها، اوج و عظمت مقدس ترین مکان های روی زمین را جهت پرستش و عبادت خالق هستی
به جهانیان عرضه کنند.

از آنچه در شماره گذشته که بدست چاپ رسید تا
این جا به طور ویژه فقط نقش و جایگاه مسجد النبی (ص) به عنوان بزرگرین پایگاه
عبادت و تربیت در تاریخ اسلام بیان گردید، اما در پیوند به آنچه گفته آمد در سطور
بعدی می خواهم نقش و اهمیت مسجد را بطورعموم در اسلام بیان کنم.

جایگاه مسجد در اسلام:

واژه مسجد، جمعاً ۲۸ بار در قرآن کریم ذکر
شده که در ۲۲ مورد به صورت مفرد و در ۶ مورد دیگر، به صورت جمع آمده است. از آنجای
که در این نوشته بر آن نیستیم تا به تفسیر و تبیین تمامی این آیات بپردازیم، تنها
به ذکر آیاتی که بیانگر ابعاد گوناگون مسجد در جامعه اسلامی است، بسنده می‌کنیم:

مسجد نخستین خانه توحید:

(انّ اوّل بیت وضع للنّاس للّذی ببکّه
مبارکا و هدی للعالمین). «همانا نخستین خانه ای که برای عمومی مردم قرار داده شد،
همان است که در مکه قرار دارد، و مایه‎ی برکت و هدایت جهانیان است».

وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَهً
لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا
إِلَى إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَنْ طَهِّرَا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ
وَالْعَاکِفِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ (۱۲۵) سوره مبارکه بقره.

«به خاطر بیاورید هنگامی که ما خانه‎ی کعبه را مرکز امن
و امان برای مردم قرار دادیم، و (فرمان دادیم که)از مقام ابراهیم، محلی برای نماز
خود انتخاب کنید و ما به ابراهیم و اسماعیل ـ علیهما السلام ـ امر کردیم که خانه
مرا برای طواف کنندگان و مجاوران و سجده کنندگان پاک و پاکیزه کنید».

همان گونه که از این دو آیه شریفه بر می‌آید،
خانه کعبه در مکه نخستین خانه توحید و یکتا پرستی و اولین جایگاه و مرکزی است که
برای پرستش خدای یگانه ساخته شده است.

پرستش هدف مسجد:

(و أنّ المساجد للّه فلا تدعوا مع اللّه
أحدا). «مساجد از آن خداست، پس باید احدی جز او را نخوانید».

«قتاده» در تفسیر این آیه روایت کرده است که:
یهودیان و مسیحیان هنگامی که وارد معابد خود می‌شدند، به خداوند شرک می ورزیدند. از
این رو خداوند به مؤمنان فرمود: «هنگامی که وارد مساجد می‌شوید خدا را با خلوص نیت
بخوانید».

از مجموع آرای مفسران در این زمینه چنین
استفــاده می‌شـــود که مراد از مساجد، همان مکان‌هایی است که برای عبادت خداوند
بنا شده است و از مصادیق آن، «مسجد الحرام» و دیگر مساجد است.

نکته جالب توجه اینکه، خداوند به جهت اهمیت
و فضیلت مساجد بر دیگر مکان ها، مسجد را به خود منسوب کرده و متعلق به خود دانسته
است تا مزیت آن بر دیگر مکان‌ها روشن شود.

اختصاص مساجد به خداوند که منزه از صفات
حسّی است، جنبه‎ی
سمبلیک دارد و اشارتی است بر اینکه مساجد مورد توجه خاص ذات اقدس اوست. بنابراین،
در مساجد جز کار خدایی نباید کار دیگری صورت پذیرد و جز مصالح مسلمانان، امر دیگری
نباید مطرح شود. با این توضیح در تأسیس مساجد هم نمی‌توان نیتی به جز خدا، و هدفی
غیر از اعتلای کلمه توحید داشت.

اساس مسجد تقوا نه نفاق:

وَالَّذِینَ اتَّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرَارًا
وَکُفْرًا وَتَفْرِیقًا بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ وَإِرْصَادًا لِمَنْ حَارَبَ
اللَّهَ وَرَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَلَیَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلَّا
الْحُسْنَى وَاللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ (۱۰۷) لَا تَقُمْ فِیهِ
أَبَدًا لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ
تَقُومَ فِیهِ فِیهِ رِجَالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا وَاللَّهُ یُحِبُّ
الْمُطَّهِّرِینَ (۱۰۸) أَفَمَنْ أَسَّسَ بُنْیَانَهُ عَلَى تَقْوَى مِنَ اللَّهِ
وَرِضْوَانٍ خَیْرٌ أَمْ مَنْ أَسَّسَ بُنْیَانَهُ عَلَى شَفَا جُرُفٍ هَارٍ
فَانْهَارَ بِهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ وَاللَّهُ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ
الظَّالِمِینَ (۱۰۷)-(۱۰۹) توبه.

« و [از منافقان] کسانى هستند که بر پایه
دورویى و نفاق، مسجدى ساختند براى آسیب رساندن و ترویج کفر و تفرقه افکنى میان
مؤمنان و کمین گاهى براى [گردآمدن] کسانى که پیش از این با خدا و پیامبرش جنگیده
بودند، سوگند سخت می  خورند که ما با ساختن
این مسجد جز خوبى [و خدمت]قصدى نداشتیم، ولى خدا گواهى می  دهد که بى تردید آنان دروغگوی اند. هرگز [براى
عبادت و نماز] در آن مسجد نایست، قطعاً مسجدى که از نخستین روز بر پایه تقوا بنا
شده شایسته تر است که در آن [به نماز و عبادت] بایستى، در آن مردانى هستند که
خواهان پاکیزگى [و طهارت جسم و جان] هستند و خدا پاکیزه گان را دوست دارد. آیا کسى
که بنیاد [امورش] را بر پایه تقواى الهى و رضاى او نهاده بهتر است یا کسى که بنیاد
[امورش] را بر لب پرتگاهى سست و فروریختنى نهاده؟! و آن بنا با بناکننده اش در
جهنم سقوط می  کند و خداوند گروه ستمکاران را
هدایت نمی  کند.

این آیات در شأن گروهی از منافقان است که با
توطئه‌های «ابو عامر» مسیحی و برای تحقق بخشیدن به اهداف شوم و نقشه‌های شیطانی
خود، به ساختن مسجدی در مدینه اقدام کردند که بعداً به نام «مسجد ضرار» معروف شد. ماجرا
از این قرار است که به هنگام ظهور قدرتمند اسلام در مدینه، «ابو عامر» به شدت
ناراحت شد، وی برای مبارزه با اسلام با منافقان «اوس» و «خزرج» همکاری صمیمانه ای
آغاز کرد. پیامبر اکرم(ص) هنگامی که از نقشه‌ها و اهداف وی آگاه شد، در صدد تعقیب
وی بر آمد، «ابو عامر» از مدینه گریخت و به مکه آمد و از آنجا به طائف و سر انجام
به شام رفت و در آنجا رهبری منافقان مدینه را بر عهده گرفت او در نامه ای به
منافقان مدینه نوشت که لشکری از سپاهیان روم به کمک شان خواهد آمد تا محمد (ص) و
یارانش را از مدینه خارج سازند.

همچنین از آنان خواست برای خود مسجدی نزدیک
مسجد قبا بسازند و در موقع نماز، آنجا گرد آیند و زیر نقاب مسجد، برنامه‌های خود
را عملی کنند.

هنگامی که پیامبر اکرم صلی اللّه علیه و آله
و سلّم عازم غزوه «تبوک» بود، گروهی از این منافقان به نزد آن حضرت آمدند و به
بهانه‎ی این
که افراد ناتوان و بیمار و پیر مردان از کار افتاده نمی‌توانند در شب‌های بارانی و
سرد زمستانی به مسجد قبا بیایند، از پیامبر (ص) خواستند تا اجازه دهد که مسجدی در
میان قبیله‎ی خود (بنی
سالم) بسازند. پیامبر (ص) فرمود: «اکنون آماده نبردم و اگر به خواست خداوند متعال
باز گشتم، پیش شما خواهم آمد و با شما در آن نماز خواهم گذارد». منافقان در غیاب
پیامبر(ص) ساختمان مسجد را به پایان رساندند، پس از جنگ تبوک، نزد حضرت (ص) آمدند
و گفتند: دوست داریم که پیش ما بیایید و با ما در آن مسجد نماز گزارید. حضرت فرمود:
«لباس مرا بیاورید تا بپوشم و با آنان بروم». در این هنگام آیات فوق نازل شد و
پرده از نقشه پلید آنان برداشت. بی درنگ پیامبر (ص) گروهی از اصحاب را خواندند و
به آنان دستور دادند که مسجد را آتش بزنند و بقایای آن را ویران کنند و جای آن
برای مدتی محل زباله شد.

همان گونه که از این آیات بر می‌آید،
بنیانگذاران این مسجد در زیر نقاب این نام مقدس، اهداف شومی را دنبال می‌کردند. بر
این اساس، خداوند به پیامبرش دستور می‌دهد که در چنین مسجدی که برای زیان رساندن
به مسلمانان و گستردن کفر و الحاد در جامعه‎ی اسلامی بنا شده است هرگز قیام به عبادت نکند و به جای
آن شایسته است پیامبر صلی اللّه علیه و آله و سلّم در مسجدی به نماز ایستد که بر
اساس تقوا و هدفی الهی بنیاد شده است. به اعتقاد مفسران و تأیید روایات پیامبر(ص)،
مراد از این مسجد، همان مسجد «قبا» است که در مقایسه با مسجد «ضرار» آمده است. هر
چند بنا بر روایات که از رسول اکرم (ص) نقل شده است، این احتمال نیز وجود دارد که
مراد، مسجد رسول اکرم(ص) باشد. اما با توجه به تعبیر «اوّل یوم» در این آیه‎ی شریفه و با توجه
به اینکه مسجد قبا نخستین مسجدی بود که پس از هجرت نبوی ساخته شد، احتمال اول،
مناسبتر به نظر می‌رسد.

در هر صورت، از این بحث چنین بر می‌آید: مسجد
که کانون ایمان و تقوا و محیط پاکی و قداست و مرکز تبلور عبودیت و نیایش در برابر
پروردگار جهان است، بایسته است که شالوده و اساس آن بر تقوا و پاکی بنا شده باشد و
پاسداران و دست اندرکاران آن افرادی مؤمن، پرهیزکار و مصمم باشند و هر گاه بنایی
برای اغراض نا پاک با نام مقدس مسجد به وجود آید، باید در هدم و از بین بردن آن
کوشید، چنانکه رسول خدا (ص) دستور ویران کردن و به آتش کشیدن مسجد «ضرار» را صادر
فرمودند.

مسجد کانون هدایت:

فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ
وَیُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآَصَالِ (۳۶
نور)

«در خانه‌هایی که خداوند اجازه داده است که
رفعت یا بند و در آنها نام او به بزرگی یاد شود، در این خانه‌ها هر صبح و شام
مردان با ایمان به تسبیح او مشغول اند».

(و مساجد یذکر فیها اسم اللّه کثیرا).

«و مساجدی که نام خدا در آنها بسیار برده می‌شود».

در «کشف الاسرار» در ذیل این آیه آمده است
که «ابن عباس» گفت:

«المساجد بیوت اللّه فی الارض و هی تضیء
لاهل السماء کما تضیء النجوم لأهل الأرض». بیهقی درشعب الایمان.

«مساجد خانه‌های خدا در زمین است. همان گونه
که ستارگان برای اهل زمین می‌درخشند، مساجد نیز برای ملکوتیان نور افشانی می‌کنند».

بنابراین، از مصادیق بارز این بیوت، مساجدند
که چنین ویژگی‌هایی دارند!

پایگاه ضد ستم:

وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَسَاجِدَ
اللَّهِ أَنْ یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ وَسَعَى فِی خَرَابِهَا «و کیست ستمکارتر از
آن که منع کرد و باز داشت مردم را از مساجد و در خرابی آنها کوشید، تا نام خدا را
در آنجا بر زبان نیاید و بزرگ نشود».

بعضی از مفسران، نزول این آیه را در پیشامد «حدیبیه»
دانسته‌اند که مشرکان عرب نگذاشتند رسول اکرم(ص) و اصحابش به مکه وارد شوند. برخی
دیگر گفته‌اند که این آیه اشاره به خرابی بیت المقدس (۷۰ سال بعد از میلاد مسیح) به
دست سپاه «تیطس» رومی دارد، که شهر و مجسمه سلیمان را به کلی ویران کرد و آثار
یهود و اوراق تورات را سوزاند.

از مضمون این آیه چنین استفاده می‌شود که
چون مساجد در طول تاریخ همواره پایگاه‌های وحدت و همدلی و سنگرهای مبارزه علیه
طاغوت و فساد بوده است، کافران و اهل شرک و نفاق با ترس از این مراکز آنها را برای
خویش خطری جدی به حساب آورده‌اند و پیوسته به تخریب آن دست می زنند و تا امروز هم
ادامه دارد.

ناگفته نماند که مسجد در طول تاریخ به دو
گونه تخریب گردیده است یکی همان تخریب ظاهری است که سقف و دیوار آن فروریخته اما
نوع دوم تخریب معنوی سپردن محراب مسجد به انسانها نا اهل، ناآگاه از نقش مسجد، جایگاه
امام و مسئولیتهای بزرگی که یک امام دارد بوده است. و نوع دوم تخریب به نظر
نگارنده این سطور خطرناک ترین نوع آن بوده که اثرات ناگوار آن برای امت اسلامی بسیار
سنگین و پرهزینه تمام شده است!

مسئولیت های یک امام مسجد از نظر اسلام:

به عنوان نتیجه باید گفت که اگر مسجد پنجره
تمدن اسلامی و تربیتگاه انسان های فرهیخته و پاک سرشت مانند ابوبکر و عمر و عثمان
و علی(رضی الله عنهم) … و بستر خیزش علم و علما بوده است و اگر مسجد مادر همه
موسسات تعلیمی و اجتماعی اقتصادی و نظامی… بوده است اگر مسجد اولین سنگر برای
فروریختن کاخ های ستم و بنای تمدن عدالت گستر بوده است فقط و فقط بخاطر این بوده
است که امام های مساجد در دوره های درخشان اسلامی خود را شناخته بودند، نقش خود را
درک کرده بودند و مسجد النبی را برای خود الگو قرارد داده بودند و دقیق میدانستند
که مسجد اولین و آخرین دریچه برای نجات امت است.

و حالا هم اگر ما بخواهیم در بیداری امت
اسلامی نقش بسزای بازی کنیم و انسان های بیگانه از قرآن را با این کتاب سامان بخش
زندگی آشتی بدهیم و اگر خواسته باشیم که هویت از دست رفته ای امت اسلامی را باز
گردانیم باید مساجد را با امامان آن آباد بسازیم و این منبر تمدن ساز را به کسانی
بسپاریم که حد اقل از این صفات برخور دار باشند:

* آگاهی کامل از علم توحید و اصول عقاید
اسلامی.

* شناخت از منابع تشریع، سنت نبوی و مراتب
سنت بر اساس اهمیت تا با تاکید بر سنن زائده سبب تعطیل سنت ها مؤکده نشود.

* آگاهی کامل از احکام و شرایط نماز و مراتب
احسان در عبادت تا بتواند مردم را در روشنایی عبادت خالصانه تربیه معنوی کند.

* شناخت کامل از بدعت ها و خرفات رایج در
جامعه و آمادگی مبارزه باآن.

* حسن قرائت قرآن کریم وبه خصوص آگاهی از
احکام تجوید.

* توانایی ارشاد مردم براساس حکمت و در نظر
گرفتن مراتب دعوت در روشنایی سیره نبوی (ص) .

* در قسمت علوم اسلامی امانت دار بوده تا هر
حرف بی اساسی را تحت پوشش دین بخورد جامعه ندهد و از اعتماد مردم نسبت بخود سوء
استفاده ننماید.

* امام باید در پرهیز از حرام و توجه به
حلال الگو باشد.

* قناعت و دوری از طمع از صفات لازمی یک
امام است تا هیبت و وقارش برای مردم خدشه دار نشود.

* مهم ترین صفت یک امام شجاعت در گفت حق است.

این بود بطور خلاصه در باره مسجد و نقش آن
در جامعه اسلامی و صفات لازم برای پیشوایان جامعه. به امید آن روزی که مساجد
بعنوان قلب تپینده جهان اسلام یک بار دیگر در بیداری امت در بگشاید و روح زندگی
سعادت بخش قرآنی را در پیکر خزان زده این امت بدمد.

——————————

منبع : مجله معرفت شماره ۶۶ و  ۶۷