چگونه و چرا زندگی را وقف اسلام باید کرد؟
چگونه و چرا زندگی را وقف اسلام باید کرد؟
نویسنده: استاد فتحی یکن / مترجم: عبدالعزیز سلیمی
بدین سبب که گرویدن به اسلام به معنای برخوردار بودن از عقیده، عباده و اخلاق اسلامی بوده و در رابطه با خود و خانواده حضورش را باید حفظ نمود، همچنین زندگی با همه ی ابعادش و کلیه ی توانایی ها و امکانات را برای تقویت نفوذ و فراهم کردن زمینه ی حاکمیت اسلام هم باید فراهم کرد و در اختیارش قرار داد.
مردم در این حیات دنیا می توان به سه گروه تقسیم کرد
و چه خوب است هر کس خویشتن را محاسبه کرده و متوجه شود که به کدامیک از آن گروه ها تعلق دارد.
الف: دنیاپرستان
ماده پرستان اعتقادی، یا کسانی که در عمل هدف زندگی خود را منحصر به مادیات نموده اند. آنانی که قرآن «دهری»شان نامیده است، سردمداران این گروه می باشند.
قرآن راجع به آن ها می فرماید:
( وَقَالُواْ إِنْ هِیَ إِلاَّ حَیَاتُنَا الدُّنْیَا وَمَا نَحْنُ بِمَبْعُوثِینَ ) انعام: ۲۹
« و آنان ( اگر هم به دنیا برگردند ، دیگرباره ) می‌گویند : زندگی تنها همین زندگی دنیای ما است و ما هرگز برانگیخته نمی‌شویم ( و قیامت و دوزخ و بهشتی در میان نیست ! ) . »
( وَقَالُوا مَا هِیَ إِلَّا حَیَاتُنَا الدُّنْیَا نَمُوتُ وَنَحْیَا وَمَا یُهْلِکُنَا إِلَّا الدَّهْرُ وَمَا لَهُم بِذَلِکَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلَّا یَظُنُّونَ ) الجاثیه: ۲۴
« منکران رستاخیز می‌گویند : حیاتی جز همین زندگی دنیائی که در آن بسر می‌بریم در کار نیست . گروهی از ما می‌میرند و گروهی جای ایشان را می‌گیرند ، و جز طبیعت و روزگار ، ما را هلاک نمی‌سازد ! آنان چنین سخنی را از روی یقین و آگاهی نمی‌گویند ، و بلکه تنها گمان می‌برند و تخمین می‌زنند . »
در عصر ما کمونیست ها، علمانیها، معتقدین به «وحدت وجود» و دنباله روانشان در واقع نسخه ی جدیدی از دهریها قدیم بوده و باورهایشان از یک چشمه سیراب می شود.
در رابطه با سخن یکی از فلاسفه که گفته بود: «این جهان ساخته دست هیچ خدا وانسانی نیست، از قبل بوده و هم چنان به حیات خود ادامه خواهد داد، شعله فروزانی است که تحت تأثیر بعضی قوانین حاکم بر جهان هستی، گاهی خاموش و دوباره روشن می شود.»
«لنین» گفته است:
«چقدر زیبا و رسا – ایشان – ارزشهای دیالیکتیک را توضیح داده اند!؟» چنانچه انسان، حیات پس از مرگ را انکار کند، زندگی ای که در آن راجع به اعمال و نوع زندگی او در دنیا مورد بازخواست قرار می گیرد. مهمترین مسئله زندگی خود را دنیاپرستی و مادیات خواهد دانست و علم و حیات خود را وسیله ای برای دست یابی به آن نموده، نفس زنان به دنبال کششهای نفسانی حرکت کرده و در گرداب لذتهای زودگذر و همه رنگ، غرق خواهد گردید.
ب: واماندگان سرگردان
همه انسان هایی که به درد فساد و انحراف در عقیده مبتلا گردیده و با این تصور که بهترین کار را دارند انجام می دهند، همه توان و استعداد خویش را در به دست آوری و بهره گیری از مادیات به کار گرفته و در حقیقت آن ها را در غیر حق خود به کار برده اند، از جمله این گروه به حساب می آیند.
اینان هر چند به خدا و حیات پس از مرگ باور دارند، اما این باورشان باوری ظاهری و شکلی و به تمام معنی با واقعیات عملی زندگی بیگانه است.
اینان هر چند بعضی عبادت های رسمی و ظاهری را انجام می دهند، اما در واقع دنباله رو ماده پرستان می باشند.
در مورد آن ها سخن شاعر بسیار متناسب است که:
نمائیم ویران ما کاخ دین را تا بسازیم کوخ دنیا بین را
نه دینی ماند ما را سرانجام نه دنیای جانشین مر آئین را
در رساله «مردم را به چه چیزی دعوت می کنیم؟» امام شهید حسن البنا رضوان الله تعالی علیه می فرماید:
«اهداف زندگی و سر منزل های مردم را قرآن مشخص نموده و بیان می نماید که بعضی از مردم هدف و مسئله ی مهمشان در زندگی لذت های زودگذر و خوراک و کامجویی است.
قرآن می فرماید:
(وَالَّذِینَ کَفَرُوا یَتَمَتَّعُونَ وَیَأْکُلُونَ کَمَا تَأْکُلُ الْأَنْعَامُ وَالنَّارُ مَثْوًى لَّهُمْ ) محمد: ۱۲
«کافران ( چند روزی از نعمتهای زودگذر جهان ) بهره و لذت می‌برند و همچون چهارپایان ( بی‌خبر و غافل از سرانجام کار ) می‌چرند و می‌خورند ، و ( پس از بدرود حیات و گام نهادن به آخرت ) آتش دوزخ جایگاه ایشان است. »
و همچنین قرآن بیان می نماید که:
( زُیِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاء وَالْبَنِینَ وَالْقَنَاطِیرِ الْمُقَنطَرَهِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّهِ وَالْخَیْلِ الْمُسَوَّمَهِ وَالأَنْعَامِ وَالْحَرْثِ ذَلِکَ مَتَاعُ الْحَیَاهِ الدُّنْیَا وَاللّهُ عِندَهُ حُسْنُ الْمَآبِ ) آل عمران: ۱۴
« برای انسان ، محبّت شهوات ( و دلبستگی به امور مادی ) جلوه داده شده است ، از قبیل : عشق به زنان و فرزندان و ثروت هنگفت و آلاف و الوف طلا و نقره و اسبهای نشاندار ( و مرکبهای ممتاز ) و چهارپایان ( همچون : شتر و گاو و بز و گوسفند . . . ) و کشت و زرع . اینها ( همه ) کالای دنیای پست ( فعلی ) است و سرانجام نیک ( تلاشگران در راه حق ) در پیشگاه خدا است ( و همو داند که در آخرت به نیکوکاران چه چیزهائی عطاء خواهد کرد ) . »
راجع به گروهی هم که هدف اساسیشان در زندگی آتش افروزی و کمک به گسترش شرّ و فساد است قرآن می فرماید:
( وَمِنَ النَّاسِ مَن یُعْجِبُکَ قَوْلُهُ فِی الْحَیَاهِ الدُّنْیَا وَیُشْهِدُ اللّهَ عَلَى مَا فِی قَلْبِهِ وَهُوَ أَلَدُّ الْخِصَامِ وَإِذَا تَوَلَّى سَعَى فِی الأَرْضِ لِیُفْسِدَ فِیِهَا وَیُهْلِکَ الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ وَاللّهُ لاَ یُحِبُّ الفَسَادَ ) بقره: ۲۰۵- ۲۰۴
« در میان مردم کسی یافته می‌شود که سخن او در ( باره امور و اسباب معاش ) زندگی دنیا ، تو را به شگفت می‌اندازد ( و فصاحت و حلاوت کلام او ، مایه اعجاب تو می‌شود ) و خدا را بر آنچه در دل خود دارد گواه می‌گیرد ( و ادّعاء دارد که آنچه می‌گوید ، موافق با چیزی است که در درون پنهان می‌دارد ، و گفتار و کردارش یکی است ) . و حال آن که او سرسخت‌ترین دشمنان است. و هنگامی که پشت می‌کند و می‌رود ( و یا به ریاست و حکومتی می‌رسد ) ، در زمین به تلاش می‌افتد تا در آن فساد و تباهی ورزد و زرع و نسل ( انسانها و حیوانات ) را نابود کند ( و با فساد و تباهی خود ، اقوات و اموال و ارواح را از میان ببرد ) ، و خداوند فساد و تباهی را دوست نمی‌دارد . »
این ها نمونه هایی بودند از سر منزل و کعبه آمال بعضی انسانها، اما خداوند مؤمنین را از آلوده شدن به آن ها محفوظ نموده و مسئولیت مهم و ارزشمندی را جایگزین آن ها فرموده است. مسئولیت راهنمایی و دستگیری انسانها برای پیروی از حق و خیر و سلامت دنیا و سعادت آخرت و روشن کردن تاریکی های جهل و بی مسئولیتی حاکم بر جهان به وسیله نور خورشید اسلام.
ج: کسانی که دنیا را مزرعه آخرت می دانند
انسانهایی که پی به حقیقت زندگی دنیا برده و در مقایسه با حیات جاویدان آخرت آن را بسیار کوتاه و کم ارزش می دانند و متوجه هستند که زندگانی دنیا زمینی است برای کشت و زرعی که در روز قیامت باید بر سر خرمنش رفت و از ثمرش بهره برداری نمود، مؤمنین واقعی می باشند.
قرآن می فرماید:
( وَمَا الْحَیَاهُ الدُّنْیَا إِلاَّ لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَلَلدَّارُ الآخِرَهُ خَیْرٌ لِّلَّذِینَ یَتَّقُونَ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ ) انعام: ۳۲
« زندگی دنیا ( که کافران تنها آن را زندگی می‌دانند ) سرگرمی و بازیچه‌ای بیش نیست ، و سرای آخرت ( جهان حقیقی است و ) برای پرهیزگاران بهتر ( از این جهان فانی ) است . آیا ( این امر بدیهی را ) نمی‌فهمید ( و سود و زیان خود را نمی‌دانید ). »
زندگی و مظاهر دنیا آن ها را مشغول نکرده و فریبشان نمی دهد و از حرکت در راستای رسیدن به اهدافی که برای تحقق آن ها خلق شده اند، بازشان نمی دارد.
خداوند می فرماید:
( وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ ) ذاریات: ۵۶
« من پریها و انسانها را جز برای پرستش خود نیافریده‌ام . »
گرویدگان راستین اسلام دنیا را میدان رقابت و مسابقه در جهت فرمانبرداری و کسب رضای خداوند می دانند و همه آن چیزهایی را که در زندگی از آن برخوردارند اعم از علم، ثروت تجارت، اندیشه، وقت و … در این راستا مورد بهره برداری قرار می دهند. برعکس ماده پرستان و دنیا طلبان که همه چیزشان را برای رسیدن به کششها و تمایلات نفسانی و شیطانی به خدمت می گیرند.
شاهد بر این مدعا، آن است که همه دست آوردهای تمدن امروز و نتایج تحقیقات دانشمندان و مخترعین به غیر از فراهم نمودن رفاه و آسایش مادی و جسمی انسان، هدف دیگری را دنبال نمی کنند.
در پدیده های متخلف مولود تمدن امروزی کمتر به مواردی برخورد می نماییم که مستقیماً در خدمت امنیّت- فکری، اخلاقی، اجتماعی- و آرامش – سیاسی و بین المللی- قرار داشته باشند.
اتومبیل، هواپیما، لباسشویی، یخچال، جاروبرقی، آب میوه گیری، پنکه و کولر، لوازم آرایش و زینتی و دیگر مایحتاج زندگی که بیش از صدها و هزارها نوع بوده و به وسیله ی کشورهای مختلف تولید می شوند، بلااستفاده در خدمت رفاه و آسایش جسمی انسان قرار دارند و لاغیر!؟
اما باید بپذیریم که – اسلام به هیچ وجه با تحقیقات علمی، اختراعات و تولید و … مخالفتی نداشته و ندارد. اما نباید مواردی را از نظر دور داشت.
الف: توجه به صنعت و اختراعات – در محدوده ای باید باشد که زیان و تباهی فکری، اخلاقی – و ویرانی را برای انسان به ارمغان نیاورد.
ب: همه ی پدیده ها و وسائل، در خدمت تأمین خیر و سعادت اجتماعی انسان قرار گیرد.
ج: به جنبه های مختلف و استفاده های گوناگون آن رنگ شرعی داده شود و موازین دینی در بهره گیری از آن ها مراعات گردد.
امام شهید حسن البنا رحمه الله تبارک و تعالی علیه، در رساله «ما مردم را به چه چیزی فرا می خوانیم؟» راجع به این موضوع می فرماید:
«شما را به خدا دوستانم، آیا مسلمانان به این حد از معرفت دینی دست یافته اند که در اثر آن شخصیت ارزشمند خود را باز یابند و روح و قلبشان لطیف و نورانی شود. از بندگی ماده، آزاد گردند و به لذات زودگذر و کششهای کم ارزش پشت پا زنند و امور بی ارزش و اهداف پست فریبشان ندهد و از بلندای معراج ایمان با سر در سراشیبی ذلت سقوط ننمایند!؟ روی خویش را به جانب پروردگاری که پدید آورنده ی آسمان ها و زمین است جهت می دهند و حق طلبی و بازگشت به خویشتن و زمینه ی حاکمیت دین خدا را فراهم نمودن، هدف اساسی زندگی خود قلمداد می کنند و در تبلیغ دین تلاشگر و در پاسداری از حرمت آن ایثارگرند؟ یا اینکه اسیر دست کششهای نفسانی و خواسته های خودخواهانه شده و همه تلاش و عمر خود را در به دست آوردن لقمه های لذیذ و ماشینی تندرو و زیبا، اشیاء لوکس، استراحتی آرامش بخش، زنی زیباروی، ظاهری فریبنده و لقبی پوچ به کار می گیرند!؟
مضمون این شعر بیان حال آنان است که:
مزار آرزوها را زائرند و مبتلا به سهم خویش،
دعویی در نوردیدن دریاها را دارند و اما بی آنکه پایشان تر شود.
رسول گرامی اسلام هم می فرماید:
«وای به حال پول پرستان و بندگان لقمه ای نان.»[۱]
د: چگونه می شود در خدمت اسلام بود؟
به خاطر آنکه این امکان را بیابیم که همه جوانب زندگی را در مسیر اسلام جهت بدهیم و آن را در خدمت اسلام قرار دهیم و فهم و احساس مسئولیت راجع به بعضی امور بسیار ضروری است از جمله:
۱- درک فلسفه ی زندگی:
قرآن می فرماید:
( وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ ) ذاریات: ۵۶
« من پریها و انسانها را جز برای پرستش خود نیافریده‌ام . »
( وَهُوَ الَّذِی خَلَق السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِی سِتَّهِ أَیَّامٍ وَکَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاء لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً وَلَئِن قُلْتَ إِنَّکُم مَّبْعُوثُونَ مِن بَعْدِ الْمَوْتِ لَیَقُولَنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ إِنْ هَذَا إِلاَّ سِحْرٌ مُّبِینٌ ) هود: ۷
« خدا آن کسی است که آسمانها و زمین را در شش دوره بیافرید و ( پیش از آن ، جهان هستی جز موادّ مذاب گازی شکل گسترده در گستره گیتی نبود ، و این جهان هستی و پای ) تخت قدرت خدا بر ( این ماده عظیم به ظاهر ) آب ، قرار داشت . ( این آفرینش سترگ و شگفت را بدین خاطر ساخت ) تا شما را بیازماید ( و معلوم شود ) که چه کسانی از شما کارهای نیکو می‌کنند ( و چه افرادی از شما کارهای بد می‌کنند ) . اگر به آنان بگوئی شما بعد از مرگ برانگیخته می‌شوید ( و زندگی دوباره پیدا می‌کنید ) کافران ( از روی شگفت ) می‌گویند ( چیزی را می‌گوئی باورکردنی نیست و واقعیّت ندارد ؛ بلکه ) این یک جادوگری آشکاری است ( که خردها را به بازیچه می‌گیرد ). »
۲- درک بی ارزشی دنیا در مقایسه با آخرت
قرآن می فرماید:
( یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ مَا لَکُمْ إِذَا قِیلَ لَکُمُ انفِرُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الأَرْضِ أَرَضِیتُم بِالْحَیَاهِ الدُّنْیَا مِنَ الآخِرَهِ فَمَا مَتَاعُ الْحَیَاهِ الدُّنْیَا فِی الآخِرَهِ إِلاَّ قَلِیلٌ ) توبه: ۳۸
« ای مؤمنان ! چرا هنگامی که به شما گفته می‌شود : ( برای جهاد ) در راه خدا حرکت کنید ، سستی می‌کنید و دل به دنیا می‌دهید ؟ آیا به زندگی این جهان به جای زندگی آن جهان خوشنودید ؟ ( و فانی را بر باقی ترجیح می‌دهید ؟ آیا سزد که چنین کنید ؟ ) تمتّع و کالای این جهان در برابر تمتّع و کالای آن جهان ، چیز کمی بیش نیست . »
همچنین قرآن می فرماید:
( فَمَا أُوتِیتُم مِّن شَیْءٍ فَمَتَاعُ الْحَیَاهِ الدُّنْیَا وَمَا عِندَ اللَّهِ خَیْرٌ وَأَبْقَى لِلَّذِینَ آمَنُوا وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ ) شوری: ۳۶
« آنچه به شما داده شده است ، متاع ( زودگذر و فناپذیر ) زندگی دنیا است ( و در اصل برق جهان ، شعله‌ای در برابر باد ، حبابی بر سطح آب ، و غباری در مسیر طوفان است ) . ولی آنچه ( از پاداشها و مواهبی که ) نزد خدا است بهتر و پایدارتر برای کسانی است که ایمان آورده باشند و بر پروردگارشان توکّل کرده باشند . »
نقل می نمایند که:
روزی پیامبر بزرگوار اسلام در کنار محلی که مردم اشیای اضافی و بدون استفاده خود را در آنجا می ریختند ایستاد و خطاب به همراهانش فرمود: «بیایید، بیایید دنیا را مشاهده کنید.» ایشان پارچه پاره و استخوان پوسیده ای را در دست گرفته و فرمودند: این دنیاست…!؟
و روزی ایشان از محلی که گوسفند مرده را در آن رها کرده بودند عبور می نمود، ایشان ایستاده و خطاب به همراهانش فرمودند: «می بینید که این گوسفند در نظر صاحبش تا چه بی ارزش شده و آن را دور انداخته است. به خدا قسم، دنیا از نظر خداوند بسیار بی ارزشتر است از بی ارزشی این گوسفند در نظر صاحب آن. چنانچه دنیا در نظر خداوند به اندازه ی بال پشه ای ارزش داشت، هیچ کافری را از آشامیدن یک جرعه آب بهره مند نمی کرد.»
ایشان همچنین فرموده اند:
«آخرت دارد فرا می رسد – اما متأسفانه – حرص و علاقه ی مردم به دنیا روز به روز بیشتر می گردد و دوریشان از خدا مدام فزونی می گیرد.»
و ایشان فرموده اند که:
«برای اهل ایمان دنیا همچون زندانی و برای اهل کفر به سان بهشت می باشد.»[۲]
۳- یقین به حتمی بودن مرگ و پند پذیری از آن:
قرآن می فرماید:
( کُلُّ مَنْ عَلَیْهَا فَانٍ وَیَبْقَى وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلَالِ وَالْإِکْرَامِ ) الرحمن: ۲۶- ۲۷
« همه چیزها و همه کسانی که بر روی زمین هستند ، دستخوش فنا می‌گردند . و تنها ذات پروردگار با عظمت و ارجمند تو می‌ماند و بس . »
باز قرآن در این رابطه می فرماید:
( کُلُّ نَفْسٍ ذَآئِقَهُ الْمَوْتِ وَإِنَّمَا تُوَفَّوْنَ أُجُورَکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَهِ فَمَن زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَأُدْخِلَ الْجَنَّهَ فَقَدْ فَازَ وَما الْحَیَاهُ الدُّنْیَا إِلاَّ مَتَاعُ الْغُرُورِ ) آل عمران: ۱۸۵
« هر کسی مزه مرگ را می‌چشد ، و بیگمان به شما پاداش و پادافره خودتان به تمام و کمال در روز رستاخیز داده می‌شود . و هرکه از آتش دوزخ به دور گردد و به بهشت برده شود ، واقعاً سعادت را فراچنگ آورده و نجات پیدا کرده است . و زندگی دنیا چیزی جز کالای فریب نیست . »
از رسول گرامی اسلام نقل می نمایند که فرموده است:
«از مرگی که همه خوشی ها را از یاد می برد و جمع ها را متفرق میسازد، بسیار خود را یادآوری نمایند.»[۳]
ابوذر غفاری (رض) می فرماید:
روزی از رسول گرامی (ص) پرسیدم که در نوشته های حضرت موسی «تورات» چه مطالبی موجود بود؟
ایشان در جواب فرمودند: همه اش هدایت و اندرز بود – مثل این نمونه ها که – «تعجب می نمایم از اظهار خوشحالی آن هایی که مرگ را حتمی می دانند و از کسانی که با ایمان به وجود آتش سوزنده ی جهنم مدام می خندند و از آن کسی که به تعیین سرنوشت انسان یقین دارد اما ناآرامی و ناسپاسی می نماید و در مقابل مشکلات شکیبایی خود را از دست می دهد. و همچنین تعجب می نمایم از انسانهایی که به دادگاه و محاکمه ی آخرت ایمان دارند اما در تلاش و عمل کوتاهی می کنند.»
حضرت ابوهریره (رض) روایت می نمایند که:
«روزی نیست که این قبر – با زبان حال – و با صدای رسا و گویا فریاد نکشد که این انسانهایی که مرا فراموش کرده اید؟ مگر نمی دانید من کلبه تنهایی و تنگ و تاریکم و در من کرم ها کار خود را می کنند و جای بسیار وحشتناکی هستم؟ – اما نه برای همه کس – زیرا خداوند مرا برای بعضی از بندگان نیکوکارش وسیع می گرداند!؟»
بعد از آن ایشان فرمودند:
«قبر – از دو حال خارج نیست – یا باغچه ای است از باغهای بهشت یا کوره ای است از کوره های آتش جهنم.»[۴]
۴- آگاهی یافتن به حقیقت اسلام
آگاهی پیدا نمودن از روح و ماهیت اسلام به وسیله ی کسب دانش و آگاهی فقهی و دینی و اطلاع از احکام حلال و حرام و …
قرآن می فرماید:
(وَقُل رَّبِّ زِدْنِی عِلْماً ) طه: ۱۱۴
«بگو : پروردگارا ! ( در پرتو قرآن ) بر دانشم بیفزا ( و از قرآن و ابعاد مختلف آن آگاهترم فرما ). »
پیامبر محبوب اسلام فرموده اند که:
«فراگیری علم و دانش دینی، موکول به تلاش و کسب آنهاست و هر کس که مورد لطف و توجه خداوند قرار بگیرد، او را با دین آشنا می سازد.»[۵]
و فرموده اند:
«پیامبران بعد از خود پول و سرمایه ای را به جا ننهاده اند. آنها علم را از خود به جا گذاشته اند، هر کس که در پی به دست آوردنش باشد، سهم به سزایی را نصیب خود خواهد نمود.»[۶]
۵- شناخت ماهیت جاهلیت و زندگی غیر دینی:
با کسب اطلاع از اندیشه ها و آرمان ها، برنامه ریزی ها و لغزشها و عیوب جاهلیت می توان آن را شناخت و از خطرات و ضررهایش خود و جامعه را حفظ نمود و برای مقابله با آن امکان بهره گیری از امکانات را به دست آورد.
رسول گرامی اسلام فرموده است:
«کسی که با زبان ملتی – و در نتیجه با فکر و فرهنگ و روشهای برخورد با آن ها- آشنایی پیدا کند این امکان را خواهد یافت که از شرشان در امان ماند.»
——————————————————
منبع: دعوت اسلامی / مؤلف: استاد فتحی یکن / مترجم: عبدالعزیز سلیمی / انتشارات: نشر احسان ۱۳۷۲
[۱] – روایت از امام بخاری است.
[۲] – روایت از مسلم
[۳] – روایت از ترمذی است.
[۴] – روایت از طبرانی است.
[۵] – روایت از ابوداوود و ترمذی
[۶] – روایت از ابوداود و ترمذی