محبّت و عشق …
محبّت و عشق …
نویسنده: فریدون سپری
در تعریف آمده است که محبت یعنی دوستی و عبارت از غلیان دل است در مقام اشتیاق بلقاء محبوب.
ابوالقاسم قشیری گوید:«محبت محو محب است بصفاته و اثبات محبوب است به ذاته که تمام صفات خود را در طلب محبوب نفی کند.»
در شرح کلمات بابا طاهر آمده است:«آغاز محبت، اختیار و میانه اش نیازمندی و پایانش(باز) اختیار است» مدعی محبت را در اول آزمایش کند به انواع بلاها تا صدق و کذب از هم جدا شود.
غزالی گوید: محبت هفت علامت و صفت ممیزه دارد که سالک باید متصف به آنها باشد:
- از مرگ بیزار نباشد
- چنان خداوند را دوست بدارد که خواست او را بر خواسته ی خویش ترجیح دهد، فضیل گفت: که اگر تو را گویند خدای تعالی را دوست داری خاموش باش، که اگر گویی نه، کافر شوی، و اگر گویی دارم فعل تو با افعال دوستان نماند.
- محبت خداوند را هر لحظه در دل، احساس کند، و نسبت به آن ولع داشته باشد
- قرآن، کلام خدا و حضرت رسول(ص) را دوست به دارد و به همه ی خلق و بندگان و آفریدگان الهی مهر بورزد.
- در خلوت نشستن و مناجات کردن حریص باشد و آرزو کند که شب فرا رسد تا از کارهای روزانه فارغ شود و با آرامش در خلوت با دوست مناجات کند
- عبادت بر او آسان شود و سنگینی آن در او از بین برود
- همه ی بندگان مطیع خداوند را دوست بدارد و نسبت به همه دلسوز و با رحم و مهربان باشد و کافران و عاصیان را دشمن گردد، یکی از پیغمبران پرسید که بار خدایا اولیا و دوستان تو کی هستند؟ فرمود: آنها که چنان کودک بر مادر شیفته باشد به من شیفته باشند و چنان مرغ به آشیان پناه برد به ذکر من پناه برند و چنان پلنگ خشمگین شود ازهیچ چیز ترس ندارد از اینکه کسی گناه و نافرمانی کند، خشمگین شود.
عبدالرزاق کاشانی گوید: علامت محبت بسیار است از جمله:
- در دل، محبت دنیا و آخرت نبود و فقط محبت محبوب باشد.
- هر جسن که به او عرضه کنند بدان التفات ننماید و نظر از حسن محبوب نگرداند
- وسایل وصول به محبوب را دوست بدارد و مطیع باشد
- از موانع وصول به مطلوب به طور مطلق دوری کند
- همواره در یاد محبوب باشد
- محبوب را در تمام اوامر و نواهی اطاعت کند
- آن چه اختیار کند برای طلب رضای محبوب باشد
- اندک مراعات محبوب بسیار داند و بسیار طاعت خود، اندک
- حیرت و هیجان در مشاهده ی جمال محبوب
- مشاهده ی محبوب و وصال او در شوقش نقصان نیارد بلکه هر لحظه بدان بیفزاید و بعد از وصال، شوقی جدید حاصل شود زیرا قلب محب متعلق به محبوب خود است و از غیر محبوب معرض(روی گردان) است و معنی فناء محب( کسی که عشق است) در محبوب همین است که مرتبت کمال محبت عبد است»
ابراهیم خواص درباره ی محبت می گوید: محبت عبارت است از محو ارادت و احتراق جمیع صفات و حاجات است.
ذوالنون مصری گفته است: عارف به جایی رسد که او نبود و پیغمبر از خدا حکایت کرده که خدا فرمود« چون بنده ای دوست گیرم من که خداوندم گوش او باشم تا به من شنود و چشم او باشم تا به من بیند و زبان او باشم تا به من گوید و دوست او باشم تا به من گیرد»
دکتر غنی می گوید:«در این موضوع یکی از دلکشترین و شیواترین مباحث عرفا یعنی مبحث عشق و محبت و جمال و زیبایی دوستی به وجود آمده که تأثیر فوق العاده عمیق و جذابی به ادبیات صوفیه مخصوصا" غزل های عارفانه بخشیده است و مکررا" در طی سایر مباحث به مناسبتی آن قسم گفته های صوفیانه را در این کتاب نقل کرده ایم و فعلا" احتیاجی به ذکر آنها نیست»
عشق و محبت نزد عارف موتر محرکه ماشین وجود و نردبان صعود به آسمان وصال محبوب است.
حافظ می گوید:
ساقی به نور باده برافروز جام ما مطرب بگو که کار جهان شد به کام ما
مادر پیاله، عکس رخ یار دیده ایم ای بی خبر ز لذت شرب مدام ما
چندان بود کرشمه و ناز سهی قدان کاید به جلوه سرو صنوبر خرام ما
هرگز نمیرد آنکه دلش زنده شد به عشق ثبت است بر جریده ی عالم دوام ما
مستی، به چشم شاهد دلبند ما خوشست زان رو سپرده اند به مستی زمام ما
ترسم که صرفه ای نبرد روز باز خواست نان حلال شیخ، ز آب حرام ما
ای باد اگر به گلشن احباب بگذری زنهار عرضه ده بر جانان پیام ما
گو نام ما زیاد بعمدا چه می بری؟ خود آید آنکه یاد نیاری زنام ما
بگرفت همچو لاله دلم در هوای سرو ای مرغ بخت، کی شوی آخر تو رام ما؟حافظ زدیده دانه ی اشکی همی فشان باشد که مرغ وصل کند قصد دام ما
مولانا جلال الدین رومی در دفتر دوم مثنوی در مورد محبت ابیاتی دارد که قسمتی از آن نقل می شود:
از محبت نار نوری می شود و از محبت دیو حوری می شود
از محبت سنگ روغن می شود بی محبت موم آهن می شود
از محبت حزن شادی می شود واز محبت شیر موشی می شود
از محبت نیش نوشی می شود و از محبت قهر رحمت می شود
از محبت مرده زنده می شود و از محبت شاه بنده می شود
این محبت هم نتیجه ی دانش است کی گزافه بر چنین تختی نشست
دانش ناقص کجا این عشق زاد عشق زاید ناقص اما بر جماد
بر جمادی رنگ مطلوبی چو دید از صفیری بانگ محبوبی شنید!
_______________________
منبع: پژوهشی درباره ی روح و شبح / نویسنده: فریدون سپری / انتشارات:نشر احسان-۱۳۷۷