حکم افطار کردن روزه در شرایط سخت

حکم افطار کردن روزه برای کسی که روزه گرفتن برایش سخت و دشوار است

دکتر یوسف قرضاوی / مترجم:دکتر احمد نعمتی

سوال_ من کسی هستم که چندین عمل جراحی انجام داده ام، و پزشک مرا از گرفتن روزه بازداشت. و پس از آن جراحی های پیاپی، دو سال روزه گرفتم که بسیار برایم بسیار دشوار بود. آیا جایز است که به جای روزه، کفاره پرداخت نمایم؟ و آیا جایز است در عوض طعام کفاره قیمت آن را به فقیران و مسکینان بپردازم؟

جواب: علمای اسلامیراجع به مباح بودن افطار روزه، نسبت به شخص بیمار، اجماع دارند، به دلیل قول خداوند که می فرماید: {‏ شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِیَ أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَن کَانَ مَرِیضاً أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلاَ یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُواْ الْعِدَّهَ وَلِتُکَبِّرُواْ اللّهَ عَلَى مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ ‏} بقره/۱۸۵

{تدریجاً به دست مردم رسیده است ) تا مردم را راهنمائی کند و نشانه‌ها و آیات روشنی از ارشاد ( به حق و حقیقت ) باشد و ( میان حق و باطل در همه ادوار ) جدائی افکند . پس هر که از شما ( فرا رسیدن ) این ماه را دریابد ،  ( چه خودش هلال را رؤیت کند و چه با دیدن دیگران فرا رسیدن رمضان ثابت شود ) باید که آن را روزه بدارد . و اگر کسی بیمار یا مسافر باشد ( می‌تواند از رخصت استفاده کند و روزه ندارد و ) چندی از روزهای دیگر را ( به اندازه آن روزها روزه بدارد ) . خداوند آسایش شما را می‌خواهد و خواهان زحمت شما نیست ، و ( خداوند ماه رمضان و رخصت آن را برای شما روشن داشته است ) تا تعداد ( روزهای رمضان ) را کامل گردانید و خدا را بر این که شما را ( به احکام دین که سعادتتان در آن است ) هدایت کرده است ، بزرگ دارید و تا این که ( از همه نعمتهای او ) سپاسگزاری کنید.}

بنابر نصّ شریعت و اجماع علما، افطار کردن روزه برای بیمار جایز است، ولی باید دانست که به خاطر چه نوع بیماری ا فطار کردن روزه مباح است؟ در جواب باید گفت: آن بیمار­هایی که با گرفتن روزه شدّت می یابند، یا بهبودی آنها به تدخیر می افتد، یا گرفتن روزه با وجود آن بیماری­ها چنان مشقتی را به بار آوردکه شخص نتواند به کارهای زندگی و روزمره­اش برسد، برای چنین بیمارانی افطار روزه مباح می باشد. از امام احمد سؤال شد: بیمار چه وقت می تواند روزه اش را افطار کند؟ جواب داد: وقتی که توانایی روزه را نداشته باشد! سوال کننده گفت مانند تب؟ امام احمد گفت: چه بیماری از تب شدیدتر است؟ بیماری ها دارای انواع گوناگونی هستند، در بعضی از بیماری­ها روزه تأثیری ندارد، مانند دندان درد، زخم انگشت، دمل کوچک، و مانند این­ها؛ و در بعضی از آنها روزه باعث درمان و بهبودی می­باشد، مانند بیشتر بیماری­های شکم از قبیل پرخوری، رودل، اسهال و مانند آنها، افطار روزه به خاطر این بیمار­ها، اصلا" جایز نیست؛ زیرا، در چنین شرایطی روزه به بیمار ضررو زیانی نمی رسانید، بلکه سودمند و نافع نیز خواهد بود. افطار روزه زمانی مباح است که ضرری متوجه بیمار گردد. همچنین، شخص سالمی که با گرفتن روزه خوف بیمار شدن را داشته باشد همانند بیماری که با گرفتن روزه ترس از تشدید بیماریش را داشته باشد، می تواند روزه را افطار کند. تمامی این موارد به یکی از دو طریق شناخته می شوند: یا با تجربه شخصی و یا، با نظر پزشک مسلمان خاذقو مورد اعتماد که در طبابت و دینداری و امانتداری مورد اطمینان و اعتماد باشد. بنابراین، هرگاه پزشک مسلمانی با ویژگی ها تشخیص دهد که روزه برای شخصی مضر است، باید روزه را افطار کند، در این صورت، اگر بیمار با تحمل رنج و درد اقدام به گرفتن روزه نماید، مرتکب یک عمل مکروه از نظر دین شده است؛ زیرا، به خود ضرر رسانیده و از تخفیف پروردگار سر باز زده و رخصت او را نپذیرفته است، هر چند روزه­اش به خودی خود صحیح باشد. حال، اگر ضرر و زیان روزه برای شخص محقق باشد، و او هم چنان برگرفتن روزه اصرار ورزد، مرتکب یک عمل حرام شده است ؛ زیرا، خداوند از عذاب و شکنجه دادن بندگان به خودشان، بی نیاز می باشد، و می فرماید: { وَلاَ تَقْتُلُواْ أَنفُسَکُمْ إِنَّ اللّهَ کَانَ بِکُمْ رَحِیماً} { و خودکشی مکنید و خون همدیگر را نریزید . بیگمان خداوند ( پیوسته ) نسبت به شما مهربان بوده ( و خواهد بود ) .} نساء/۲۹

یکی از پرسشهای سوال کننده باقی می­ماند، و آن اینکه: آیا شخص در عوض روزه­هایی که بیمار بوده و روزه را افطار نموده است می تواند کفاره بدهد؟ در جواب می گوییم: بیماری بر دو نوع است: ۱- بیماری موقت و مقطعی که امید بهبودی آن می­رود. در این حالت، در این حالت برای شخص بیمار نه صدقه و نه فدیه جایز نیست بلکه قضای آن روزه­ها بر او جایز می گردد؛ همانطور که خداوند متعال می فرماید:{ فَعِدَّهٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ} بنابراین، هرگاه شخص بیماری یک روز یا چند روز یا یک ماه رمضان را افطار نموده باشد، هنگامی که از بستر بیماری برخاست و بهبود یافت، در اولین فرصت باید آنچه را که ترک کرده، قضا نماید. این حکم بیماری­های موقت و مقطعی است؛ اما بیماری­های مزمنی که امیدی به بهبودی آنها نباشد، حکم این گونه بیمارها با افراد کهن سالی که نمی توانند روزه بگیرند، یکی است، تشخیص این نوع بیماری­ها نیز یا با تجربه شخصی، یا با تشخیص پزشک معالج صوت می گیرد. این نوع بیماران باید فدیه بدهند؛ یعنی در برابر هر یک روزه، یک شخص مسکین را طعام دهند. بنابر نظر بعضی پیشوایان مذهب، مانند ابوحنیفه، پرداخت بهای خوراک نیز به مستحقان فقیر و مسکین به جای خوراک و طعام کفایت می کند.

___________________________________

منبع: دیدگاه­های فقهی معاصر (۱)

مؤلف: د. یوسف قرضاوی

مترجم: احمد نعمتی

ناشر: نشر احسان

نوبت چاپ: اول ۱۳۸۰