توکل در کلام بزرگان

توکل در کلام بزرگان

اندیشمندان میدان سخن را در نوشتار و گفتار گشوده و با عبارات متعددی ان فضیلت روحی – اخلاقی توکل را بیان کرده اند که مواردی از آنها را بیان می نماییم :

۱ – معرفت کرخی : (( بر خدا توکل کن ، تا معلم و همدم تو گردد و به شکوا و راز دلت توجه نماید ؛ زیرا مردم به تو سود و زیان نمی رسانند ))

۲ – عمرو پسر عثمان مکی : (( شناخت واقعی ، توکل درست است )) .

۳ – ابن مسروق طوسی : توکل ، توج تو از آن چه به نفع توست ، نسبت به آن چه که به زیان تو باشد . و بی توجهی از آن چه به زیان توست و واگذار کردن آن به کسی که همه از آن او و به سوی اوست .

۴ – محفوظ پسر محمود نیشابوری : (( توکل ، حرص و طمع در خوردن را از تو دور می گرداند ))

۵ – شقیق بلخی : (( تو کل ، قلبت را به وعده ی خدا اطمینان می بخشد . ))

۶ – ابوتراب نخشبی : (( توکل ، آرام گرفتن قلب است . ))

۷ – ابراهیم قصار : (( توکل ، یعنی ارامش در پناه و حمایت حق ))

۸- محمد پسر خفیف : (( تو کل ، بسنده کردن به کفالت و صیانت خدا و کنار زدن اتهامات ناروا نسبت به سرنوشت الهی است )) .

۹- اسماعیل پسر نجید : (( کمترن توکل ، حسن نت به خداست )) .

۱۰ – منصور پسر عمار : (( دل های توکل کنندگان ، جاگاه خشنودی محبوب است )) .

۱۱ – ابوالحسن نیشابور : (( توکل ، یکسان بودن حال آدمی هنگام بود و نبود در زندگی و آرامش نفس در وقت پیشامدهاست )) .

۱۲ – ذوالنون مصری : (( نشانه ی توکل ، بریدن از حرص و آز است )) .

۱۳ – ممشاد دینوری : (( توکل ، ریشه کن کردن طمع از ان چه قلب و نفس به آن ، میل دارد )) .

۱۴ – سری سقطی : (( توکل ، خود را در برابر خدا از هر گونه مهارت ، قدرت و خود بینی ، خلع کردن است )) .

۱۵ – رویم بغدادی : (( توکل ، انتظار نداشتن واسطه ، و وابسته بودن به بالاترین علاقه ها و واسطه هاست )).

۱۶ – ابراهیم پسر شیبان : ( توکل ، راز  نهانی میان خدا و بنده است و نباد کسی از این راز باخبر باشد )) .

۱۷ – ابن منازل صوفی : (( سپردن امور به خدا همراه با جد و جهد ، بهتر از کار و تلاش تنهاست )) .

۱۸ – توکل ، آن است که تو نسبت به تصمیم گیری وقت ، درمانده نشوی و شناخت ، آن است که تصمیم خود را تباه نگردانی.

۱۹ – ابن سالم بصری : (( هر کس توکل کرد ، نور حکمت در قلبش جای می گیرد و در برابر هر گونه غم و اندوهی کفایتش می کند و او را به هر محبوبی می رساند . خداوند می فرماید : (( هر کس بر خدا اعتماد و توکل کرد ، وی را بس است . ))

۲۰ ابن جلا ء : (( توکل ، پناه بردن به ذات خدا در همه ی احوال است )) .

طوسی در کتاب (( لمع )) توکل را از نظر صوفیه ، به سه درجه تقسیم کرده است :

اول ، توکل عامه ی اهل ایمان به دلیل آیه ی : (( مؤمنان باد تنها بر خدا توکل کنند )) . ابوتراب نخشبی می گوید : (( توکل ، پوشاندن بدن با لباس عبادت و وابسته کردن قلب به ربانیت آفریدگار و در ارامش زیستن است . حال اگر خدا به انسان نعمت عطا کرد ، شکر گزار و اگر منع نمود ، شکیبا گردد و به سرنوشت نیز خشنود شود )) .

دوم ، توکل خاص : از آن مؤمنانی است که ایمانی راسخ دارند . ابن عطا می گوید : (( هر کس به خاطر غیر خدا ، بر خدا توکل نماید ، در واقع توکل نکرده است ؛ مگر این که : به خاطر خدا و برای او و بدون سبب دنیوی توکل کرده باشد . )) ابو یعقوب نهر جور گود : (( توکل ، مرگ نفس است ، اگر اسباب حظ دنیا و آخرت نفس از آن دور شده باشد )) .

سوم ، توکل مخلصان راه خدا : – آن طور که شبلی ترسیم کرده است – باید منحصر به ذات خدا باشد و مثل این که تویی در میان نباشد و خدای بزرگ همواره به نفع تو حکم می فرماید . ابن جلا می فرماید : (( توکل ، پناه بردن به ذات خدا در همه ی احوال است )) .

ابو علی دقاق نیز ، توکل را بر سه درجه تقسیم کرده است : : ( توکل ) ، ( تسلیم ) و ( تفویض ) ( سپردن امور به خدا ) . متوکل ، به وعده  خدا آرام م گیرد ، اهل تسلیم ، به عملش مفات م کند و اهل تفویض ، به فرمان و داوری حق خرسند است . پس در این صورت ، توکل در مرحله ی آغازین ، تسلیم در وسط و تفوض ، در پایان امر قرار خواهد گرفت . توکل ، صفت مؤمنان ، تسلم ، صفت دوستان خدا و تفوض ، صفت موحدان است . توکل ، صفت عامه ی مردم ( عوام ) ، تسلیم ، صفت مؤمنان پایدار ( خواص) و تفویض ، صفت مخلصان راه حق ( خواص خواض ) است . توکل ، صفت پیامبران ، تسلم ، صفت حضرت ابراهیم خلیل و تفویض ، صفت حضرت محمد (ص) ، پیامبر خاتم است .

(( ربنا علیک توکلنا و الیک أنبنا و الک المصیر ))

——————————————————-

منبع : دایره المعارف اخلاق قرآنی ( جلد دوم )

مؤلف : دکتر احمد شرباصی مصری

مترجم : محمد بهاء الدین حسینی

انتشارات : تافگه ۱۳۸۱