ابتکار و نو آوری و نقش آن در زندگی ما

ابتکار و نو آوری و نقش آن در زندگی ما

نویسنده: دکتر طارق سویدان / مترجم: نعمت الله سبحانی.

ابتکار و نوآوری از موضوعات دوست داشتنی من است، از مدت مدیدی است که به این موضوع و پژوهش های پیرامون آن  اهتمام می ورزم، در اینجا نمی خواهم به صورت آکادمی بدان بپردازم، زیرا که آن موضوعی است طولانی که در سه کتابم به صورت مستقل بدان پرداخته ام و دو سخنرانی نیز ایراد نموده ام. و لیکن در اینجا دوست دارم که همت های امت اسلامی و جوانان را در مورد این موضوع بر انگیزم.

قبل از این که موضوع را شروع نمایم، لازم است که متذکر شوم که امت ما امتی است، خلاق و مبتکر، و اگر این چنین نمی بود مدت زیادی قیادت امت ها را به دوش نمی داشت. و در عصور گذشته ملت ها را قیادت و سرپرستی نمی نمود، این حقیقتی است که تمامی عالم گواه آن است، در جهان بیشتر از (۱۰۰۰) اختراع علمی از اختراعاتی است که مرجع اختراعات جدید است و مردم کنونی بدان تکیه نموده اند، در حالی که اصول آن بر می گردد به اختراعات و دستاوردهای مسلمانان، این رقم در حالی است که آمار آن درج گردیده و خیلی اختراعات دیگری وجود دارد که آمار آن درج نگردیده است.

استاد و داعی مشهور الراشد می گوید: دعوت اسلامی، دعوتگران با استعداد، صاحبان ابداع و نو آوری و اهل ابتکار و استدلال و کسانی که دارای نقد و تحلیل هستند پیرامون خود جمع نموده است، کسانی که اهل تقلید و جمود و یا پیرو رسم و رسوم گذشته گان هستند و همت پایین دارند، در دعوت اسلامی جای ندارند.

 انقلابی که در تونس و بعد از آن در مصر بر پا شد، شاهد خلاقیت ها و ابتکارات متعددی از جوانان ما بودیم که در طرح ها، روشها، اسلوب و تفکیر، ابتکارات زیادی را به کار بستند.

ابداع و نوآوری چیست؟

زندگی برایم چنین آموخته است که ابداع یعنی : «عملیه الاتیان بجدید» فرایند نوآوری و ابتکاری. و این تعریف است که من اختیار نموده ام و تمام تعریف های دیگری که خوانده ام پیرامون این سه کلمه دور می زنند.

 تکرار چیز دیگری را عملیه ابداع و نوآوری نمی گویند، بلکه فرایند نوآوری به چیزی گفته می شود که جدید باشد، و این هم شرط نیست که صد فیصد جدید و نو باشد بلکه کافی است که در شی موجود تعدیلی صورت گرفته باشد.

لذا متخصصین نسبتی را برای فرق بین نو آوری و تقلید وضع نموده اند و اجازه حق ثبت اختراع عالمی را داده اند، گفته اند: اگر بین شی جدید و شی موجود قبلی ۱۵ فیصد هم فرق داشته باشد، به آن می توان ابداع و نوآوری اطلاق نمود و آن را اختراع جدیدی دارای حق امتیاز، ثبت و راجستر نمود.

تناسب ابتکار و خلاقیت در آدمیان:

آماری که در مورد پژوهشهای اختصاصی ابداع و نوآوری خوانده ام، نشان می دهد که تناسب نوآوری عالی در بشر به صورت ذیل است: در سنین ۵ سالگی ۹۰ فیصد، ۷ سالگی ۱۰ فیصد، ۸ سالگی ۲ فیصد و در سنین ۴۵ سالگی ۲ فیصد.

چنان که ملاحظه می نمایید، نسبت ابداع در کودکان مبتکر غیر عادی است ۹۰ فیصد در عمر ۵ سالگی، ولی به شکل ناگهانی به ۱۰ فیصد تنزیل می نماید. پرسش اینجا است که چرا این قدر کایش می یابد؟ و چه چیز رخ می دهد؟!

پاسخ: طفل به مدرسه می پیوندد،‌ متاسفانه باید که با صراحت این حقیقت تلخ را بیان نمود که مناهج و روش های آموزشی ما، ابداع و ابتکار را در اطفال ما ضایع ساخته و می کشد. طفل قبل از این که وارد مدرسه شود، آزادانه می اندیشد و هر گونه که می خواهد خیال پردازی می نماید، و هر چیزی را هم که بخواهد پرسان می نماید اما بعد از دخول به مدرسه، وضعیت تغییر می نماید، بر او لازم است تا در مکان مشخصی جلوس نماید، و هنگام سؤال دستش را بلند نماید، و بیرون از درس سؤال ممنوع است، و هر چه که معلم می گوید صحیح است و سرانجام سؤال ممنوع، مناقشه ممنوع، بدین سان برای طفل محدودیت در اندیشیدن و تفکیر ایجاد می شود.

 گویا این که برایش می گوییم: آسوده خاطر باش،‌ چون ما به عوض تو فکر می نماییم، برایت برنامه ریزی می کنیم و در نهایت راه را برایت کوتاه می کنیم، بر تو لازم نیست مگر این که معلومات را حفظ نمایی و در امتحانات کامیاب شوی؛ نیازی به اندیشدن و نو آوری نیست.

آمار عدد و ارقام:

آماری که باعث بر انگیختن تاسف در نفس می شود و این را نشان می دهد که امت ما به کجا رسیده است، آمار ثبت اختراعاتی است که در سال ۲۰۰۷ درج گردیده است، و هنگامی که بین تمامی جوامع عربی و دولت صهیونستی (اسرائیل) مقایسه می کنیم، دچار نومیدی می شویم، تمام اختراعاتی که در سال ۲۰۰۷ برای تمامی جوامع عربی درج گردیده است به ۱۴۷ اختراع می رسد، در حالی که اختراعات ثبت شده دشمن ما به ۱۶۸۳ اختراع می رسد.

هنگامی که علت این فرق بزرگ را مورد کاوش قرار دهیم به صورت عموم چنین می یابیم، عوامل ابداع در نزد ایشان بسیار زیاد است و عوایق آن نادر، بر عکس در عالم عربی موانع و ضایع کننده های ابداع زیاد و عوامل ابداع آن نادر است، که این عوامل نمی تواند همتهای اندیشه وران و نو آوران را بر انگیزد.

ابداع و نوآوری نیاز به آزادی دارد:

تجاربی که از گذشت ایام به دست آورده ام به این نتیجه رسیده ام که؛ ابداع و نو آوری بدون آزادی ممکن نیست. و از بزرگترین عوایق ابداع در کشورهای ما نبود آزادی و یا محدودیت ساحه آن است. زیرا که ابداع به سان عُقابی می ماند که نیرو و توانایی اش در آسمان آزادی رهسپار می شود.

مراد من تنها آزادی در عرصه سیاسی نیست، بلکه آزادی بایستی در هر مکانی که انسان پیدا می شود و در آن حضور دارد. نخست در خانه و سپس در مدرسه و پوهنتون و سرانجام در شرکت، موسسه و سازمان. پس مدیر، معلم و یا دکتوری که به افراد پیرامون خود اجازه اندیشیدن و ابداع را نمی دهند، از جمله کشندگان ابداع و نو آوری شمرده می شوند و همچنین از موانع اساسی این عرصه محسوب می شوند.

ابداع و رهبری

از گذشت زمان چنین آموخته‌‌ام که هر مبدعی رهبر نیست و هر رهبری نیز مبدع نیست. رهبری، فنی است و ابداع نیز چیز دیگری است، مبدعین و نوآورانی هستند که دارای فن رهبری و قیادت‌اند ولی مبدعین نیز می‌باشند  که فاقد صفت رهبری اند.

رهبر کسی است که مردم را به سوی هدف تعیین شده به حرکت وا می دارد ولی مبدع کسی است که چیز جدیدی را ایجاد می نماید. ضرورتی نیست که مبدع توانایی قیادت و رهبری دیگران را نیز داشته باشد. چنان که بر قاید و رهبر نیز ضرور نیست که چیز جدید و نوی را ایجاد نماید. بلکه ابداع و قیادت یکی دیگری را تکمیل می کند. و هر دوی آن برای کامیابی هر کاری ضروری است، و در فرجام قاید و رهبر است که مبدعین را مدیریت می نماید، نه بر عکس، پس هنگامی که می‌خواهیم امت مان را به حرکت و جنبش واداریم بر ما لازم است تا اهل موهبت و ابداع را قدر نماییم و مراعات حال شان را بنماییم. و رهبرانی را بسازیم که با مبدعین به شکل زیبا و نیکوی تعامل نمایند. سپس برای قیادت‌ها صفات مبدعین را بیاموزانیم تا ایشان را شناسایی نمایند و چگونگی تعامل را با ایشان بدانند.

بنابراین اگر یک نسل کاملی از مبدعین را دریابیم؛ و رهبری نباشد که تلاش‌های ایشان را جهت دهد و به سوی هدف به حرکت شان وادارد، امت مان را نمی‌توانیم بیدار نماییم و مجد و عظمت تمدن‌مان را بر گردانیم.

در اخیر امیدواریم که جوانان ما بتوانند از ابداع ونوآوری بهره برداری نمایند به ویژه که ایشان درخلال انقلاب‌های شان ثابت نمودند که اهلیت و شایستگی ابداع و نوآوری را دارند و شایسته و بایسته اند که امت اسلامی به ایشان اعتماد نماید (و آینده‌شان را به دست پولادین ایشان بسپارند).