تاریخچه ۷۱ ساله اتحادیه عرب

تاریخچه ۷۱ ساله اتحادیه عرب

اتحادیه عرب با انتخاب احمد ابوالغیط، سیاستمدار مصری به عنوان دبیرکل جدید، وارد فصل جدیدی در تاریخ ۷۱ ساله خود شد.

احمد ابوالغیط، آخرین وزیر امور خارجه مصر در دولت حسنی مبارک که مردم فلسطین را تهدید کرده بود چنانچه حریم مرزی مصر را نقض کنند، قلم پای آن‌ها را می‌شکند”، به عنوان هشتمین دبیرکل اتحادیه عرب انتخاب شد.

بسیارى از کارشناسان تاثیرگذاری اتحادیه عرب که در سال ۱۹۴۵ جهت تنظیم و گسترش روابط اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی تاسیس شد، را بسیار ضعیف می‌دانند. آن‌ها معتقدند تصمیمات این اتحادیه که شامل تعداد ۲۲ کشور عضو و تعدادى از کشورهای ناظر است، اغلب بر روی کاغذ مانده و عملی نمی‌شود.

در زمان جنگ جهان دوم اندیشه سازمان‌یابی در زیر یک سقف از سوی کشورهای عربی مطرح شد. مصطفى النحاس نخست‌وزیر وقت مصر در اوایل سال ۱۹۴۲ اعلام کرد کنگره‌ای حضور سران کشور‌های عرب در قالب طرح اتحادیه عرب برگزار خواهد شد. قاهره در ماه اوت همان سال از کشورهای عراق، اردن، عربستان سعودی، سوریه، لبنان و یمن٬ خواست نماینده خود براى تاسیس این سازمان تعیین و به مصر اعزام کنند.

دولت‌های مصر، اردن، سوریه و عراق پس از چند سال مذاکره در ۲۵ سپتامبر ۱۹۴۴ پروتکل «اسکندریه‌» را امضا کردند. بر اساس این پروتکل، متن اصلی «میثاق اتحادیه عرب» با ۲۰ ماده اصلی و ۳ تبصره، در سوم مارس ۱۹۴۵ تدوین شد. پس از امضای این پرتکل از سوی عراق، مصر، اردن، سوریه و لبنان اتحادیه عرب تاسیس گردید و عربستان و یمن نیز بعدها پروتکل را امضا کردند

کشورهای لیبی (۱۹۵۳) ، سودان (۱۹۵۶)، مغرب و تونس (۱۹۵۸) ، کویت (۱۹۶۱) ، جزایر (۱۹۶۲) ، یمن جنوبی (۱۹۶۷) ، بحرین، عمان، قطر و امارات متحده عربی (۱۹۷۱) ، موریتانیا (۱۹۷۳) ، سومالی (۱۹۷۴) ، سازمان آزادی‌بخش فلسطین (۱۹۷۶) و جیبوتی (۱۹۷۷) نیز پس از کسب استقلال عضو این اتحادیه شدند. در حال حاضر این اتحادیه دارای ۲۲ عضو است.

ساختار اتحادیه عرب از ۳ بخش اصلی؛ شورای اتحادیه ، کمیته‌های دائمی و دبیر کل تشکیل شده است.

شورای اتحادیه مذکور بالاترین مرجع و بخش اداری بوده و جلسات آن اغلب با حضور وزاری خارجه کشورهای عضو برگزار می‌شود. هر یک از اعضا دارای یک حق رای بوده و تنها کشور رای دهنده ملزم به تبعیت از تصمیمات اتخاذشده، است.

وظیفه این شورا، اجرای قراردادهای بین کشورهای عضو، اخذ تدابیر لازم در مقابل خطرات علیه این کشورها و حل و فصل مشکلات و بحران‌ها از راه‌های مسالمت‌آمیز است.
بر اساس ماده چهارم میثاق اتحادیه مذکور، چند کمیته وابسته به آن شامل کمیته‌های اقتصادی، ترابری، حقوقی، فرهنگی، اجتماعی و امور بهداشتی وجود دارد که نحوه عملکرد آنها از سوی شورا به طور منظم کنترل می‌شود. روسای این کمیته‌ها حق انتخاب مجدد داشته و مدت ماموریت آنها ۲ سال است.

مطابق ماده ۱۲ قرارداد اصلی، قسمت دبیرکل اتحادیه از ۳ بخش دبیرکل، معاونان و واحدها و کارکنان وابسته به آن تشکیل می‌شود. دبیرکل اتحادیه عرب با دوسوم آرای اعضای شورا انتخاب شده و مدت ماموریت آن نیز پنج سال است. سپس وی دستیاران و معاونان خود را به شرط تایید شورا تعیین می‌کند. دفتر اصلی دبیر کل اتحادیه عرب در قاهره، پایتخت مصر قرار دارد.

تاثیر مصر بر اتحایه عرب از تعداد دبیرکل‌های مصری‌تبار آن مشهود است، زیرا از ۸ دبیرکل این سازمان که از نخستین روز تاسیس تا به امروز در این سمت حضور داشتند، ۷ تن اهل این کشور بوده و تنها یک نفر از تونس در این پست خدمت کرده است.

۱ – عبدالرحمان اعزام ۱۹۴۵-۱۹۵۲

۲- محمد بن الخالق خسوسه ۱۹۵۲-۱۹۷۲

۳- محمود ریاض ۱۹۷۲-۱۹۷۹

۴- شاذلی القلیبی ( اهل تونس) ۱۹۷۹-۱۹۹۰

۵- احمد عصمت عبدالمجید ۱۹۹۰-۲۰۰۱

۶- عمر موسی ۲۰۰۱-۲۰۱۱

۷- نبیل العربی ۲۰۱۱-۲۰۱۶

۸- احمد ابو الغیط نیز به تازگی انتخاب شد

همچنان که ذکر شد کارشناسان معتقدند این اتحادیه در ۷۱ سال گذشته نتوانسته چندان مؤثر واقع شود. به گفته ناظران اغلب تصمیمات این اتحادیه چه در دوران عادی و چه در دوران اضطراری فقط نوشته‌ هایی بر روی کاغذ بوده و عملی نشده است. به عنوان مثال تصمیم این اتحادیه براى تاسیس بازار مشترک عرب که سال ۱۹۶۲ از سوی اتحادیه مذکور اتخاذ شده هنوز تحقق نیافته است.

منبع: آناتولی