ظلم و ستم

ظلم و ستم

دکتر عفیف عبد الفتاح طباره / ترجمه: محمد صالح سعیدی

شایان ذکر است که اسلام نسبت به جامعه اعتنا و توجه خاصی دارد، و طبیعی است افراد جامعه نسبت به همدیگر مرتکب اقسام خطاهها و ظلم و ستمها می شوند، و با انواع لغزشها و کارهای خلاف شوؤن اجتماعی دچار می گردند، و پاره ای از انواع این ظلمها و لغزشها ی اجتماعی را بیان می کنیم، زیرا که خطر آنها همراه با مشکل ترین سختیها و زیانهایشان دامنگیر جامعه می شود، و گرفتاری و  وبال آنها نیز بر افراد جامعه بر می گردد، و لذا بر ان شدیم که آنها را بر مردم بنمایانیم و ایشان را از آنها بر حذر داریم، زیرا آزار، و زیان آنها سخت به افراد خطاکار و سپس به تمام جامعه می رسد:

واژه ظلم در لغت به معنی ستم، تجاوز از حد، قرار دادن چیزی در غیر جای خود، کاستن و نادیده گرفتن حق است.

در اصطلاح شریعت اسلام، ظلم یعنی تجاوز بر حق دیگران، میل و گرایش به باطل، و بنا به قولی به معنی تصرف در ملک دیگری و تجاوز از حدود قانون الهی است.

همچنین(ظالمون)یا ستمکاران، به کسانی می گویند که مانع حقوق بر حق دیگران می شوند بنابراین کسی که بر مال دیگری تعدی می کند و ظالم است، و ان فرد قاضی که در صدور حکمش از حق خارج می شود ظالم است، و آن شریکی که به فرد قاضی که در صدور حکمش از حق خارج می شود ظالم است، و ان شریکی که به فرد شریکش خیانت می نماید ظالم است، و ان شوهری که نسبت به زن و فرزندانش بدرفتاری می کند ظالم است، و آن زنی که حقوق شوهر خود را رعایت نمی کند و نسبت به تربیت فرزندانش کوتاهی و سهل انگاری می ورزد ظالم است .

بطور کلی هر کاری که در ان خلاف حق، و تجاوز بر دیگری اعمال شود ظلم وستم می باشد،و بنابر همین معنی و مفهوم است که خداوند شرایع را نازل فرموده است، شرایعی که در آنها عدالت مطلق برای ریشه کن ساختن هر نوع ظلم وستمی در میان مردم ملحوظ می باشد.و تردید نیست نادیده گرفتن آن، و حرکت کردن برخلاف مقتضای آن نهایت ستم می باشد، و خداوند نیز بطور صراحت در این رابطه فرموده است:

« وَمَن لَّمْ یَحْکُم بِمَا أنزَلَ اللّهُ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ» (مائده-۴۵

(. و کسی که بدانچه خداوند نازل کرده است حکم نکند ( اعم از قصاص و غیره ) او و امثال او ستمگر بشمارند)

و باز می فرماید:« وَمَن یَتَعَدَّ حُدُودَ اللّهِ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ» (بقره- ۲۲۹

(و هرکس از حدود و مرزهای ( اوامر و نواهی ) الهی تجاوز کند ( ستمگر بوده و ) بی‌گمان این چنین کسانی ستمگرند ( و به خود و به جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند ستم می‌نمایند)

براستی ظلم و ستم یک بیماری اجتماعی است،و باید ریشه کن شود، و گرنه خطر آنهمه مردم را در برمی گیرد، و قرآن نیز ما را به این حقیقت بیدار می سازد و می فرماید،«وَاتَّقُواْ فِتْنَهً لاَّ تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُواْ مِنکُمْ خَآصَّهً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ» (انفال-۲۵

(خویشتن را از بلا و مصیبتی به دور دارید که تنها دامنگیر کسانی نمی‌گردد که ستم می‌کنند ( بلکه اگر جلو ستمکاران گرفته نشود ، خشک و تر به گناه آنان می‌سوزد ) و بدانید که خداوند دارای کیفر سخت و مجازات شدید است)

گرایش به سوی ستمکاران و تن در دادن به اعمال آنان، و همچنین مشارکت در امیال و آرزوهای ایشان منجر به عذاب دوزخ می گردد. وخداوند می فرماید:« وَلاَ تَرْکَنُواْ إِلَى الَّذِینَ ظَلَمُواْ فَتَمَسَّکُمُ النَّار…» (هود- ۱۱۳

(و به کافران و مشرکان تکیه مکنید ( که اگر چنین کنید ) آتش دوزخ شما را فرو می‌گیرد)

بدیهی است اشاعه ظلم وفساد در میان مردم منجر به حاکمیت و به قدرت رسیدن انسانهای شرور و ناباب می شود، و در نتیجه تمام مردم طعم انواع ظلمها و بدیها، و تصرف و دخالتهای نابجای آنان را می چشند، و خداوند نیز می فرماید:« وَکَذَلِکَ نُوَلِّی بَعْضَ الظَّالِمِینَ بَعْضاً بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ » (انعام -۱۲۹

و همان گونه ( که ستمگران ، در این جهان پشتیبان یکدیگر و رهبر و راهنمای هم هستند ، در جهان دیگر نیز آنان را به یکدیگر وامی‌گذاریم و ) برخی از ستمگران را همنشین برخی دیگر می‌گردانیم ، و این به خاطر اعمالی است که ( در جهان گذران ) انجام می‌داده‌اند.) .

بیگمان جامعه ای که ظلم وفساد در آن حکفرما باشد چنین جامعه ای مستحق نفرین و شایسته عذاب خدا در دنیا و اخرت می باشد، و خداوند می فرماید:« ‏ وَتِلْکَ الْقُرَى أَهْلَکْنَاهُمْ لَمَّا ظَلَمُوا وَجَعَلْنَا لِمَهْلِکِهِم مَّوْعِداً ‏»(کهف- ۵۹

و اینها شهرها و آبادیهائی است ( از عاد و ثمود و قوم لوط و امثال ایشان ) که ما ( در رساندن عذابشان شتاب ننموده‌ایم و بلکه ) موعدی برای هلاکشان تعیین کرده‌ایم و زمانی آنها را نابود ساخته‌ایم که ایشان ظلم و ستم پیشه کرده‌اند .

و باز خداوند می فرماید:« ‏ یَوْمَ لَا یَنفَعُ الظَّالِمِینَ مَعْذِرَتُهُمْ وَلَهُمُ اللَّعْنَهُ وَلَهُمْ سُوءُ الدَّارِ ‏»(غافر -۵۲

(آن روزی که عذرخواهی ستمگران بدیشان سودی نمی‌رساند ، و نفرین ( و طرد از رحمت خدا ) بهره آنان خواهد بود و سرای بد ( دوزخ ) از آن ایشان خواهد شد.)

و باز می فرماید: «‏ وَلاَ تَحْسَبَنَّ اللّهَ غَافِلاً عَمَّا یَعْمَلُ الظَّالِمُونَ إِنَّمَا یُؤَخِّرُهُمْ لِیَوْمٍ تَشْخَصُ فِیهِ الأَبْصَارُ ‏.» (ابراهیم-۴۲

(( ای پیغمبر ! ) گمان مبر که خدا از کارهائی که ستمگران می‌کنند بی‌خبر است .  ( نه ، بلکه مجازات ) آنان را به روزی حوالت می‌کند که چشمها در آن ( از خوف و هراس چیزهائی که می‌بیند ) باز می‌ماند)

روایاتی چند از رسول خدا(ص)درباره توسعه ظلم و رواج فساددر جامعه، و بیان عاقبت وخیم آن نقل شده اند، از جمله: رسول خدا از قول پروردگار خویش می گوید:(یا عبادی إنی حرمت الظلم علی نفسی، و جعلته بینکم محرما" فلا تظالمون) :(ای بندگان من بدرستی من ظلم وستم را از خود دور ساخته ام و آن را در میان شما بعنوان امری حرام قرار داده ام، پس به همدیگر ظلم وستم نکنید.

باز پیامبر اکرم(ص)می فرماید: إن الله لیملی للظالم حتی إذا أخذه لم یفلته ) :خداوندظلم شخص ستمکار را به تأخیر می اندازد و هر گاه مرتکب ان شد و (توبه نکرد)او را رها نخواهد کرد و بدنبال ان این آیه را خواند:« ‏ وَکَذَلِکَ أَخْذُ رَبِّکَ إِذَا أَخَذَ الْقُرَى وَهِیَ ظَالِمَهٌ إِنَّ أَخْذَهُ أَلِیمٌ شَدِیدٌ ‏»(هود-۱۰۲

(عقاب پروردگار تو این چنین است ( که درباره قوم نوح و عاد و ثمود و مدین و غیره گذشت ) هرگاه که ( بر اثر کفر و فساد ، اهالی ) شهرها و آبادیهائی را عقاب کند که ستمکار باشند . به راستی عقاب خدا دردناک و سخت است.) .

روایت شده که پیامبر اکرم(ص) می فرماید:(من کانت له مظلمه لأحد من عرضه أو شیء فلیتحلله منه الیوم قبل أن یکون دینار و لا درهم إن کان له عمل صالح أخذ منه بقدر مظلمته و إن لم تکن له حسنات أخذ من سیئات صاحبه فحمل علیه):هر کس ظلم وستمی از قبیل مسائل ناموسی و حیثیتی، و یا هر چیز دیگری بر گردن کس دیگری دارد پس او را امروز:(در این دنیا )حلال کند، قبل از آنکه روزی بیاید(آخرت فرا رسد) که در آن دینار و درهم فایده ای ندارد، بلکه اگر شخص ظالم عمل نیکی داشته باشد به اندازه ظلم وستمی که کرده است از او گرفته می شود (و به فرد مظلوم داده می شود) و اگر اعمال نیک نداشت از بدیها و گناهان شخص ستم دیده گرفته می شود و بر گناهان او افزوده می شود.

باز پیامبر اکرم(ص) می فرماید:«آتدرون من المفلس؟ قالوا: المفلس فینا من لا درهم له و لا متاع،فقال:إن المفلس من امتی من یأتی یوم القیامه بصلاه و صیام و زکاه، و یأتی و قد شتم هذا، و قذف هذا، و أکل مال هذا، و سفک دم هذا، و ضرب هذا، فیعطی هذا من حسناته و هذا من حسناته، فإن فنیت حسناته قبل أن یقضی ما علیه أخذ من خطایاهم فطرحت علیه ثم طرح فی النار»

پیامبر خدا (ص)گفت: آیا می دانید مفلس کیست؟ مردم گفتند: در نظر ما مفلس کسی است که نه درهم و دیناری داشته باشد، و نه ثروت و کالائی، رسول خدا (ص) فرمود مفلس امت من کسی است در روز قیامت با نماز  و روزه و زکات حاضر شود(اما در نامه عملش) هست: به این یکی دشنام داده و به آن یکی تهمت زده است، و مال این یکی را خورده و خون آن یکی را ریخته و این یکی را زده است، پس بعضی از نیکیهایش به این یکی، و بعضی دیگر به آن یکی داده می شود، اگر قبل از آنکه حق دیگران ادا شود نیکیهایش به اتمام رسیدند، گناهان آنان بر گردن او انداخته  می شوند، سپس به داخل آتش دوزخ پرت می گردد.

روایت شده است هنگامی که رسول خدا (ص)معاذ را به یمن فرستاد به او گفت:«إتق دعوه المظلوم فإنها لیس بینها و بین الله حجاب»: از دعای شخص مظلوم و ستمدیده بر حذر باش زیرا که در میان دعای مظلوم و خدا هیچ مانعی برای استجابت و پذیرش آن نیست.

همچنین از رسول خدا (ص)روایت شده که گفت: «أنصر أخاک ظالما" أو مظلوما"،فقال رجل: یا رسول الله أنصر ه إذا کان مظلوما"، أفرأیت إن کان ظالما" فکیف أنصره؟قال: تحجزه أو تمنعه عن الظلم فإن ذلک نصره» برادر(نوعی)خود را چه ظالم و چه مظلوم، یاری کن، مردی عرض کرد: ای رسول خدا هر گاه او مظلوم باشد یاریش می دهم (اما)اگر او ظالم باشد چگونه یاریش بدهم؟ فرمود: او را از ظلم وستم باز بدار این خود یاری نمودن به اوست.

سخن خود را به این دو بیت از یک شاعر به اتمام می رسانیم:

لا تظلمن إذا کنت مقتدرا"                     فالظلم ترجع عقباه الی الندم

تنام عیناک و المظلوم متنبه                  یدعو علیک و عین الله لم تنم

هر گاه توانا و صاحب قدرت هستی ظلم مکن زیرا که سرانجام ظلم و ستم پشیمانی است.چشمانت می خوابند حال اینکه مظلوم بیدار است و بتو می گوید: خدا آگاه و بیناست.

————————————————————-

منبع :گناهان و لغزشها از دیدگاه اسلام

تألیف : دکتر عفیف عبد الفتاح طباره

ترجمه: محمد صالح سعیدی

ناشر : نشر احسان

نوبت چاپ: چاپ اول ۱۳۷۵