نظر قرآن در مورد اصلاح گری در دین
نظر قرآن در مورد اصلاح گری در دین
( آسیب شناسی مفاهیم دینی )
نویسنده: محمد حامدی
بسیاری از مردم گمان می کنند که دین خدا تنها برای خوش بختی انسان در آخرت نازل شده است و با استفاده ی انسان از نعمت های در دنیا مخالفت می کند و انسان در این میان مجبور به انتخاب یکی از آن دو می باشد.
انتخاب دین و محروم شدن از نعمت های در دنیا و رسیدن به سعادت اخروی.
انتخاب دنیا و برخورداری از نعمت های و محروم شدن از اجر اخروی.
خلاصه این که آن دو را قابل جمع نمی دانند و معتقدند با انتخاب یکی از آن دو باید دیگری را حذف نمود. بنابراین این گونه افراد به خاطر داشتن این عقیده ی غیر قرآنی در تمامی زمینه های پیشرفت علمی، صنعتی، کشاورزی و … از بی باوران عقب مانده اند و تنها نظاره گر صحنه می باشند و همیشه و در هر حال در انتظار لطف مادی آنان به سر می برند.
مسلماً این فهم نادرست از هدایای استعمار برای مسلمین است تا بدین وسیله فطرت آدمیان را نسبت به انتخاب دین منزجر و منحرف نمایند و چهره ی وحشتناکی را از دین ترسیم نمایند و نهایتاً به مقاصد شومشان نایل شوند.
باید در رابطه با اصلاح این انحراف بیان داشت که خالق انسان و جهان هستی خداوند علیم، حکیم، رحیم و … می باشد که قطعاً انجام کار عبث از ایشان به دور است و جهان هستی و انسان را در ارتباط با هم خلق فرموده (نه جدا و نامربوط) است که حداقل در این موضوع دو گونه ارتباط وجود دارد.
۱. جهان هستی به عنوان کتابی (گشوده شده) قابل مطالعه، در نقش آیه و نشانه و معرف خداوند و صفات ایشان ادای وظیفه می کند تا از این طریق نیمی از روح انسان (قوه ی علم) تغذیه شود.
۲. جهان هستی امکاناتی است برای زندگی انسان و بندگی خداوند تنها از این طریق ممکن خواهد بود و بدون آن ادامه ی زندگی انسان در این مرحله از حیات غیرممکن می باشد.
بنابراین این امر روشن گردید که انسان و جهان هستی به صورت مستمر در ارتباط با هم دیگر هستند و بندگی خداوند امکان ندارد مگر از طریق استفاده از نعمتها.
به عبارت دیگر بندگی عبارت است از استفاده ی صحیح از نعمت های الهی بر طبق فرمان خدا برای رسیدن به تزکیه ی نفس در دو جهان. در این میان چیزی که از انسان منع گردیده است، انتخاب حیات دنیا می باشد، که عبارت است از نوع برخورداری از نعمت های موجود به غیر فرمان خداوند و بر طبق هوای نفس. که این نوع برخورداری از نعمت های به عنوان هدف منظور خواهد شد و به صورت وسیله ای برای اجرای دین از آن ها استفاده نخواهد شد.
این همان دنیایی است که انتخاب و حب آن در قرآن مذمت گردیده است. پس صرف استفاده کردن از نعمت ها بر طبق فرمان خداوند دنیاداری نیست، بلکه حیات مؤمنانه است. بنابراین باید برای همیشه این دو فهم متضاد را از هم جدا نمود و بایستی برای همیشه حیات دنیا مذمت گردد و حیات مؤمنانه مدح شود. البته در هر دوی آن ها استفاده از نعم وجود دارد، اما این کجا و آن کجا.
بنابراین دین خدا سعادت هر دو جهان را (از لحاظ مادی و معنوی) برای انسان منظور داشته است و این دو (استفاده از نعم و دینداری) را هرگز از هم جدا ننموده است و ارزش هر کدام را در جای خود محفوظ داشته است که آیات قرآن مطالب فوق را تأیید می نمایند.
الف. آن چه در زمین وجود دارد، برای رفع نیاز از انسان ها خلق شده است و خدا نسبت به همه ی نیازهای انسان داناست.
( هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُم مَّا فِی الأَرْضِ جَمِیعاً ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاء فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ ) بقره: ۲۹
« خدا آن کسی است که همه موجودات و پدیده‌های روی زمین را برای شما آفرید ، آن گاه به آسمان پرداخت و از آن هفت آسمان منظّم ترتیب داد . خدا دانا و آشنا به هر چیزی است. »
ب. خداوند آسمان ها و زمین را به عنوان بازیچه خلق نکرده است.
( وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاء وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا لَاعِبِینَ ) انبیاء: ۱۶
« ما که آسمان و زمین و آنچه در میان آنها است برای بازی و شوخی نیافریده‌ایم ( و بیهوده و بی‌هدف ساخته و پرداخته نساخته‌ایم ) . »
ج. از نشانه های وجود خداوند خلق آسمان ها و زمین، اختلاف رنگ و زبان ها می باشد تا از این طریق قوه ی علم در روح انسان بتواند بینش و جهان بینی لازم را کسب نماید و به رشد مطلوب خود نایل شود.
( وَمِنْ آیَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافُ أَلْسِنَتِکُمْ وَأَلْوَانِکُمْ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّلْعَالِمِینَ ) روم: ۲۲
« و از زمره نشانه‌های ( دالّ بر قدرت و عظمت ) خدا آفرینش آسمانها و زمین و مختلف بودن زبانها و رنگهای شما است . بیگمان در این ( آفرینش کواکب فراوان جهان که با نظم و نظام شگفت‌آور گردانند ، و در این تنوّع خلقت ) دلائلی است برای فرزانگان و دانشوران. »
د. خداوند برای استفاده ی انسان ها آب، ثمرات، کشتی ها، بحر نهرها، خورشید، ماه و شب و روز را – که مایه ی حیات انسان است – مسخّر گردانید.
( اللّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقاً لَّکُمْ وَسَخَّرَ لَکُمُ الْفُلْکَ لِتَجْرِیَ فِی الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَسَخَّرَ لَکُمُ الأَنْهَارَ ۞۞۞۞۞ وَسَخَّر لَکُمُ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ دَآئِبَینَ وَسَخَّرَ لَکُمُ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ ) ابراهیم: ۳۲- ۳۳
« خدا کسی است که آسمانها و زمین را آفریده است و از ( ابر ) آسمان آب را پائین آورده است ، و با آن میوه‌ها و دانه‌ها را پدیدار کرده است و روزی شما گردانده است ، و کشتیها را مسخّر شما نموده است تا در دریا با اجازه و اراده او حرکت کنند ، و رودخانه‌ها را در اختیار شما قرار داده است ( تا در آبیاری زمینها و نوشیدن آب آنها مورد استفاده قرار گیرند ) . ۞ و خورشید و ماه را مسخّر شما کرده است که دائماً به برنامه ( نورافشانی و تربیت موجودات زنده و ایجاد جزر و مدّ در اقیانوسها و دریاها و خدمات دیگر ) خود ادامه می‌دهند . و شب را ( برای آسایش ) و روز را ( برای تلاش ) مسخر شما ساخته است . »
( أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُم مَّا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَهً وَبَاطِنَهً وَمِنَ النَّاسِ مَن یُجَادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَلَا هُدًى وَلَا کِتَابٍ مُّنِیرٍ ) لقمان: ۲۰
« آیا ندیده‌اید که خداوند آنچه را که در آسمانها و زمین است مسخّر شما کرده است ( و در مسیر منافع شما به حرکت انداخته است ) ، و نعمتهای خود را – چه نعمتهای ظاهر و چه نعمتهای باطن – بر شما گسترده و افزون ساخته است ؟ برخی از مردم بدون هیچ گونه دانش و هدایت و کتاب روشن و روشنگری ، درباره ( شناخت و یکتائی ) خدا راه ستیز و جدال را پیش می‌گیرند . »
ھ . چه کسی می تواند استفاده کردن از نعمت های خداوند را بر انسان ها حرام نماید؟ در حالی که خداوند آن ها را برای بندگانش (خصوصاً مؤمنان) خلق نموده است.
( قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَهَ اللّهِ الَّتِیَ أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالْطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِی لِلَّذِینَ آمَنُواْ فِی الْحَیَاهِ الدُّنْیَا خَالِصَهً یَوْمَ الْقِیَامَهِ کَذَلِکَ نُفَصِّلُ الآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ ) اعراف: ۳۲
« ( ای محمّد ! زشتی کارِ افتراء تحلیل و تحریم را بدیشان خاطرنشان ساز و به آنان ) بگو : چه کسی زینتهای الهی را که برای بندگانش آفریده است و همچنین مواهب و روزیهای پاکیزه را تحریم کرده است ؟ بگو : این ( نعمتها و موهبتهای حلال و ) چیزهای پاکیزه ، برای افراد باایمان در این جهان آفریده شده است ( و دیگران نمی‌بایست از آن استفاده کنند . ولی در این دنیا بر این خوان یغما چه دشمن چه دوست ، و این هم از رحمت واسعه خدا و لطف او است . امّا ) در روز قیامت اینها همه در اختیار مؤمنان قرار می‌گیرد ( و دیگران به کلّی از آن محروم می‌گردند ) . این چنین آیات ( خود را درباره احکام حلال و حرام ) برای کسانی توضیح و تشریح می‌کنیم که آگاهند و می‌فهمند. »
و . خداوند به مؤمنان فرمان داده است که با زینت در مساجد وارد شوند و در این جهان از خوردنی و نوشیدنی ها استفاده کنند، اما نباید در این رابطه اسراف نمایند؛ زیرا خداوند اسراف کاران را دوست نمی دارد.
( یَا بَنِی آدَمَ خُذُواْ زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ وکُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ ) اعراف: ۳۱
« ای آدمیزادگان ! در هر نماز گاه و عبادتگاهی ، خود را ( با لباس مادی که عورت شما را بپوشاند ، و با لباس معنوی که تقوا نام دارد ) بیارائید ، و بخورید و بنوشید ولی اسراف و زیاده‌روی مکنید که خداوند مسرفان و زیاده‌روی کنندگان را دوست نمی‌دارد. »
ز. هر کس (از زنان و مردان) ایمان و عمل صالح را در زندگی خود پیشه نماید، خداوند در حیات دنیا زندگی پاکیزه و خوشایندی را به آنان می بخشد و پاداش کارهایشان در آخرت نیز بر طبق بهترین اعمال یا بالاترین درجه ی ایمانی شان داده خواهد شد ( خوش بختی دو جهان).
( مَنْ عَمِلَ صَالِحاً مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاهً طَیِّبَهً وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ ) نحل: ۹۷
« هرکس چه زن و چه مرد کار شایسته انجام دهد و مؤمن باشد ، بدو ( در این دنیا ) زندگی پاکیزه و خوشایندی می‌بخشیم و ( در آن دنیا ) پاداش ( کارهای خوب و متوسّط و عالی ) آنان را بر طبق بهترین کارهایشان خواهیم داد . »
ح. حقیقت حیات دنیا (استفاده از نعمت های دنیا طبق هوای نفس، نه فرمان خدا) بازی، سرگرمی، زینت و فخرفروشی بر همدیگر با اموال و اولاد می باشد. و این نوع از بهره برداری است که در قرآن مذمت شده است نه آن چه که بر طبق فرمان خدا از آن ها استفاده می گردد. زیرا این دیگر حیات دنیا نیست، بلکه حیات مؤمنانه است که آن ها (مؤمنین) غیر از استفاده نمودن از نعمت ها در زندگی دنیا از پاداش اخروی نیز برخوردار خواهند شد.
( اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیَاهُ الدُّنْیَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِینَهٌ وَتَفَاخُرٌ بَیْنَکُمْ وَتَکَاثُرٌ فِی الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ کَمَثَلِ غَیْثٍ أَعْجَبَ الْکُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ یَهِیجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرّاً ثُمَّ یَکُونُ حُطَاماً وَفِی الْآخِرَهِ عَذَابٌ شَدِیدٌ وَمَغْفِرَهٌ مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ وَمَا الْحَیَاهُ الدُّنْیَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ ) حدید: ۲۰
« بدانید که زندگی دنیا تنها بازی ، سرگرمی ، آرایش و پیرایش ، نازش در میان همدیگر ، و مسابقه در افزایش اموال و اولاد است و بس . دنیا همچو باران است که گیاهان آن ، کشاورزان را به شگفت می‌آورد ، سپس گیاهان رشد و نمو می‌کنند ، و بعد گیاهان را زرد و پژمرده خواهی دید ، و آنگاه خرد و پرپر می‌گردند . در آخرت عذاب شدیدی ( برای دنیاپرستان ) و آمرزش و خوشنودی خدا ( برای خداپرستان ) است . اصلاً زندگی دنیا چیزی جز کالای فریب نیست. »
ط . خداوند تمامی نعمت ها را (در ارتباط با انسان و ) برای استفاده ی بشر آفریده است. پس بایستی در صورت لزوم از تمامی آن ها بر طبق فرمان خداوند بهره برداری نمود که دین خداوند نام این کار را بندگی گذاشته است و البته در روز قیامت از تمامی انسان ها درباره ی کیفیت برخورداری از نعمات سؤال می شود و سرانجام انسان ها از این طریق تعیین می گردد.
( ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ ) تکاثر: ۸
« سپس در آن روز از ناز و نعمت بازخواست خواهید شد. »
ی. خداوند به کسانی که توبه نموده اند و بعد از بازگشت عملی به سوی خداوند از ایشان طلب آمرزش می نمایند وعده داده است که آسمان باران زا، امداد با اموال و اولاد، باغ ها و رودخانه ها را به آن ها ارزانی دارد نه این که آن ها را از استفاده از این نعمت ها محروم نماید.
( فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کَانَ غَفَّاراً یُرْسِلِ السَّمَاء عَلَیْکُم مِّدْرَاراً وَیُمْدِدْکُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِینَ وَیَجْعَل لَّکُمْ جَنَّاتٍ وَیَجْعَل لَّکُمْ أَنْهَاراً ) نوح ۱۰- ۱۲
« و بدیشان گفته‌ام : از پروردگار خویش طلب آمرزش کنید که او بسیار آمرزنده است ( و شما را می‌بخشاید ) . ( اگر چنین کنید ) خدا از آسمان بارانهای پر خیر و برکت را پیاپی می‌باراند . و با اعطاء دارائی و فرزندان ، شما را کمک می‌کند و یاری می‌دهد ، و باغهای سرسبز و فراوان بهره شما می‌سازد ، و رودبارهای پر آب در اختیارتان می‌گذارد . »
ک. خداوند انسان ها را (در این دنیا) تنها برای امتحان و آزمایش خلق نموده است و یکی از وسایل امتحان الهی اموال و اولاد است که اگر دین خدا استفاده از این ها را منع می نمود هرگز امتحان الهی انجام نمی شد. پس نه تنها استفاده از نعمات منع نشده است، بلکه تنها از طریق استفاده از آن ها امتحانات الهی ادا می شود.
( وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا أَمْوَالُکُمْ وَأَوْلاَدُکُمْ فِتْنَهٌ وَأَنَّ اللّهَ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ ) انفال: ۲۸
« ( ای مؤمنان راستین ! ) بدانید که اموال و اولاد شما وسیله آزمایش هستند ( و ترجیح محبّت دارائی و فرزندان بر محبّت یزدان سبحان ، مایه بلا و هلاک شما است ) و بدانید که پاداش بزرگ ( مؤمنانی که از عهده امتحان برمی‌آیند و رضایت خدا را بالاتر از مال و منال دنیا می‌دانند ) در پیشگاه خدا ( مهیّا و مصون ) است . »
ل. بر اساس دیدگاه قرآن، انسان برای عمران و آبادانی زمین خلق شده است.
( وَإِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحاً قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ هُوَ أَنشَأَکُم مِّنَ الأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَکُمْ فِیهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَیْهِ إِنَّ رَبِّی قَرِیبٌ مُّجِیبٌ ) هود: ۶۱
« به سوی قوم ثمود یکی از خودشان را ( به عنوان پیغمبر ) فرستادیم که صالح نام داشت . ( به آنان ) گفت : ای قوم من ! خدا را بپرستید که معبودی جز او برای شما وجود ندارد ( و کسی غیر او مستحقّ پرستیدن نمی‌باشد ) . او است که شما را از زمین آفریده است و آبادانی آن را به شما واگذار نموده است ( و نیروی بهره‌وری و بهره‌برداری از آن را به شما عطاء و در شما پدید آورده است ) . پس ، از او طلب آمرزش ( گناهان خویش ) را بنمائید و به سوی او برگردید ( و با انجام عبادات و دوری از منکرات ، مغفرت و مرحمت او را بخواهید و بدانید که اگر در این کار صادق باشید ، خداوند شما را در می‌یابد و دعای شما را می‌پذیرد ) . بیگمان خداوند من ( به بندگانش ) نزدیک ( است و استغفار و انگیزه استغفارشان را می‌داند ) و پذیرنده ( دعای کسانی ) است ( که او را مخلصانه به زاری می‌خوانند و به یاریش می‌طلبند ) . »
مسلمان عزیز، لحظاتی چند در خدمت آیات گران قدر قرآن بودیم و درباره ی موضوع مذکور، سؤال خویش را به ایشان عرضه نمودیم و به جواب روشنی رسیدیم که بسیار آموزنده بود. مفاد آیات مذکور، ما را به جواب کاملی رساندند؛ مبنی بر این که نه تنها انسان ها از استفاده ی نعمت های مادی منع نشده اند، بلکه بدان نیز مأمور شده اند؛ زیرا بندگی انسان بدون آن ممکن نخواهد بود.
پس می بایست هر چه سریع تر عقیده و عمل خویش را بر اساس آیات مذکور اصلاح نماییم و زندگی دنیا و آخرت خویش را در خدمت مصالحمان (اطاعت از فرامین خدا و رسول) قرار دهیم. بدین وسیله ذلت مادی و معنوی ما مسلمانان هر چه زودتر خاتمه یابد و مجد و عظمت گذشته برای بار دیگر در اختیار مسلمانان قرار گیرد. ان شاء الله.
—————————————————
منبع: آسیب شناسی مفاهیم دینی / مؤلف: محمد حامدی /انتشارات: نشر احسان ۱۳۸۸