خانه تکانی دل
خانه تکانی دل
نویسنده: دکتر محمود ویسی
دلت را خانه من کن مصفا کردنش با من
به من درد دل افشا کن مداوا کردنش با من
اگر گم کرده ای ای دل کلید استجابت را
بیا یک لحظه با من باش، پیدا کردنش با من
بیفشان قطره اشکی که من هستم خریدارش
بیاور ذره ای اخلاص دریا کردنش با من
اگر عمری گنه کردی مشو نومید از رحمت
تو نام توبه را بنویس، امضا کردنش با من
روزهای پایانی هر سال در بسیاری از خانه و خانواده ها با برنامه‌ی نیکو و پسندیده ای همراه است، برنامه‌ی نظافت و خانه تکانی. در این روز‌ها گرد و غبار از قسمت های مختلف منزل برگرفته می شود و به ویژه بخش هایی که چند ماه یا یک سال است که نظافت نشده است، مورد بازبینی و گردگیری و خانه تکانی واقع می شود. این کار که بار‌ها و بار‌ها در زندگی ما اتفاق افتاده مانند بسیاری از کار‌ها و حوادث دیگر برای ما امری عادی شده و به همین جهت به سادگی از کنار آن می گذریم، در حالی که درس ها و عبرت های بسیار مهم و لطیفی در آن نهفته است.
مَنْ کانَتْ لَهُ فِکْرَهٌ فَلَهُ فی کُلِّ شیئٍ عبْرَهٌ.
هرکس اهل فکر و اندیشه ورزی باشد، برای او در هر چیز عبرت و درسی هست.
نکات آموزنده
آنچه در این نوشتار می آید نمونه ای از درس های آموزنده و اخلاقی نهفته در خانه تکانی است که با قدری تفکر و دقت قابل بسط و تفصیل می باشد.
۱- در بسیاری از خانه ها در نگاه اول به نظر می رسد دیوار‌ها، فرش‌ها و … نیاز چندانی به نظافت ندارد و چه بسا تمییز، پنداشته شود، اما همین که اهل خانه دست به کار شوند و گوشه ای از دیوار را تمییز کنند، تیرگی و چرک دیگر قسمت ها خود را نشان می دهد و معلوم می شود کار سنگینی در پیش است.
احوال دل آدمی نیز چنین است. وقتی سخن از توبه، استغفار و اصلاح عیوب خود پیش می آید، چه بسا در نگاه اول انسان خود را بی گناه و کم عیب پندارد و کاستی و نقص را تنها در دیگران ببیند، امّا اگر همتّی کرده و با نور لطف الهی به صفحه‌ی دل خود نظری افکند و دست به کار اصلاح خود شود، تازه می فهمد که چقدر آلوده شده و چه راه طولانی ای تا ریشه‌کن کردن صفات ناپسند و تهذیب نفس و اصلاح اعمال در پیش دارد.
۲- کسانی که در طول سال برنامه‌ی منظمی برای نظافت منزل دارند و به طور مرتب به این امر می پردازند، در این روزهای پایان سال کار چندانی ندارند و خانه تکانی به معنای گسترده برای آن‌ها مفهومی ندارد.
دل و جان آدمی نیز چنین است. آنان که با عمل به توصیه های بزرگانِ به راه افتاده و به مقصد رسیده اند، پیوسته از دل خود و آنچه به آن وارد می شود مراقبت می کنند و اگر لغزشی هم از آنان سر بزند، بی‌درنگ به جبران آن و آمرزش‌خواهی از درگاه خداوند می پردازند، بنا بر این هیچگاه با انبوه صفات ناپسند و اعمال ناشایست در وجود خود روبرو نیستند تا نیازی به خانه تکانی دل داشته باشند.
۳- حتی در خانه هایی که در طول سال و به طور مرتب نظافت می شود، معمولاً جاهایی وجود دارد که یا به خاطر دسترسی دشوار‌تر یا به جهت غفلت، کمتر نظافت شده و گاه تنها سالی یک بار تمییز می شود. تمییز کردن چنین جاهایی هم زحمت بیشتری دارد و هم وقت افزون تری می گیرد.
قلب انسان نیز چنین است. بسیاری از اوقات برخی از صفات رذیله همچون کبر، حسد، نفاق و … یا پاره ای از گناهان، سال ها در وجود آدمی رخنه کرده و مورد غفلت واقع شده است، اگر لطف خدا شامل شود و انسان متوجه این عیوب گردد، اصلاح این عیوب، زحمت و تلاشی ویژه و مستمر می طلبد، همان گونه که در شرح حالات بعضی از بزرگان آمده است که برای ریشه‌کن کردن حسد از دل خویش، بیش از بیست سال با نفس خود به مبارزه پرداخته است.
۴- در خانه تکانی، تمییز کردن هر بخش از منزل، ابزاری ویژه، شوینده‌ای مخصوص و روشی خاص به خود دارد. نمی توان فرش، دیوار، پرده و … را به طور یکسان و با یک ابزار و یک روش نظافت کرد.
خانه تکانی دل و اصلاح عیوب نفس و پاک شدن از زنگار گناه و نافرمانی خداوند نیز چنین است. اشک و آه، یاد خدا، یاد مرگ و قیامت، تلاوت قرآن، تفکر، سحرخیزی، استغفار، ادای حقوق خلق و خالق همگی مایه‌ی صفای دل و جان آدمی و پاکی قلب است و البته هر کدام اثر خاص خود را دارد.
۵- پس از پایان خانه تکانی که همه جای منزل تمییز شد، اگر در گوشه ای و روی شیشه ای کوچک‌ترین گرد و غبار و لکه‌ای باقی باشد، به سرعت به چشم می آید و اهل خانه بی‌درنگ درصدد رفع آن بر می‌آیند، در حالی که پیش از خانه تکانی، لکه‌های بزرگ‌تر از آن هم به چشم نمی آمد.
وضعیت قلب و جان آدمی نیز همین گونه است. اگر انسان همواره مراقب خویشتن باشد و اخلاق و رفتار و باورهای خود را به دقت زیر نظر داشته باشد، به محض آنکه مرتکب خطایی شود یا نشانه هایی از یک صفت زشت در وجود خود بیابد، درصدد اصلاح آن برآمده و از طریق درست و به شیوه ی مناسب آن رابرطرف می سازد. علت اینکه بزرگان و علما در زندگی خود حتی آثار یک عمل مکروه را به خوبی درک می کردند و در امور اخلاقی و معنوی نکات بسیار ظریف و دقیق از چشم آنان پنهان نمی ماند- نکاتی که ما غالباً هیچ توجهی به آن ها نداریم- همین مراقبت دائمی ایشان از قلب و «واردات» آن بود.
۶- تجربه نشان داده که بسیاری از چیزهایی که مدت‌ها گم شده و اهل خانه به دنبال آن می‌گشته‌اند، در خانه تکانی منزل و جابجایی اسباب و اثاثیه پیدا و مایه ی خوشحالی شده است.
خانه تکانی دل نیز چنین است. اگر انسان قدری با خود خلوت کند و به بازنگری اعمال و اخلاق خود بپردازد و به زندگی گذشته و حال خویش بیندیشد بسیاری از گمشده های معنوی را خواهد یافت، گمشده هایی مانند معنا و هدف زندگی، احساس رضایت از زندگی، آرامش و …
۷- اگر راه های نفوذ گرد و غبار و آلودگی به منزل شناخته شده و با وسیله‌ی مناسب پوشانده شود، اهل منزل در ایام خانه‌تکانی با زحمت کمتری روبرو هستند و کار نظافت مختصر و سریع انجام خواهد شد. قلب و جان انسان نیز چنین است. اگر آدمی راه‌های نفوذ تیرگی‌ها و کدورت‌ها به دل خویش را بشناسد و از آلودگی آینه‌ی دل به زنگار صفات ناپسند و رفتارهای ناشایست جلوگیری کند، زحمت و رنج کمتری خواهد داشت، چرا که خودداری از گناه آسان‌تر از توبه و جبران گناه است.
آینه ات دانی چرا غماز نیست چونکه زنگار از رخش ممتاز نیست
۸- خانه‌تکانی و نظافت منزل معمولاً با کارهای عادی خانه تفاوت دارد و زحمت و تلاش فراوانی را می طلبد، به گونه ای که گاهی در آغاز بسیار سنگین به نظر رسد و نسبت به اصل ضرورت آن اهل خانه را دچار تردید می کند، اما پس از پایان کار و تمییز شدن همه ی قسمت‌های منزل با نوعی لذت و احساس فرح و شادمانی همراه است که باعث فراموشی زحمت‌ها می شود.
در خانه تکانی دل نیز اوضاع چنین است. کاوش در زوایای قلب، تفکر درباره‌ی عیوب خویش، محاسبه‌ی اعمال و رفتار و صفات نفسانی و مراقبت از واردات قلبی کاری است بس دشوار که همّت والا و سعی و تلاش ویژه‌ای را می طلبد به گونه ای که چه بسا انسان با توجه به دشواری آن با خطر ناامیدی و سستی روبرو گردد، اما اگر آستین همّت بالازد و به این جهاد عظیم پرداخت، پس از مدتی که شیرینی و حلاوت صفای دل و نورانیت قلب و لذت تقوا و خدا مرکز شدن و دین مداری را چشید، در خواهد یافت که تحمّل آن زحمت و تلاش، در برابر کسب چنین ثروت معنوی بزرگ بسیار ناچیز بوده است.
۹- پس از خانه تکانی، اهل منزل و به ویژه کدبانوی خانه که زحمت بیشتری کشیده است نسبت به حفظ نظافت خانه، حساسیت خاصی از خود نشان می دهند، حساسیتی که چند روز پیش از آن نداشتند. وضعیت اهل معنا و آنان که دل را خانه تکانی کرده و آن را از آلودگی گناه و صفات رذیله شست و شو داده اند و نسبت به حفظ این طهارت و صفا و مراقبت از قلب در برابر کوچک‌ترین آلودگی حساسیت فراوانی داشته اند، هم، چنین است.
۱۰- همراهی و همیاری در کارِ خانه تکانی، هم دقت کار را بیشتر می کند و هم بر سرعت آن می افزاید،گاه یک آلودگی که از چشم کسی پنهان مانده، به کمک دیگری دیده و برطرف می‌شود. در پاکسازی دل هم حال چنین است. همنشینی و همراهی با دوستان خیرخواهی که صادقانه عیوب انسان را به او نشان دهند، کمک بزرگی است در راه کسب نورانیت قلب، صفای دل و آرامش جان.
در پایان با مولوی در راز و نیازش با خداوند همراه می شویم و می گوییم:
ای دهنده‌ی عقل‌ها فریاد رس تا نخواهی تو نخواهد هیچکس
هم طلب از توست و هم آن نیکوی ما که‌ایم اول تویی آخر تویی
هم بگو تو هم تو بشنو هم تو باش ما همه لاشیم با چندین تلاش
ای خدا آن کن که از تو می سزد هر دم از سوراخ مارم می گزد
باز خر ما را ازین نفس پلید کاردش تا استخوان ما رسید
از چو ما بیچارگان این بند سخت که گشاید‌ای شه بی‌تاج و تخت
خود دعامان امر کردی‌ا ی عجاب این دعای خویش را کن مستجاب
بار الها همّتی بلند و عزمی راسخ و دیده ای بینا و اشکی روان و دلی پاک و سرشار از معرفت و محبّت خود را، به ما ارزانی دار.
لینک منبع: پایگاه اطلاع رسانی اصلاح