تأثیر گناهان بر روزه

تأثیر گناهان بر روزه

دکتر یوسف قرضاوی /مترجم: احمد نعمتی

سؤال_ حکم کسی که در ماه رمضان روزه­دار باشد و مرتکب گناهانی مانند: غیبت، دروغ، نگاه شهوانی به نامحرم، و … بشود، چیست؟ آیا روزه او صحیح است؟ یا اینکه با ارتکاب منین معاصی، روزه­اش باطل می شود؟

جواب: روزه سودمند ومقبول آن است که نفس را پیراسته گرداند، و اراده شخص را در جهت کارهای نیک نیرو بخشد، و تقوای مذکور در این آیه را ببار آرد:{ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ} { ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! بر شما روزه واجب شده است ، همان گونه که بر کسانی که پیش از شما بوده‌اند واجب بوده است ، تا باشد که پرهیزگار شوید.} بقره/۱۸۳

بر شخص روزه­دار واجب است که از هر گونه کردار و رفتاری که با روزه منافات داشته باشد خودداری کند؛ مبادا بهره وی از روزه فقط تشنگی و گرسنگی و محرومیت باشد. در حدیث آمده است که : {روزه به مثابه سپر است [در مقابل دوزخ یا گناهان]؛ چون یکی از شما روزه­دار باشد، باید ناسزا نگوید و فریاد نکشد و با کسی درگیر نشود؛ و اگر کسی او را دشنام داد و با او سر جنگ داشت، باید بگوید: من روزه دارم.}( صحیح بخاری و صحیح مسلم.)

و نیز پیامبر می فرماید:{ ای بسا روزه­داری که از روزه­داریش جز گرسنگی بهره­ای عاید او نمی گردد، و ای بسا شب زنده­داری که از شب زنده­داریش جز خستگی بهره­ای ندارد.}(نسائی، ابن ماجه، حاکم نیز گفته است: بنا به شرط بخاری صحیح است.)

و نیز پیامبر می فرماید:{ کس که سخن دروغ و عمل به آن را ترک کند، باید بداند که خداوند متعال نیازمند آن نیست که خوردن و آشامیدن خود را ترک کند.}

ابن عربی گفته است: مقتضای این حدیث آن است که از روزه­داری­اش ثوابی نمی برد؛ به این معنا که د رمیزان عمل، ثواب روزه در برابر دروغ گفتن و آنچه همراه آن بیان شد، وزنی ندارد.

ابن حزم معتقد است، همانگونه که خوردن و آشامیدن روزه را باطل می کند، این گونه گناهان نیز روزه را باطل می کنند. و از بعضی اصحاب و تابعین نیز چنین برداشتی روایت شده است.

ما، اگر چه قائل به رأی ابن حزم نیستیم؛ ولی بر این باوریم که این گناهان ثمره روزه را فاسد می کنند، به همین خاطر، سلف صالح، همانطور که نسبت به خودداری از خوردن و نوشیدن اهتمام ورزیده­اند، نسبت به خودداری از حرام و یاوه گویی و سخنان لغو نیز اهتمام خاصی داشته­اند.

عمر رض) می گوید:( روزه فقط  خودداری از خوردن و نوشیدن نیست؛ بلکه اجتناب از دروغ و باطل و یاوه گویی نیز می باشد.) و از علی (رض) نیز روایتی با همین مضمون آمده است. از جابر روایت شده که می گفت:(هر گاه روزه گرفتید، باید گوش شما و چشم شما و زبان شما از دروغ و گناهان دیگر روزه­دار باشد، از اذیت و آزار خدمتکار و زیردست دوری گزینید، و در حالت روزه­داری وقار و متانت خود را حفظ کنید، مبادا ایام افطار شما با ایام روزه­داری شما مساوی باشند!.) ابوذر به طلیق بنقیس می گفت): وقتی روزه گرفتی، در حد توان خود را محفوظ بدار!). طلیق نیز هرگاه روزه می گرفت،داخل منزل می شد، و جز برای نماز بیرون نمی رفت. ابوهریره و یاران او هرگاه روزه می گرفتند، در مسجد می نشستند و می گفتند: روزه خود را پاک و پیراسته می داریم. و از میمون بن مهران نیز روایت شده است که می گفت: نازل ترین سطح روزه امساک از خوردن و آشامیدن است.)

به هر حال، روزه اجر و پاداش خاص خود را دارد؛ و غیبت و دروغ و مانند آن نزد خداوند مجازات و کیفری خاص خود را دارند. { وَکُلُّ شَیْءٍ عِندَهُ بِمِقْدَارٍ } { و هر چیز در نزد او به مقدار و میزان است ( و از اندازه معیّن و حساب مشخّص برخوردار است.) } رعد/۸

{ لَّا یَضِلُّ رَبِّی وَلَا یَنسَى } { پرودگار من به خطا نمی‌رود ( و لذا چیزی از قلم او نمی‌افتد ) و فراموش نمی‌کند ( و بنابراین ، چیزی از یاد او نمی‌رود . مطمئنّاً روزی جزا و سزای ایشان به تمام و کمال داده می‌شود.)} طه/۵۲

با تأمل در این حدیث نبوی و دقت در محاسبه پروردگار در قیامت، جواب کافی را راجع به این سوال و دو سوال قبلی را خواهید یافت. امام احمد و ترمزی از عایشه (رض) روایت کردند که گفته است: یکی از اصحاب نزد رسول خدا (ص)  نشست و گفت: ای رسول خدا، من دو برده زر خرید دارم که با من لجبازی، و از من نافرمانی می کنند؛ و من به خاطر این رفتارشان آنان را مورد ضرب و شتم قرار می دهم. وضعیت من در روز قیامت چگونه است؟ پیامبر فرمود:{ خیانت و نافرمانی و تکذیب آنان نسبت به تو با مجازات و تنبیه تو نسبت به آنان محاسبه می شود؛ اگر مجازات تو کمتر از گناهان و نافرمانی آنان باشد، تو بر آنان برتری داری، و اگر مجازات تو به اندازه کناهان و نافرمانی آنان است سود و زیانی متوجه تو نمی شود، و اگر مجازات تو بیشتر از گناهان و نافرمانی آنان باشد به اندازه آن اضافه که بر گردن تو باقی مانده، تو قصاص و مجازات خواهی شد.)

در این هنگام مرد سؤال کننده نزد پیامبر به گریه و زاری افتاد، پیامبر (ص) فرمود:{ چرا این مرد قرآن را نمی خواند که خداوند می فرماید: { ‏ وَنَضَعُ الْمَوَازِینَ الْقِسْطَ لِیَوْمِ الْقِیَامَهِ فَلَا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئاً وَإِن کَانَ مِثْقَالَ حَبَّهٍ مِّنْ خَرْدَلٍ أَتَیْنَا بِهَا وَکَفَى بِنَا حَاسِبِینَ ‏} { ‏ و ما ترازوی عدل و داد را در روز قیامت خواهیم نهاد ، و اصلاً به هیچ کسی کمترین ستمی نمی‌شود ، و اگر به اندازه دانه خردلی ( کار نیک یا بدی انجام گرفته ) باشد ، آن را حاضر و آماده می‌سازیم ( و سزا و جزای آن را می‌دهیم ) و بسنده خواهد بود که ما حسابرس و حسابگر ( اعمال و اقوال شما انسانها ) باشیم . ‏} انبیاء/۴۷ 

مرد گفت: (ای پیامبر خدا! جز جدایی از این بردگان هیچ چیز برای من بهتر نیست؛ اینک شما گواه باش که همه آنان در راه خدا آزاد باشند! )

____________________________________

منبع: دیدگاه­های فقهی معاصر (۱)

مؤلف: د. یوسف قرضاوی

مترجم: احمد نعمتی

ناشر: نشر احسان

نوبت چاپ: اول ۱۳۸۰