سن حضرت عایشه در هنگام ازدواج با رسول الله

تحقیقی در رابطه با سن حضرت عایشه در هنگام ازدواج با پیامبر اکرم (ص)

امید مقّدس

بشتر احادیثی که سن حضرت عایشه را هنگام ازدواج ۹ سال بیان کرده­اند یا ا زطرف هشام بن عروه روایت شده یا از سوی راویان عراقی. اهل مدینه؛ یعنی آن هایی که هشام بن عروه بیشتر از هفتاد سال نخست زندگی را میان شان سپری کرده بود مسأله را روایت نکرده اند.

هام بن عروه راوی حدیث پس از هفتاد و یک سال زندگی د رمدینه آن شهر را به قصد عراق ترک گفته و صیغه­های مختلف این حدیث از طریق راویان روایت شده است.

مؤلف (تهذیب التهذیب) که کتابی است در «علم رجال» معتقد است که آن بخش از روایت های هشام بن عروه که از طریق اهل عراق روایت شده اند قابل پذیرش نیستند.

مؤلف (تهذیب التهذیب) اضافه می کند که حتی «مالک بن انس» در مورد آن عده احادیث او که از طریق راویان عراقی روایت شده اند ملاحضه داشت.امام محمد الذهبی متوفای سال ۷۴۸­ه در « میزان اعتدالال» که کتاب دیگری در « علم رجال » به حساب می آید، درباره هشام می گوید: حافظه هشام در اواخر زندگی اش ضعیف شده بود.

بخاری در کتاب فتح الباری خویش، حدیثی از عایشه نقل نموده، که در آن می گوید: هنگام نزول آیه­ی

{‏ بَلِ السَّاعَهُ مَوْعِدُهُمْ وَالسَّاعَهُ أَدْهَى وَأَمَرُّ } قمر /۴۶ که جزء سوره قمر به حساب می آید، من جاریه­ای بودم و بازی می کردم.

لفظ «جاریه» در زبان عرب به معنی دوشیزه آمده است. کتاب های تفسیر حدیث می گویند، که این آیه هشت سال قبل از هجرت پیامیر به مدینه نازل شده است. اگر سن عایشه را هنگام نزول این آیه حداقل ده ساله فرض کنیم، سن ایشان در هنگام ازدواج با پیامبر در حدود بیست سال بوده است.

بر اساس روایت احمد ابن حنبل، با در گذشت خدیجه بنت خویلد همسر نخست پیامبر(ص)، زنی به نام خوله نزد پیامبر آمد و به پیامبر پیشنهاد نمود که ازدواج نماید. پیامبر (ص) فرمود چه کسی را برای این امر در ذهن دارد؟ خوله گفت: تو می توانی با دختر ازدواج نکرده یا با زنی که قبلا" شوهر کرده ازدواج نمایی. وقتی که پیامبر(ص) هدف او از «دختر شوهر نکرده» و «زنی که قبلا" ازدواج کرده است.» را جویا شد، خوله د رپاسخ بخش نخست این پرسش، نام حضرت عایشه را به زبان آورد.

نزول وحی در سال ۶۱۰ میلادی تحقق پذیرفت. دعوت پیامبر اکرم در سال ۶۱۳ علنی شد. نامزدی پیامبر (ص) و حضرت عایشه در سال ۶۲۰ میلادی انجام یافت. انتقال حضرت عایشه به خانه پیامیر(ص) در سال ۶۲۳ و ۶۲۴ میلادی صورت گرفت.

طبری می گوید که ابوبکر دارای ۴ فرزند بود که همه ­ی آنها در دوره جاهلیت به دنیا آمده بودند.(طبری تارخ الامم و الملوک، جلد چهارم، ص ۵۰، دالفکر بیروت، لبنان، ۱۹۷۹)

اگر این سخن طبری درست باشد که عایشه (رض) قبل از بعثت پیامبر (ص) به دنیا آمده باشد، پس او به هیچ صورت نمی تواند هنگام ازدواج نه ساله بوده باشد.

بر اساس روایت­ها ی معتبر تاریخی، «اسماء» خواهر بزرگ عایشه ده سال از او بزرگتر بوده است. و کتاب­های بسیار معتبر تاریخ گزراش می دهند که اسماء در سال ۷۳ هجری به عمر صد سالگی به درود حیات گفته است. ( ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۸، ص۳۷۲، دالفکر اجیزه، مصر ۱۹۳۳)

اگر اسماء در سال ۷۳ هجری صد ساله بوده باشد، پس عمر او هنگام هجرت باید ۲۷و یا ۲۸ بوده باشد. براساس این روایت تاریخی اگر عمر اسماء د راثنای هجرت ۲۷و یا ۲۸ ساله بوده باشد. عایشه د ران زمان باید ۱۷و یا ۱۸ ساله بوده باشد، اگر عایشه در سال دوم یا سوم هجری ازدواج نموده باشد، باید عمر ایشان در اثنای ازدواج ۱۸و یا ۲۰ ساله بوده باشد.

ابن هشام از اولین نگارندگان سیرت پیامبر معتقد است که عایشه از نخستین پیروان محمد(ص) و از کسانی که در سال­های نخست اسلام، ایمان آوره بودند می باشد.( ابن هشام، السیره النبویه،ج۱،صص۲۳۴-۲۲۷، مکتبه الریاض، المملکه العربیه السعودیه،). برای پذیرش دینی کودکی باید بتواند راه برود و حرف بزند.

پس اگر عایشه در سال اول بعثت پیامبر(ص) سه ساله و یا پنج ساله بوده باشد، پس هنگام ازدواج باید حداقل ۱۶ و یا ۱۸ ساله بوده باشد. ابن هشام می­گوید عایشه بعد از هجده نفر ایمان آورده است.(ابن هشام،ج۱،ص۲۷۱) بر مبنای این سخن ابن هشام سن عایشه هنگام ازدواج باید در حدود شانزده تا بیست سال بوده باشد.

براساس تاریخ ابن هشام و سخن ابن حجرعسقلانی، حضرت فاطمه (رض) پنچ سال بزرگتر از عایشه بوده است. اگر این سخن درست باشد، پس عمر عایشه (رض) هنگام ازدواج باید حدود شانزده سال بوده باشد.

عایشه سال­ها قبل از خواستگاری پیامبر(ص)، نه تنها نامزد مرد دیگری بود بلکه اماده ازدواج بوده است. این شخص جبیر فرزند مطعم نام داشته است. به این معنی، که هشت سال قبل از هجرت، در آن زمان که ابوبکر (رض) می خواست به حبشه هجرت نماید، نزد مطعم رفت و گفت که او عایشه را در  قید نامزدی فرزندش جبیر می باشد و با فرزندش تزویج نماید، ولی مطعم به خاطر آنکه ابوبکر مسلمان شده بود، عقد نامزدی فرزندش را با عایشه فسخ نمود. از این روایت بر می­آید که حتی هشت سال قبل از نامزدی پیامبر با عایشه، عایشه آماده ازدواج بوده است. ابن سعد در جلد هشتم طبقات خویش پیرامون این مسأله به تفصیل سخن گفنه است.

اگر پیامبر(ص) در مورد ازدواج با عایشه مرتکب اشتباهی می شد، بدون شک دشمنان او سخت از آن سوء استفاده کرده و از آن حربه­ای بر ضد او می ساختند، ولی در هیچ جا و هیچ اثری چنین نشانی دیده نمی شود.

به علاوه هیچ گونه سند و مدرکی وجود ندارد که ثابت کند عایشه از ازدواج با پیامبر(ص) ناراضی بوده است.

در ضمن در آن دوره­ها چیزی به نام وثیقه تولد وجود نداشت؛ تا تاریخ دقیق پیدایش افراد بر مبنای آن تعین می شد. ما حادثه­ای بزرگتر از پیدایش پیامبر(ص) در تاریخ اسلام نداریم. اما باز هم دیده می شود که پیرامون همین حادثه بزرگ هم چندین روایت مختلف وجود دارد.

پس با در نظر گرفتن تناقضاتی که د رروایات مربوط به تاریخ پیدایش عایشه وجود داشته است، چطور خواهیم توانست تا با جزمیت تمام حکم کنیم که عایشه در این تاریخ و یا آن سال به دنیا آمده و یا در فلان سن ازدواج نموده است؟