مقالات
وظیفه مسلمانان نسبت به صحابه کرام
وظیفه مسلمانان نسبت به صحابه کرام
نویسنده :شیخ الحدیث مولانا محمد زکریا کاندهلوی/ مترجم: نصیر احمد سید زاده
در این دوران آزادی بی بندو باری ، همان طور که در بسیاری از امور دینی کوتاهی و بی اعتنایی در میان ما مسلمانان وجود دارد، نسبت به حقّ شناسی صحابۀکرام رضی الله عنمها و رعایت ادب واحترام آنها نیز بیش از حدکوتاهی و سستی می شود. از این گذشته ، بعضی اشخاص لاابالی و بی باک درشأن آنها گستاخی می کنند، در صورتی که صحابۀکرام رضی الله عنمها ستون وبنیاد دین هستند.
آنان اولین منتشر کنندگان دین بودند. ما تا فرا رسیدن مرگ هم نمی توانیم از عهده ی ادای حق آنها برآییم. حق تعالی از فضل خود بر نفوس پاک آنها صد هزار رخمت نازل بفرماید.(آمین)
آنان بودن که از رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم دین را تحویل گرفتند وبه ما رساندند بنابر این در خاتمه ، ترجمه یک فصل از کتاب «شفاء» قاضی عیاض رحمهُ الله را که با این موضوع مناسبت دارد نقل میکنم .
او می فرماید: اعزاز و گرامی داشت صحابۀکرام رضی الله عنمهاو شناخت حقوق آنان و اتباع و ستایش از آنان و دعا و استغفار برای آنها و لب گشایی نکردن در مورد اختلافات آنها، روگردانی و اعراض از کلماتی که مورخین و اهل بدعت و راویان جاهل در تنقید و تنقیص آنان نوشته اند در حقیقت احترام و اعزازبه مقام رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم است.
اگر راویانی از این قبیل شنیده شود، لازم است چنان تأویل و تفسیر شوند که مناسبت شأن آن بزرگواران باشد. بنابر این هرگز نباید از آن بزرگواران به بدی یاد کرد؛ بلکه خوبیها و فضایل آنان را بیان کرده و از ابراز سخنانی که به مقام و شخصیت والای آنان خرده گیری می شود، اکیداً خودداری شود.
فضلایل صحابۀکرام رضی الله عنمها درقرآن مجید و احادیث به کثرت و.ارد شده است . خداوند در کلام خودش میفرماید:« مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاء بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَاناً سِیمَاهُمْ فِی وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْرَاهِ وَمَثَلُهُمْ فِی الْإِنجِیلِ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ الْکُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُم مَّغْفِرَهً وَأَجْراً عَظِیماً *ترجمه: محمد فرستاده خدا است ، و کسانی که با او هستند در برابر کافران تند و سرسخت ، و نسبت به یکدیگر مهربان و دلسوزند . ایشان را در حال رکوع و سجود می بینی . آنان همواره فضل خدای را می جویند و رضای او را می طلبند . نشانه ایشان بر اثر سجده در پیشانیهایشان نمایان است . این ، توصیف آنان در تورات است ، و اما توصیف ایشان در انجیل چنین است که همانند کشتزاری هستند که جوانه های ( خوشه های ) خود را بیرون زده ، و آنها را نیرو داده و سخت نموده و بر ساقه های خویش راست ایستاده باشد ، بگونه ای که برزگران را به شگفت می آورد . ( مؤمنان نیز همین گونه اند . آنی از حرکت بازنمی ایستند ، و همواره جوانه می زنند ، و جوانه ها پرورش می یابند و بارور می شوند ، و باغبانانِ بشریت را بشگفت می آورند . این پیشرفت و قوّت و قدرت را خدا نصیب مؤمنان می کند ) تا کافران را به سبب آنان خشمگین کند . خداوند به کسانی از ایشان که ایمان بیاورند و کارهای شایسته بکنند آمرزش و پاداش بزرگی را وعده می دهد .»(فتح/۲۹)
در همین سوره در جایی دیگر آمدهاست:« لَقَدْ رَضِیَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یُبَایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَهِ فَعَلِمَ مَا فِی قُلُوبِهِمْ فَأَنزَلَ السَّکِینَهَ عَلَیْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحاً قَرِیباً * وَمَغَانِمَ کَثِیرَهً یَأْخُذُونَهَا وَکَانَ اللَّهُ عَزِیزاً حَکِیماً* خداوند از مؤمنان راضی گردید همان دم که در زیر درخت با تو بیعت کردند . خدا می دانست آنچه را که در درون دلهایشان ( از صداقت و ایمان و اخلاص و وفاداری به اسلام ) نهفته بود ، لذا اطمینان خاطری به دلهایشان داد ، و فتح نزدیکی را ( گذشته از نعمت سرمدی آخرت ) پاداششان کرد . همراه با غنیمتهای بسیاری که آن را بدست خواهند آورد . خداوند چیره شکست ناپذیر و فرزانه ای است که کارهایش بر اساس حکمت است .»(فتح۱۸/۱۹)
این همان بیعت است که به «بیعه الشجره»معروف است .
درمورد صحابۀکرام رضی الله عنمها در جایی دیگر چنین آمده است:« رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُم مَّن قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُم مَّن یَنتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِیلاً *اینها مردانی هستند که با خدا راست بوده اند در پیمانی که با او بسته اند . برخی پیمان خود را بسر برده اند ( و شربت شهادت سرکشیده اند ) و برخی نیز در انتظارند ( تا کی توفیق رفیق می گردد و جان را به جان آفرین تسلیم خواهند کرد ) . آنان هیچ گونه تغییر و تبدیلی در عهد و پیمان خود نداده اند ( و کمترین انحراف و تزلزلی در کار خود پیدا نکرده اند ) .» (احزاب/۲۳)
و در جاییدیگر میفرماید:« وَالسَّابِقُونَ الأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَالأَنصَارِ وَالَّذِینَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ رَّضِیَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی تَحْتَهَا الأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَداً ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ * پیشگامان نخستین مهاجران و انصار ، و کسانی که به نیکی روش آنان را در پیش گرفتند و راه ایشان را به خوبی پیمودند ، خداوند از آنان خوشنود است و ایشان هم از خدا خوشنودند ، و خداوند برای آنان بهشت را آماده ساخته است که در زیر ( درختان و کاخهای ) آن رودخانه ها جاری است و جاودانه در آنجا می مانند . این است پیروزی بزرگ و رستگاری سترگ .» (توبه/۱۰۰)
دراین آیات خداوندمتعال از صحابۀکرام رضی الله عنمها تجلیل و تعریف کرده و رضایت و خوشنودی خود را از آنها ، اظهار و اعلام می نماید. علاوه بر آن در احادیث مختلف نیز فضیل آنها نیز به کثرت وارد شده است.
رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمودهاست کخ « بعد از من ابوبکر و عمر اقتدا کنید». مفهوم حدیثی دیگر چنین است که صحابه من مانند ستارگانند به هر کدام اقتدا کنید، هدایت حاصل می کنید.
محدثین به این حدیث اشکالاتی وارد کرده اند وبه همین سبب بر قاضی عیاض رحمهُ الله در مورد ذکر آن اعتراض کرده اند.
ملا قاری رحمهُ الله نوشته است که ممکن است به سبب تعدد طرق به نزد او قابل اعتبار باشد یا به سبب وارد شدن این حدیث در باب فضایل ،آن راذکر کردهاست .(زیرا در باب فضایل روایاتی که ضعف معمولی داشتهباشند، بیان کرده می شود.)
حضرت انس رضی الله عنهُ می گوید: رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:« مثال صحابه من مثال نمک است در غذا».
این هم آمده است که، « درباره صحابه من از الله بترسی، آنها را هدف ملامت قرار ندهید، کسی که با آنهابغض دارد او به علت بغض با من با آنان بغض می ورزد. کسیکه به آنها آزار برساند، او به من آزار رسانیده است و کسی که به من آزار داد او گویی به خداوند آزار رساند و کسی که به خداوند آزار برساند، به زودی خشم و مؤاخذه او گرفتار آید».
این را هم فرموده است:« صحابه مرا فحش و ناسزا نگویی اگر از شما کسی به اندازۀ کوه احد طلا خرج کند، با اعتبار ثواب یک مُدّ(یک پیمانه است) از صدقۀ صحابه نمیتواند برابری کند».
رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرموده است:«کسی که به صحابه فحش و ناسزا بگوید، بر او لعنت خداوند است و لعنت فرشتگان و لعنت تمام آدمیان ، نه فرض او قبول می شود و نه نفل او.»
رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم میفرماید:« الله تعالی بعد از انبیا از تمام مخلوقات ، صحابه را برگزیده است. ودر آنها چهار نفر را ممتاز گردانیده است: ابوبکر ، عمر، عثمان، علی، ایشان را از تمام صحابۀ من افضل و بهتر قرار داده.»
ایوب سختیانی رحمهُ الله میگوید: هر کس با ابوبکر محبت کرد، او دینش را راست نمود و هر که با عمر محبت کرد او راه و روش دین را دریافت و هر که با عثمان محبت کرد او به نور خدا منور شد و هر که با علی محبت کرد او ریسمان دین را به دست آورد. کسی که صحابه را ستایش کرد او از انفاق بری و دور است و کسی که نسبت به صحابه بی ادبی و گستاخی کند، منافق و مخالف سنت است. من می ترسم که هیچ عملی از اعمال او قبول نشود. مگر وقتی که همه آنها را محبوب بدارد و نسبت به آنها قلبش پاک باشد.
در حدیثی آمده است که رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:« ای مردم از ابوبکر راضی هستم شما قدر و منزلت او را بشناسید. ای مردم خداوند آنهایی را که در جنگ بدر شرکت کرده اند و کسانی که در جنگ حدیبیه شرکت کرده اند. مغفرت فرمود. شما مراعات صحابه مرا بکنید، هم چنین کسانی را که دختران آنها در عقد و نکاح من درآمده اند یا دختران من در نکاح آنان درآمده اند، تا این طور نشود که روز قیامت از شما نسبت به ظلمی که به آنان می کنید، مطالبه کنند آن گاه معاف کرده نمی شوید».
در جایی دیگر آمده است :« درباره من و دامادان من (حقوق و ادب ) را مراعات کنید.هر کس در باره آنها رعایت مرا می کند الله تعالی او را در دنیا و آخرت حفاظت می فرماید و کسی که درباره آنها رعایت مرا نمی کند ، الله از او بیزار است و هر کسی که الله از او بری باشد هیچ بعید نیست که در عذاب خدا گرفتار آید.»
این مطلب نیز نقل شده است که :« هر کس درباره صحابه مراعات مرا کند، من در روز قیامت محافظ او می شوم».
در جایی دیگر آمده است :« هر شخصی درباره صحابه مراعات مرا می کند ، او در حوض کوثر میتواند به من برسد و فقط از دور مرا می بیند».
سهل بن عبدالله رحمهُ الله می گوید: هر کس صحابۀ رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم را تعظیم و بزرگداشت نکند او (در واقع) بر رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم اصلاً ایمان نیاورده است.
خداوند به لطف و فضل خود مرا و دوستان مرا و محسنان مرا و ملاقات کنندگان مرا، مشایخ و شاگردان مرا و جمیع مؤمنین را از مؤاخذۀ خود و از عتاب محبوب خود محفوظ نگه دارد و دلهای ما را از محبت این بزرگواران یعنی صحابۀکرام رضی الله عنمها لبریز فرماید.(آمین)
————————————
منبع: کتاب:فضایل اعمال / تألیف:شیخ الحدیث مولانا محمد زکریا کاندهلوی / مترجم: نصیر احمد سید زاده / انتشارات:صدیق/چاپ سوم۱۳۸۶