زود خوابیدن و زود بیدار شدن و خواب صحیح و موثر در پرتو دین و علم

زود خوابیدن و زود بیدار شدن و خواب صحیح و موثر در پرتو دین و علم

نویسنده : استاد دکتر محمد راتب نابلسی / مترجمان: محمد آزاد شافعی و عبدالباسط عیسى زاده

خواب صبحگاهی (زودهنگام)

آنکه به مطالعه کلام خداوند و سنت نبوی را می‌پردازد، از خلال آیات و احادیث متعددی استنباط می‌نماید، که خداوند و رسول او همواره به زود خوابیدن و زود بیدار شدن ترغیب می‌نمایند، و قرآن نیز می‌فرماید :

‚وَ جَعلنا نو مکم سُباتاً ƒ  (نبأ : ۹)

و [آیا] خوابتان را مایه آرامش و آسایشتان نکرده‌ایم؟ و در جایی دیگر می‌فرماید :

‚و قرءآنَ الفجر اِنّ قرآنَ الفجر کان مشهوداً ƒ  (اسراء : ۷۸)

و نماز صبح را بخوان، بی‌گمان نماز صبح بازدید می‌گردد.

و از پیامبر روایت شده است که فرمود : پروردگارا صبحگاهان را برای امتم مبارک گردان.[۱]

از عایشه روایت شده است که پیامبر فرمود : دو رکعت نماز صبح از دنیا و مافیها بهتر است.[۲]

از عبدالله بن مسعود نقل است که، فرمود : پیامبر ما را از شب‌نشینی بعد از نماز عشاء بازداشت، ولیکن بیداری و نشستن جهت طلب علم جایز است، و بخاری در صحیح خود، – باب شب‌نشینی در طلب علم – احادیثی را در این زمینه ذکر نموده است[۳]، اما بیدار ماندن در شب در غیر طلب علم، جزو سنت نبوی شریف نیست، و نباید بعد از نماز عشاء جز برای طلب علم اجتماع نمود، گویا اینکه پیامبر از ما خواسته است که زود بخوابیم و زود هم از خواب برخیزیم، و خداوند نیز می‌فرماید : «و قرآن الفجر» و در برخی تفاسیر در تفسیر این آیه به معنی تلاوت قرآن در نماز صبح معنی شده است.

دانشمندان اظهار می‌دارند که بیشترین مقدار گاز اوزون در هنگام طلوع فجر می‌باشد و این مقدار تا هنگام طلوع خورشید تدریجاً به نابودی و اتمام می‌گراید، و این گاز تأثیر بسزایی بر دستگاه عصبی داشته و نیز سبب نشاط عمل فکری و عضلانی می‌گردد، و این واقعیت روشن و آشکاری است هر آنکه بعد از طلوع خورشید در بستر خویش بماند در طول روز احساس خستگی و کمبود انرژی می‌نماید.

مطلب دیگر، مقدار اشعه ماوراء بنفش هنگام طلوع آفتاب نسبت به سایر اوقات دیگر بیشتر است. و این اشعه ماوراء بنفش پوست را بر ساختن ویتامین (د) وادار می‌نماید، و ویتامین (د) خود به ایجاد کلسیم در استخوان‌ها کمک می‌نماید، بیگمان خوابیدن تا بعد از طلوع خورشید باعث پوکی استخوان و ضعف استخوان‌بندی می‌گردد.

سوم : زود بیدار شدن مانع خواب طولانی [متوالی] می‌گردد، چون هشت ساعت خواب پیاپی رشد جسم و تعداد نبضات قلب را به کمترین حد رسانده و خون به کندی در رگ‌ها جریان می‌یابد، و در این هنگام مواد چربی در دیواره رگ‌ها رسوب می‌نماید، و هم‌چنین سبب تنگی رگها و سینه ‌درد می‌گردد، و بیداری تا هنگام نماز فجر مانع خواب طولانی می‌گردد، پس اگر ممکن باشد [و می‌بایست چنین باشد] که خواب در دو نوبت – قبل از نماز صبح و بعد از طلوع آفتاب – انجام گیرد.

دگر نکته اینکه، در جسم ماده‌ای به نام کورتیزول یافت می‌شود که انرژی را در جسم و مقدار قند خون را افزایش می‌دهد، و این ماده هنگام فجر به بالاترین درجه خود می‌رسد، و علاوه بر اینها توان کلیه، دستگاه‌ها و اندام‌های انسان را افزایش می‌دهد، و مقدار آن در هنگام فجر به بیست درجه می‌رسد و سپس به هفت درجه تقلیل می‌یابد.

مطالب مذکور بیانگر این است که این کتاب کریم و سنت نبوی شریف از جانب خداوند واحد می‌باشد.

خواب شبانگاهی از نشانه‌ها و آیات خداوند است.

دانشمندان می‌گویند : خواب بزرگترین نعمتی است – که خداوند جهت آماده ساختن نیروی جسمانی که خستگی آنرا فرسوده ساخته است – بر ما ارزانی داشته است، و خداوند آنرا از نشانه‌های عظمت خویش ذکر نموده است، و می‌فرماید :

‚وَ مِنْ ایتِهِ مَنامُکُمْ بِالّلیل وَ النَّهارِ وَ ابتِغاؤکُم مِنْ فَضْلِهِ إنَّ فی ذلِکَ لآیتٍ یِقومٍ یَسْمَعُون ƒ   (روم : ۲۳)

«و از نشانه‌های خداوند خواب شما در شب و روز است و تلاش و کوششتان برای بهره‌مندی از فضل خدا، قطعاً در این [امور] دلائلی است برای کسانی که گوش شنوا داشته باشند».

جدیدترین تحقیقات درباره خواب می‌گوید : هر گاه انسان بیدار شود، و کار را آغاز کند ماده‌ای یا مقدار کمی مواد شیمیایی در خون او ترشح می‌کند، و هر آنچه زمان بگذرد این مقدار بالاتر رود و چون به مرور زمان و با فعالیت به حد معینی رسید، پیامی به سوی مغز رساند، و مغز هم به نوبه خود پیام را به مراکز خواب در مولکولهای عصبی رسانده، یا اینکه مولکولهای عصبی از هم دور شوند و ماده روان قطع گردد و این همان خواب [موصوف] است و یا اینکه رگ‌های عصبی به هم نزدیک شوند و ماده جاری عصبی جریان یابد، لذا ابزار خواب ماده‌ای شیمیایی، یا مجموعه موادی است که در آغاز روز به مقدار ناچیزی ترشح می‌نماید و هر اندازه وقت بگذرد مقدار این ماده افزایش یابد، تا اینکه به میزان مشخصی برسد، جسم از طریق عصب برای نزدیکی حالت خواب به مغز پیام می‌فرستد، به طوری که مغز به مراکز خواب دستور کار و عمل می‌دهد و مولکول‌های عصب از یکدیگر فاصله می‌گیرند و خواب به وجود می‌آید، این تدبیر کیست؟ تنظیم کیست؟ آفریده کیست؟ ابداع کیست؟ زندگی ما بدون خواب چگونه می‌بود؟ چنانچه انسان دو شب پیاپی بیدار باشد، ساختارش مختل می‌گردد، و تعادل خود را از دست می‌دهد، پس اگر از خواب تحریم شود چگونه خواهد بود؟

و خداوند می‌فرماید :

‚وَ مِنْ ایتِهِ مَنامُکُمْ بِالّلیل وَ النَّهارِ وَ ابتِغاؤکُم مِنْ فَضْلِهِ إنَّ فی ذلِکَ لآیتٍ یِقومٍ یَسْمَعُون ƒ   (روم : ۲۳)

در کالبد مراکزی جهت خواب سبک و مراکزی نیز برای خواب عمیق وجود دارد، شما هشت ساعت بر روی رختخواب دراز می‌کشید، یک یا دو ساعت از آن خواب عمیق می‌نمائید، و بقیه ساعت‌ها خواب سبک می‌نمایید، یعنی شما به گونه‌ای از آنچه پیرامونتان می‌گذرد – چه کسی سخن می‌گوید، وارد می‌شود و یا درب را می‌زند – اطلاع دارید، ولی در خواب عمیق هیچ‌کدام از موارد مذکور را احساس نمی‌کنید، پس چه کسی در جسم شما مرکزی را برای خواب عمیق و خواب سبک و مرکزی را برای بیداری قرار داده است؟

کودک ساعات فراوانی در طول بیست و چهار ساعت می‌خوابد تا اینکه جسم وی رشد نماید، کودکی که عمر وی به سن پنج سالگی برسد دوازده ساعت می‌خوابد، و نوجوان نه ساعت می‌خوابد، و فرد بالغ هفت الی هشت ساعت می‌خوابد.

چه کسی خواب و مدت و نوعیت آن را تنظیم نموده است، و لحظه راحت و آرامش را برای ماهیچه‌ها و دستگاه‌ها قرار داده است؟ خداوند می‌فرماید :

‚وَ مِنْ ایتِهِ مَنامُکُمْ بِالّلیل وَ النَّهارِ وَ ابتِغاؤکُم مِنْ فَضْلِهِ إنَّ فی ذلِکَ لآیتٍ یِقومٍ یَسْمَعُون ƒ   (روم : ۲۳)

بر پهلوی راست خوابیدن

زمانی که انسان به رختخواب می‌رود و دقت نماید که چگونه بخوابد، برخی بر روی شکم و برخی بر پشت و یا بر سمت چپ و راست می‌خوابند، آنانی که بر روی شکم می‌خوابند احساس نفس تنگی می‌نمایند، چون سنگینی پشت و اندام استخوانی بر روی شش‌ها واقع می‌گردد، علاوه بر آن، این نوع خواب نامناسب است.

اما آنانی که بر پشت می‌خوابند یکی از دقیق‌ترین دستگاه‌ها – دستگاه تصفیه و گرمایی – را تعطیل می‌نمایند، در بینی لایه‌های داخلی با رگ‌های ماهیچه‌ای وجود دارند، که هرگاه ماهیچه‌ها توسعه یابند با جاری شدن خون فراوانی [از بینی] همراه می‌گردند، و چون هوا در این لایه‌های میانی حلزونی شکل وارد گردد، و با خون – که به وسیله عضله شریان‌ها جاری است – تماس پیدا نماید، و به محض وصول آن به اولین سوراخ (لایه) گرچه قبل از ورود به بینی در دمای صفر درجه بوده باشد به دمای ۳۸ درجه می‌رسد، علاوه بر آن این لایه دارای ماده‌ای چسبناک می‌باشند، تا از ورود گرد و غبار و سایر مواد جلوگیری نماید، و چنانچه مواد دیگری به هر دلیل با ماده چسبان تماسی پیدا نکنند و به بینی وارد شوند، خداوند در بینی موهایی آفریده است تا اینکه مواد ناآشنا و اشیاء آویزان در هوا را صید نمایند، بی‌گمان لایه‌های بینی بهترین و عالی‌ترین دستگاه گرمایی و تصفیه برای وصول هوای پاک و تصفیه شده به ذات‌الریه می‌باشند.

و هرگاه انسان بر پشت بخوابد و از طریق دهان تنفس نماید، گویا که این دستگاه‌های بسیار پیچیده را تعطیل نموده است، و لذا بینی فرد هنگام سرمای شدید سرخ عقابی می‌شود، و اگر انسان از دهان تنفس می‌نمود چه روی می‌داد؟ بیش از هر چیز دیگر در معرض زکام و سرماخوردگی قرار می‌گرفت، و لثه وی خشک می‌گردید، و به بیماری (شایع لب شکری) مبتلا می‌شد و علاوه بر این خر و پُف‌های غیرقابل تحمل، نیز ناشی از تنفس از طریق دهان می‌باشد، همانطور که گفته شد خوابیدن بر پشت و شکم تندرستی به بار نمی‌آورد، اما خوابیدن بر سمت چپ باعث می‌شود که – هضم غذا که در حالت طبیعی در مدت دو الی چهار ساعت انجام گیرد – هضم غذا پنج تا هشت ساعت به طول بیانجامد، زیرا شش راست – که بزرگ‌تر است – بر قلب فشار می‌آورد و کبد – که بزرگترین اعضاء می‌باشد – حالت معلق به خود می‌گیرد، اما هرگاه انسان بر سمت راست بخوابد، و شش چپ کوچک‌تر و سبک‌تر است، و کبد هم در جسم بر جهت زمین استقرار می‌یابد و هضم با سرعت انجام می‌گیرد.

از ابوهریره روایت است که گفته است : پیامبر مردی را با حالت درازکش بر روی شکم دید، فرمود : «این درازکشی است که خداوند آن را دوست نمی‌دارد».[۴]

عده‌ای هم [از اهل حکمت و نکته‌سنج] گفته‌اند – بر پشت خوابیدن خواب فرمانروایان است، و خوابیدن بر شکم، خواب شیاطین است، و خوابیدن بر سمت چپ، خواب ثروتمندان است، زیرا آنان به علت پرخوریشان بر سمت چپ می‌خوابند تا استراحت نمایند، اما خوابیدن بر سمت راست خواب دانشمندان و آگاهان می‌باشد.

خواب طولانی

امروزه تحقیقات علم پزشکی به اثبات رسانده است، فردی ساعتهایی توالی به یک حالت واحد بخوابد، احتمال دچار شدن وی به بیماری‌های قلبی بیشتر است، و چربی‌ها به مقدار فراوانی بر رگ‌ها و قلب او رسوب ‌نموده و باعث تضعیف و نابودی رگ رها می‌شود، و رگ‌ها توانایی لازم تغذیه عضلات را از دست می‌دهند، و با رسوب چربی بر دیواره رگ‌ها، شریان و رگ‌ها که هر کدام در جاری شدن خون به قلب کمک می‌رسانند و همچون پلاستیک حالت انعطاف‌پذیری به خود می‌گیرند، دیگر حالت انعطاف آنها از بین رفته، رسوب چربی در قلب و رگ که بر اثر خواب طولانی به وجود می‌آید تعداد نبض‌های قلب و جهندگی خون در رگ‌ها را نیز کاهش می‌دهد، و باعث تنگی قطر رگ گشته و سرانجام به مشکلات ذهنی منجر می‌گردد.

دانشمندان غیرمسلمان می‌گویند : محققین توصیه می‌نمایند که بعداز چهار پنج ساعت خواب، جهت حفظ انعطاف‌پذیری رگ‌های قلبی و دوری از رسوبات چربی و بیماری‌های دیگر می‌بایست به انجام برخی حرکات ورزشی و یا یک ربع ساعت به پیاده‌روی پرداخت.

بعد از چهار یا پنج ساعت خواب، می‌بایست بیدار شده، و به اجرای برخی حرکات ورزشی پرداخت، مثلاً اگر ساعت یازده [شب] خوابیدید، می‌بایست ساعت پنج جهت ادای نماز صبح بیدار شوید، یا اینکه یک ربع ساعت به طرف مسجد پیاده‌روی نمائید، و برخی حرکات ورزشی کافی همچون [حرکات] نماز را انجام دهید.

از عبدالله (رض) نقل است که گفته : نزد پیامبر از فردی بحث شد، و گفته شد تا صبح می‌خوابد، و برای نماز [صبح] به پا نمی‌خیزد، پیامبر فرمود : «شیطان در گوشش ادرار کرده است».[۵]

از ابوهریره روایت شده است، که پیامبر فرمود : گرانترین نماز بر منافقین نماز عشاء و صبح می‌باشد، و اگر می‌دانستند چه خیری در آنها [نهفته] است، با چهار دست و پا هم می‌بود به طرف آن می‌شتافتند، و من عزم نهاده‌ام تا به اقامه نماز دستور دهم و مردی را امر نمایم که برای مردم نماز اقامه نماید، سپس با من و مردانی همراه حُزم – از طایفه حطب – به طرف قومی که نماز را بر پا نمی‌داشتند، جهت سوزاندن خانه‌‌هایشان رهسپار شدیم.[۶]

از انس بن سیرین روایت شده است که : از جُندب قسری شنیدم می‌گفت : پیامبر فرموده است : هر که نماز صبح را برپای دارد در ذمه و [حفاظت] خداوند است، و خداوند شما را – که در ذمه او می‌باشید – برای هیچ چیز مؤاخذه نمی‌نماید، هر کس درصدد آزار و مؤاخذه ذمه خداوند باشد، خداوند او را به چنگ آورده، و او را بر روی صورت در آتش جهنم می‌کوبد.[۷]

برادر مسلمانم : آیا می‌دانید که به پا خاستن شما برای ادای نماز صبح قلب شما را از چربی زائد، سینه درد و مصونیت رگ‌ها را نیز از گرفتگی و سفت شدن جلوگیری و مصون می‌سازد.

این مطلب سخن و نظر دانشمندانی است که هرگز شناختی از اسلام نداشته‌اند؛ که خواب طولانی به کندی حرکت قلب می‌انجامد، و فرد در خواب طولانی قلب وی پنجاه الی شصت بار نبض می‌زند، و کاهش نبض قلب کندی حرکت خون در عروق، رسوب چربی بر دیواره شریان‌ها، سفت شدن آنها، تنگی سینه، و در نتیجه نارسایی ذهنی و اضافه چربی را به بار می‌آورد، پس نماز علاوه بر اینکه عبادت و تقرب به خداوند است بزرگترین عامل تندرستی و سلامتی است، خداوند در قرآن کریم می‌فرماید :

‚اننی أنا الله لا اِلهَ إلاّ أنَا فَاعبُدْنی وَ أَقِمِ الصَّلوهَ لِذِکْری ƒ          (طه : ۱۴)

«بی‌گمان من خدایم پروردگاری جز من نیست پس مرا پرستش کنید، و برای ذکر و یاد من نماز را به پای دارید».

این روش خداوندی و از تعلیمات آفریدگار است، و از طرف پیامبر(ص) نیست چون او از روی هوی سخن نمی‌گوید، جز وحی نیست، که به او الهام می‌گردد.

——————————————-

منبع: شگفتیهای خداوند در بدن انسان /نویسنده : استاد دکتر محمد راتب نابلسی / مترجمان: محمد آزاد شافعی و عبدالباسط عیسى زاده / نشر آراس

[۱]– ترمذی (۱۲۱۲) و ابوداود (۲۶۰۶) و ابن ماجه (۲۲۳۶) از صخر عامدی.

[۲]– مسلم (۷۲۵)، ترمذی (۴۱۶)، نسائی در سنن کبری (۱۴۵۲) و احمد (۲۶۳۳۰).

[۳]– ابن ماجه (۷۰۳) روایت نموده است.

[۴]– ترمذی (۲۷۶۸)، احمد (۸۰۲۸).

[۵]– بخاری (۱۰۹۳)، مسلم (۷۷۴)، نسائی (۱۳۰۲)، احمد (۴۰۵۹).

[۶]– بخاری (۲۲۸۸)، (۶۵۱) و لفظ از آنِ بخاری است، ترمذی (۲۱۷)، ابوداود (۵۴۸)، ابن ماجه (۷۹).

[۷]– مسلم (۶۵۷).