تبریک عید کریسمس و فرارسیدن سال نو میلادی از

تبریک عید کریسمس و فرارسیدن سال نو میلادی از دیدگاه مذاهب اسلامی

نویسنده: استاد حسن پینجوینی / ترجمه: کیومرث یوسفی

 

جمعیت زیادی از مسلمانان در کشورهای غربی زندگی می­ کنند، آنان با ساکنان مسیحی این کشورها همسایه، همکار  همکلاسی و…. اند، با آنها روابط گوناگونی دارند. به حکم وجود این روابط و ارتباطات اجتماعی سؤالی مطرح می شود و آن این که: اگر فرد مسلمانی به خاطر جشن میلاد مسیح و شروع سال نو میلادی به غیر مسلمانان تبریک بگوید، آیا مرتکب گناه شده است یا خیر؟

در حقیقت این پرسش، پرسشی جدید نیست، و علما نیز آراء متفاوتی در باره ­ی آن دارند، برخی این کار را حرام می­ دانند و گروهی دیگر آن را مشروط به وجود شروطی می­ دانند که فقط در صورت وجود آن شروط درست می باشد:

 الف)  معتقدین به حرمت تبریک گفتن جشن میلاد مسیح :

بدون شک امام ابن ­تیمیه و شاگردش امام ابن ­قیم در این­ باره بسیار سختگیر بوده و معتقدند که اگر شخصی به ایشان تبریک بگوید مانند آن است که به کفرشان راضی باشد، و اگر کسی به کافر بودنشان رضایت بدهد، خود کافر می­ شود. مطلبی که در ذیل آمده است فتوای یکی از علمای سعودی در پاسخ به سؤالی است که از او پرسیده شده و او نیز بر اساس آراء ابن­ قیم فتوا داده است. او می گوید:

همان گونه که ابن­ قیم در کتاب”احکام اهل الذمه”بیان می دارد، علما متفقند که تبریک جشن کریسمس و میلاد مسیح u به کفار حرام می باشد. او می­ فرماید:

“علماء متفق اند که تبریک شعائر مخصوص کفار، مانند تبریک عید یا روزه­ ی ایشان، حرام است. اگر بگوید: عیدتان مبارک باد، یا نسبت به عیدشان ابراز شادی نماید، قائل به این سخن اگر کافر نشود، در واقع کار حرامی را انجام داده است.

مثل این است که به شخص در حال سجده بردن برای صلیب تبریک بگوید، بلکه گناه این کار پیش خدا عظیم ­تر از وقتی است که شراب­خواری کند، یا بی­ گناهی را به قتل برساند، و یا عمل زنا انجام دهد و به او تبریک گفته شود. بیشتر اشخاصی که دین برایشان اهمیتی ندارد دچار این گناه می­ شوند، و نمی­ دانند که چه عمل زشتی مرتکب شده­ اند، کسی که به سبب گناهی یا بدعتی و یا کفری، به شخصی تبریک بگوید، خود را مورد خشم و غضب خداوند قرار داده است.”

سخن ابن­ قیم رحمه الله در اینجا به پایان می­رسد، سپس می­ گوید: تبریک گفتن اعیاد دینی به کفار به این علت حرام است، چون باعث ثبات و ماندگاری ایشان بر شعائر کفر و رضایت بدان می­ شود. هرچند شخص مسلمان راضی به آن کفر نباشد، برای مسلمانان حرام است که نسبت به شعائر کفر راضی باشد یا به غیر مسلمانان تبریک بگوید. سپس می­ گوید: همچنین برای مسلمان حرام است که با برگزاری جشن (بدین منظور) و هدیه دادن و هدیه گرفتن از آنها، و پخش شیرینی و مهیا نمودن سفره و تعطیل نمودن کار و…. خود را بدیشان شبیه نماید.

این فتوای یکی از مفتیان درباره­ ی تبریک عید به غیرمسلمانان و یا دادن یا گرفتن هدیه از ایشان بود، در مذهب حنفی نیز، شیخ ابوحفص نسفی حنفی نیز چنین رأیی دارد. ابن قدامه حنبلی در”مغنی” بحثی از عید شروع سال نو و میلاد مسیح به میان نمی ­آورد بلکه در باره­ ی حکم شرعی تبریک گفتن مسلمانان به همدیگر بحث می­ نماید.

او رأی و نظر امام احمد رحمه الله را بیان نموده، می ­فرماید: از امام احمد رحمه الله در باره­ی” تبریک گفتن مردم به همدیگر در روز عید و گفتن مقبول خداوند باشد”سوال شد، ایشان فرمودند  اشکالی ندارد سپس می­ گوید: محمد بن زیاد گفته است: با اصحاب پیامبر r از جمله ابوامامه­ ی باهلی بودم، هنگامی که از عید بر می­گشتند، برخی به برخی می­گفتند: خداوند آن را از ما و شما بپذیرد. احمد فرمود: سند حدیث”جید” است.

علی بن ثابت گوید سی و پنج سال قبل از مالک بن انس پرسیده­ ام و او نیز فرمود: این رسم تا به امروز هم در میان اهل مدینه مانده است. از امام احمد نقل می­ کنند که فرموده است: من خود به کسی چیزی نمی­ گویم، اما اگر دیگران چیزی گفتند: جوابشان را می­ دهم. (۱)  

    

ب) علمای شافعیه آن را مکروه می دانند:

از دیدگاه علمای شافعیه این مسأله مکروه می­ باشد. شیخ ابن حجر رحمه الله در فتح الباری، در شرح این حدیث “لکل قوم عید” می­ فرماید:

از این حدیث استنباط می­ شود که ابر از شادی در عید مشرکین و همانند ایشان عمل نمودن مکروه است. رأی ابن­ حجر رحمه الله این است که اگر شخص مسلمان در عید مشرکین شادی نماید و همانند ایشان عمل نماید، عملش مکروه می­ باشد، در غیر این صورت کراهیت هم ندارد. شیخ ابن حجر سپس می­فرماید: شیخ ابوحفص نسفی حنفی درباره­ی این مسأله زیاده­روی و گفته است: کسی که به منظور بزرگداشت این روز، تخم مرغی را به عنوان هدیه به مشرکی بدهد، او به خداوند متعال کافر شده است (۲)  اما مشاهده می­ کنیم که گفته­ی ابوحفص نیز مشروط است به: بزرگداشت و تعظیم و تقدیس عید آنها، نه به خاطر خوبی­ ها و لطف به آشنای غیرمسلمانش… یعنی:

اگر به دلیل تقدیس، بزرگداشت و تعظیم بود، کافر می­ شود. حتی ابوحفص نیز در این مسأله از ابن­قیم رحمه الله سهل­ گیرتر است. سایر علما و مفتی­ های خارج از مکتب امام ابن­ تیمیه رحمه الله رأی و دیدگاهی همانند ابن­ حجر داشته و معتقدند که مادام به خاطر تقدیس عید و شعائر دینی ایشان نباشد هیچ گناهی ندارد.  خلاصه­ ی فتوای ایشان در زیر می ­آید.

 

ج) کسانی که آن را گناه نمی­دانند:

تعداد زیادی از علما می­فرمایند: در عقاید اسلامی، حضرت مسیح u یکی از پیامبران اولوالعزم می­باشد هر چند مسیحیان زیاده­­روی نموده و مسیح u را خدا می­دانند، این موضوع چیزی از محبت و احترام مسلمانان نسبت به عیسی مسیح u نمی­کاهد. کسی که معتقد باشد تبریک عید میلاد مسیح u به مسیحیان حرام است (چون ایشان معتقدند که مسیح خدا است) بدون شک چنین کسی به بیراه رفته است. زیرا این تبریک گفتن هیچ ربطی به عقیده و تندروی ایشان ندارد.

در صحیح امام بخاری آمده است که: جنازه­ای از نزدیکی پیامبر r گذشت. پیامبر r از جای برخاست، این موضوع بیان کننده­ی آن نیست که پیامبر r به خاطر عقیده و باور زن یهودی از جا برخاسته است، بلکه با این کار خواسته است که شکوه و بزرگی مرگ را نشان دهد.

تبریک گفتن به مسیحیان به خاطر عید میلاد مسیح و شروع سال نو میلادی ربطی به عقاید ایشان ندارد بلکه تنها مبنایی است برای تاریخ. حضرت عمربن خطاب t  مردم را جمع نمود تا حادثه­ای را به عنوان مبنای تاریخ برگزینند نظرات مختلفی ارائه شد، از جمله تاریخ میلادی، تاریخ یهودیت، و…، و اگر آن را حرام    می­دانستند قطعاً سخنی از آن بر زبان جاری نمی­ساختند.

 

قبول هدیه:

قبول هدیه از غیرمسلمانان و هدیه دادن به ایشان در جزای کاری که انجام داده­اند حرام نیست، زیرا پیامبر خدا r از غیرمسلمانان هدیه قبول نموده است. قبول هدیه از پادشاه مصر (۳)، پادشاه دومه الجندل (۴)، و پادشاه ایله (۵).

مشروط بر این که هدیه داده شده در دین اسلام حرام نباشد، از جمله: شراب، گوشت خوک و تصویر زنی بدون پوشش. درست است که برخی از علما مانند شیخ­الاسلام ابن­تیمیه و شاگردش (خدایشان بیامرزد) در مسأله­ی تبریک عید به غیرمسلمانان سختگیری نموده­اند، ما نیز معتقدیم که مسلمان نباید عید و جشن آنان را عید خود بداند و در آن شادی کند، زیرا همان­گونه که آنها عید و جشن دارند، ما نیز اعیاد مخصوص به خود را داریم، اما معتقدیم که هیچ اشکالی ندارد مسلمانانی که با غیرمسلمانان همسایه، فامیل یا دوست بوده و دارای روابط اجتماعی­اند، در هنگام اعیاد غیرمسلمانان، بدیشان تبریک و شادباش بگویند زیرا این کار باعث تقویت و استحکام روابط بین ایشان خواهدشد بخش زیادی از علما براساس دلایل و اسناد زیر تبریک عید و جشن را به غیرمسلمانان صحیح و جایز می­دانند:

 

۱- قرآن کریم نحوه­ی روابط میان مسلمانان و غیرمسلمانان را مشخص نموده است:

 (ممتحنه ۹ و ۸) “خداوند شما را باز نمی­دارد از این که نیکی و بخشش بکنید به کسانی که به سبب دین با شما نجنگیده­اند و از شهر و دیارتان شما را بیرون نرانده­اند. خداوند نیکوکاران را دوست می­دارد… بلکه خداوند شما را باز می­دارد از دوستی ورزیدن با کسانی که به خاطردین با شما جنگیده­اند، و شما را از شهر و دیارتان بیرون رانده­اند، و برای اخراج شما پشتیبانی کرده­اند و یاری داده­اند. کسانی که ایشان را به دوستی گیرند، ظالم و ستمگرند…”

آیات میان “خیرخواهان” و “جنگ طلبان” تفاوت قایل شده است. در برخورد با گروه اول، آیه فرمان به نیکی و دادگری می­دهد. “دادگری” این است که نه حق خود را به اودهی و نه حق او را غصب کنی. اما “برّ” آن است که از برخی حقوق خود به نفع دیگری صرفنظر کرده و بیشتر از حق فرد، به او داد و با او به نیکی رفتار کرد.

خداوند اجازه داده است که با برّ و دادگری با آنها رفتار نمود. کسانی که آیه از طرفداری ایشان نهی نموده است، دشمن دین، و جنگ طلبند. آنها دشمن هر مسلمانی­اند و تلاش می­کنند تا ایشان را از بین برده و آواره­شان کنند، همان کاری که کفار قریش با مسلمانان مکه انجام دادند.

 

اما دلیل در سنّت رسول الله r:

اسماء دختر ابوبکر صدیق t خدمت پیامبر رسید و گفت: ای پیامبر خدا r، مادرم بت­پرست بوده و به دیدارم آمده است، و دوست دارد که به دیدارش بروم. یا رسول الله مادرم با میل و رغبت خود آمده است، آیا می­توانم صله­ی او را بجا بیاورم؟ فرمود: بله، صله­ی مادرت را به جا بیاور. (۶) 

مادر اسماء بت­پرست بود، پیداست که موضع اسلام در برابر اهل کتاب خیلی سهل­تر از موضع­گیریش در برابر مشرکان و بت­پرستان است. حتی قرآن اجازه داده است که انسان مسلمان از غذایشان بخورد و ذبیحه­ی ایشان را حلال بداند، علاوه بر این ازدواج با زنانشان را در حالی که بر دین خود باقی مانده­اند جایز می­داند.

در سوره­ی مائده می­فرماید:  (مائده / ۵) “و (ذبائح و) خوراک اهل کتاب (جزآنچه با آیات دیگر تحریم شده است، برای شما حلال است) و خوراک شما برای آنان حلال است، و (ازدواج با) زنان پاکدامن مؤمن، و زنان پاکدامن اهل کتاب پیش از شما، حلال است،… “

یقیناً دوستی، مهربانی و محبت میان زن و مرد طبیعی بوده و حتی یکی از نتایج آن می­باشد آن­گونه که خداوند می­فرماید: (روم /۲۱)  “و یکی از نشانه­های (دال بر قدرت و عظمت) خدا این است که از جنس خودتان همسرانی را برای شما آفرید تا در کنار آنان (در پرتو جاذبه و کشش قلبی) بیارامید؛ و در میان شما و ایشان مهر و محبت انداخت.” چگونه مرد همسر خود را دوست نمی­دارد در حالی که شریک زندگی و مادر فرزندانش است؟ در رابطه با پیوند میان زن و مرد خداوند فرمود است: (بقره /۱۸۷) “آنان لباس شمایند و شما لباس آنانید” از نتایج این زوجیت، پدید آمدن پیوندهای اصلی و طبیعی در میان مردم است، که همان خویشاوندی ناشی از ازدواج است. به سبب ازدواج، مادر، دائی، خاله، مادربزرگ، پدربزرگ و… که در اسلام حق خویشاوندی و نسبی دارند، به وجود می­آید.

خداوند فرموده است: (النحل / ۹۰)  “خداوند به دادگری، و نیکوکاری، و نیز بخشش به نزدیکان دستور می­دهد،”

مضاف بر این اسلام مسلمانان را تشویق می­کند که با مادر و خویشاوندان خود – هرچند کافر نیز باشند – نیکوکار و خوش رفتار باشند، نیز آنها را تشویق می­کند که به طور عموم با آدمیزاد خوش رفتار و نیکوکار باشند، به همین سبب است که پیامبر r ابوذر را نصیحت می­کند و می­فرماید: “در هرکجا بودی از خداوند بترس، و بعد از هر گناهی (سیئه­ای) حسنه­ای انجام بده که اثر گناه را از بین می­برد، و به نکیویی با مردم برخورد کن”. (۷)

نمی­فرماید با مسلمانان، بلکه می­فرماید با مردم کافر باشند یا مسلمان.

در­این­باره حدیث صحیحی وجود دارد که در زندگی عملی روزانه آمده است و آن این است که تعدادی از یهودیان به منزل پیامبر r رفتند، و به جای السلام علیکم گفتند: السام علیکم، یعنی مرگ و نابودی بر شما باد. حضرت عایشه که این سخن­شان را شنید فرمود: ای دشمنان خدا، سام و لعنت بر شما باد، پیامبر خدا r به خاطر این کار او را سرزنش فرمود که چرا بدیشان چنین گفتی؟ او نیز در جواب پیامبر r فرمود: نشنیدید که چه گفتند؟ پیامبر r فرمود: بله شنیدم، من نیز گفتم: و علیکم یعنی برای شما، ای عائشه خداوند در هر کاری بردباری و ملایمت را دوست دارد. (۸)

مطالب مذکور آیات قرآن و احادیث رسول و سیره عملی پیامبر r می­باشند، مضاف بر این خداوند می­فرماید: (نساء /۸۶) “هرگاه شما را درودی دادند (اعم از سلام کردن و دعا نمودن و احترام گذاردن…) بگونۀ زیباتر و بهتر از آن یا (دست کم) همانند آن، آن را پاسخ گویید.”

مسلمان بایستی در “احترام قایل شدن” از دیگران پایین­تر نباشد، در نیکو رفتار کردن کمتر از دیگران نباشد، بلکه باید از این جهات سروگردنی از دیگران بالاتر باشد. همان گونه که پیامبر r می­فرماید: کامل­ترین مؤمنان از نظر ایمان­داری کسی است که اخلاقش نیکوتر باشد. (۹)

همه­ی این­ها رفتارهای نیک اسلامی­اند. در اسلام همسایه هرچند مسلمان نیز نباشد، حق مخصوص به خود را دارد. اگر همسایه مسلمان و از خویشاوندان بود، سه حق دارد، حق خویشاوندی، حق مسلمانی، حق همسایگی. اگر مسلمان بود و از قوم و خویش نبود، حق مسلمانی و همسایگی دارد، و اگر نه از خویشان بود و نه مسلمان، پس او یک حق دارد، آن هم حق همسایگی است. حق همسایگی از جمله حقوق مقدسی است که پیامبر r در حدیثی آن را به مسلمانان یادآوری نموده تا از آن آگاه باشند، می­فرماید: “جبرئیل درباره­ی همسایه به حدی به من سفارش می­نمود، تا جایی که گمان کردم شاید همسایه از همسایه ارث ببرد.” (۱۰)

یعنی همسایه یکی از اعضای خانواده است. اسلام این گونه مسلمانان را تشویق می­کند تا با همسایه­ی غیرمسلمانش خوش رفتار و نیکوکار باشد. پیشتر نیز اشاره شد که خداوند می­فرماید: “خداوند شما را باز نمی­دارد از این که نیکی و بخشش بکنید به کسانی که به سبب دین با شما نجنگیده­اند و از شهر و دیارتان شما را بیرون نرانده­اند. خداوند نیکوکاران را دوست می­دارد” (ممتحنه /۸)

یکی از نشانه­های نیکی با ایشان، عیادت و احوالپرسی از آنها و تبریک شادی­هایشان و حتی شرکت در شادی­هایشان است به شرط این که فعل حرامی از جمله اختلاط زن و مرد نامحرم به شیوه­ای نادرست، یا شراب­خواری و… در آن نباشد. این روش اسلامی است که باعث هدایت و راهنمایی مردم می­شود… کشورهایی هستند که سپاه اسلام بدانجا نرسیده و به بهترین شکل اسلام در این کشورها گسترش یافته است. اندونزی که امروز از نظر جمعیت بزرگترین دولت اسلامی به شمار می­آید، به علت روش و رفتارهای نیکوی بازرگانان مسلمان، مسلمان شده­اند.

من هم معتقدم:  نظریه­ی “کافر دانستن” که مربوط به دو امام بزرگوار ابن­تیمیه و ابن­قیم می­باشد، اشتباه بزرگی است. (سبحان من لایخطیء). 

اولین اشتباه ایشان آن است که می­فرمایند: مسلمانان متفقند در این که… بر خلاف نظر ایشان علمای شافعیه آن را حرام نمی­دانند، پس در این صورت اجماع نیست، زیرا می­فرماید: “فحرام بالاتفاق”. این از سویی.

از طرفی دیگر، می­فرماید: “تبریک گفتن عید بدیشان شبیه تبریک گفتن سجده برای صلیب توسط ایشان است.” تفاوت میان این دو مورد بسی بزرگ است و اگر این مسأله شبیه احترام قائل شدن برایشان به خاطر اصرار بر کفرشان باشد، پس بایستی نمازخواندن درکلیساهایشان ارزش و احترام بیشتری (به نسبت عقیده ایشان) برایشان داشته باشد. (۱۱) و بایستی ازدواج با زنانشان و راضی بودن بر باقی ماندن آنها بر دینشان، احترام و ارزش بیشتری به نسبت تثلیث دربرداشته باشد. در حالی که خداوند با نص قاطع و صریح این امور را برای مسلمانان حلال نموده است.

و (ذبائح و) خوراک اهل کتاب (جزآنچه با آیات دیگر تحریم شده است، برای شما حلال است) و خوراک شما برای آنان حلال است، و (ازدواج با) زنان پاکدامن مؤمن، و زنان پاکدامن اهل کتاب پیش از شما، حلال است… (مائده / ۵)  (۱۲)

این بیان کننده­ی آن نیست که ما نیز با ایشان شادی کنیم و جشن بگیریم، بلکه تنها به آنها تبریک می­گوییم، این کار بخشی از احسان و نیکوکاری است که دینمان از ما خواستار است. بدین امید که توانسته باشم این موضوع را برای خواننده تبیین کرده باشم. تا خود آگاهانه بین دلایل دسته­ای که تبریک عید به مسیحیان را حرام می­دانند و گروهی که آن را حرام نمی­دانند تمییز قایل شده، بهترین را بپسندند.