تناقضات قرآنی – اوّل زمین یا اوّل آسمان؟ کدام‌یک زودتر آفریده شد؟

تناقضات قرآنی یا وسوسه‌های شیطانی پاسخ به شبهات وارده بر قرآن

تحقیق و پژوهش: محمد احمدیان

شبهه‌ی دهم از تناقضات قرآنی

طرح شبهه

تناقضات قرآنی – اوّل زمین یا اوّل آسمان؟ کدام‌یک زودتر آفریده شد؟

(اوّل زمین، بعد آسمان بقره/۲۹، اوّل آسمان بعد زمین نازعات/۳۰-۲۷)

آیات مطرح در شبهه :

‏۱- هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُم مَّا فِی الأَرْضِ جَمِیعاً ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاء فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ ‏ / بقره/۲۹

«خدا آن کسی است که همه موجودات و پدیده‌های روی زمین را برای شما آفرید، آن گاه به آسمان پرداخت و از آن هفت آسمان منظّم ترتیب داد. خدا دانا و آشنا به هر چیزی است.»

۲- ‏ أَأَنتُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَمِ السَّمَاء بَنَاهَا ‏ * ‏ رَفَعَ سَمْکَهَا فَسَوَّاهَا ‏* ‏ وَأَغْطَشَ لَیْلَهَا وَأَخْرَجَ ضُحَاهَا ‏* ‏ وَالْأَرْضَ بَعْدَ ذَلِکَ دَحَاهَا ‏ [نازعات/۳۰-۲۷]

«(ای منکرانِ معاد!) آیا آفرینش (مجدّد پس از مرگ) شما سخت‌تر است یا آفرینش آسمان که خدا آن را (با این همه عظمت سرسام‌آور و نظم و نظام شگفت، بالای سرتان همچون کاخی) بنا نهاده است‌؟ ‏ارتفاع و بلندای آن را بالا برد و گسترشش داد، و آن را آراسته و پیراسته کرد و سر و سامانش بخشید. و شب آن را تاریک کرد، و روزِ آن را پدیدار و روشن ساخت. ‏و پس از آن، زمین را غلتاند و (به شکل بیضی در آورد و) گستراند.»

مقدمه

واژه‌ی «ثُمَّ» به معنی سپس در اینجا برای رساندن ترتیب زمانی نیست، بلکه برای تأخیر بیانی است. هر چند با ملاحظه‌ی ربط تفسیری آیه‌ی (۲۹) با آیات (۲۸) و قبل از آن آیه‌ی (۳۰) سوره‌ی نازعات، اشاره به خلق زمین و تسخیر هستی برای انسان است، نه در باب تقدیم و تأخیر نظام خلقت. و واژه‌ی «سَبْعَ سَمَاوَات» در آیه، روند خلق زمین و آسمان را وارد مرحله‌ی دیگری می‌کند، که منتقد از این زاویه غافل از پیام آیه مانده است. زیرا دانشمندان براین باورند که خلق آسمان هفت‌گانه، در مرحله‌ی بعد از خلق زمین و آسمان صورت گرفته است. چون نظریه‌ی کلی براین است، که منظومه‌ی شمسی از سه نسل تکوین یافته است. خورشید عضو نسل اوّل با عمری حدود ۵ میلیارد سال، سیّارات و سیّارک‌ها نسل دوّم، اقمار سیّارات نسل سوّم، منظومه‌ی شمسی را تشکیل می‌دهند (دکتر تقی عدالتی،۱۳۷۴، ص۵۱) بنابراین با سطحی نگری منتقد و مقایسه آیات بدون توجه به تفسیر آیات و دلایل صاحب‌نظران کلمه نجوم در مسند داوری قرار گرفته و حکم به تناقض آیات صادر نموده است.

پاسخ به شبهه:

۱ـ در آیه‌ی (۳۰) سوره‌ی نازعات، اشاره به خلق زمین نیست، بلکه واژه‌ی «دَحْو» که به معنی غلتاند و گسترانیدن، پیام‌رسان دو معنی است: یکی غلتاندن و در مدار قرار گرفتن در مسیر دورانی آن برابر با نیروی رانشی خورشید، و دیگری گستراندن زمین برای آماده سازی و ایجاد آب و چراگاه است، هم‌چنان‌که آیه‌ی بعدی بدان اشاره نموده است. در هر حال هر کدام از معانی را مدّ نظر داشته باشیم، این آیه مرحله‌ی دوّم خلق زمین را می‌رساند. زیرا خلق زمین و جداشدنش از خورشید مرحله‌‌ای مقدم‌تر برای آماده‌سازی ایجاد آب و چراگاه می‌باشد.

۲- در مورد خلق منظومه‌ی شمسی، نه تنها در میان مفسران قرآنی جای اختلاف در تقدیم و تأخیر خلق زمین و آسمان است، بلکه در میان صاحب‌نظران فلکی و نجومی و دانشمندان فضایی هم اختلاف نظر وجود دارد. که به چند نظریه اشاره می‌کنیم:

الف-نظریه‌ی سحابی:

قدیمی‌ترین نظریه در خصوص منظومه‌ی شمسی، به سال ۱۷۷۵ میلادی در اروپا برمی‌گردد. که فیلسوف آلمانی «مانوئل کانت» و پس از او «لاپلاس» فرضیه‌ی سحابی را مطرح کردند. این فرضیه، منشأ منظومه‌ی شمسی را «ابر» یا «سحابی» اوّلیه می‌داند که تحت تأثیر «جاذبه‌ی گرانشی» قرار گرفته و در نتیجه در مرکز این ابر یا سحاب، خورشید به وجود آمده و در اطراف آن سیّارات شکل گرفتند.

ب- نظریه‌ی جامع:

علاوه بر نظریه‌ی «سحابی»، نظریات دیگری مطرح هستند که نظریه جامع در برگیرنده عموم آنهاست. در سال ۱۹۴۰ تا ۱۹۵۵م ستاره‌شناسی آلمانی «کارل، اف وان، ویزساکر» و شیمیدان آمریکایی به نام «هارولد» و ستاره‌شناس هلندی- آمریکای به نام «جرارد،ب-کوپیر» نظریه‌ی جامعی را مطرح کردند که می‌توانست در برگیرنده‌ی کلیه‌ی جوانب در درون منظومه‌ی شمسی باشد. بنابراین نظریه‌ی «ابر غباری» منظومه‌ی شمسی از ابری شامل «گاز و غبار» که به کندی در حال چرخش بوده، و پس از آن «منقبض» شده پدید آمده است. این چرخش در قسمت نزدیک به مرکز، بیشتر شده است.

به تدریج که ابرها سردتر می‌شد، مواد متراکم‌تر در لبه‌ی گردآبی مانند، حاصل شده و در نتیجه سیّارات و سیّارک‌ها پدید آمدند. که همگی در یک جهت می‌چرخیدند. در قسمت مرکزی که چرخش کم‌تری داشت بر اثر متراکم شدن، «خورشید» را پدید آورد؛ و به تدریج نیروی جاذبه مواد را متراکم‌تر کرد، و دمای خورشید بیشتر شد. (احمد دالکی، ۱۳۸۹، ص۲۲)

ج- نظریه‌های کشندی:

نظریه هایی که بر طبق آن تشکیل سیّارات ارتباطی به خورشید ندارد. بعد از آن که خورشید به صورت ستاره‌ای معمولی درآمد، سیّارات از مواد حاصل از خورشید و یا از ستاره‌ی در حال عبور، تشکیل شده اند. «یوفن»، «جفریز»، «لیتل تن» و «ولف سان» در این گروه قرار می‌گیرند. (دکتر تقی عدالتی، ۱۳۷۴،ص ۱۵۲)

د- نظریه‌های افزایشی:

بنابراین نظریه، تشکیل سیّارات به تشکیل خورشید ارتباطی ندارد. بعد از آن که خورشید به صورت ستاره‌ی معمولی درآمد، سیّارات از مواد حاصل از فضای بین سیّاره‌ای تشکیل شده‌اند. «اشمیت»، «آلف ون»، «پندرد» و «ویلیامز» در این گروه قرار دارند. (دکتر تقی عدالتی، ۱۳۷۴،ص ۱۵۲)

نظریات دیگری هم در این باب آمده است که همگی تفاوت و اختلاف رأی دانشمندان فلکی و فضایی را می‌رساند، لذا آیات هر کدام بیانگر مطالب علمی دقیق است که تا امروز نه تنها مفسران تفسیر علمی دقیقی از آن ارائه نداده‌اند، بلکه دانشمندان نجوم در ارائه نظر قاطع و واحد عاجز مانده‌اند. بنابراین آیات دارای تناقض نبوده چنانچه منتقد اظهار می‌کند.

۳- هم‌چنان‌که در قسمت قبلی اختلاف نظر دانشمندان مورد اشاره قرار گرفت، در بین مفسران هم اختلاف رأی وجود دارد، و در این باب مفسران دارای سه رأی و نظر می‌باشند:

الف ـ بعضی تقدیم خلق آسمان بر زمین را ترجیح داده‌اند و به آیات سوره‌ی نازعات(۳۰-۲۷) استناد می‌کنند.

ب- بعضی خلق زمین را مقدم بر آسمان دانسته‌اند، و به آیات سوره‌ی سجده(۱۰-۹) استناد می‌کنند.

ج- گروه سوّم، بنا به آیه‌ی (۳۱) سوره‌ی نازعات، خلق زمین را مقدم بر آسمان دانسته‌اند، ولی معتقدند که مرحله‌ی بهره‌گیری از آن را که همان اخراج آب و گیاهان است، بعد از شکل‌گیری آسمان صورت گرفته است. (تفسیر روح المعانی، آلوسی)

ترتیب خلق:

۱ـ خلق زمین

۲- خلق آسمان‌های هفت گانه

۳- خلق معادن و منابع در زمین

۴- در آیه‌ی (۲۷) سوره‌ی نازعات اشاره به خلق آسمان است، که تقدیم بر گستراندن زمین می‌باشد، در صورتی که در آیه‌ی (۲۹) سوره‌ی بقره اشاره به خلق «سَبْع سَمَاوات» دارد، که تفاوت سلسله‌ی تکمیلی نظام خلقت و تکمیله‌ی منظومه شمسی را می‌رساند، که منتقد از این تفاوت غافل مانده است.

شرح تفصیلی آیات :

در آیه‌ی (۲۹) سوره‌ی بقره خداوند اشاره به خلق تمام نعمت‌های زمین می‌کند که به خاطر انسان آفریده است. و با توجّه به آیه‌ی قبلش ناسپاسی آنان را گوشزد نموده؛ که علت کفران آنان نسبت به خداوند چیست، خدایی که زمین و تمام متعلقاتش را پدید آورده تا مستقیماً در اختیار انسان قرار دهد؛ و علاوه بر خلق زمین، آسمان هفت‌گانه را خلق نموده و برای انسان مسخّر کرده است. انسانی که قرار است جانشین خداوند در زمین شود. در آخرین نظریه زمین شناسی که «لاپلاس» ارائه داده است، زمین و خورشید و سایر سیّارات از ماده‌ای به نام «سُدْیم» (سحاب) پدید آمده است. و طی مراحلی زمین از خورشید جدا شده و در شرایطی که حالت گازی داشته است؛ بر اثر نیروی جاذبه و کشش، ضمن حرکت دورانی به دور خودش، شروع به چرخیدن به دور خورشید نموده است، و بعد از سرد شدن، شکل کروی به خود گرفته و آماده‌ی بهره‌گیری و استخراج آب و چراگاه‌ها شده است، (المنار، رشید رضا)

همچنین صاحب المنار، خلق زمین آماده شده؛ را مقدم بر آسمان نمی‌داند، بلکه معتقد است خلق ابتدایی زمین، مقدم بر آسمان است. برای مثال انسان در مرحله‌ی نطفه و علقه مخلوق است، ولی حکم بشری راست قامت و زیبا اندام را ندارد. و در مرحله‌ی بعدی تبدیل به خلقی جدید می‌شود که خداوند در قرآن به آن اشاره می‌کند «خلْقَاً آخَرَ» زمین هم خلق اوّلیه‌اش مقدم بر آسمان است، ولی مرحله‌ی آماده سازی آن به بعد از خلق آسمان‌ها برمی‌گردد. سپس اشاره به تناقض ظاهری آیه ی (۲۹) بقره و نازعات (۳۰-۲۷) می‌کند که از دو مَنظر آن را مورد بررسی قرار می‌دهد:

۱-واژه‌ی «بَعْد» به معنی بعد زمانی و تأخیری نیست.

۲- در آیه‌ی نازعات، آنچه بیان شده است، واژه‌ی «دَحو» زمین بعد از آسمان است. که زمین در مرحله‌ی «دَحْو» شکل مورد نظر برای سکنا و قابلیت استفاده بوده که مرحله‌ی نهایی و تکمیلی زمین است، لذا تناقضی در آیات وجود ندارد.

نتیجه‌گیری:

کلیه‌ی نظریاتی که صاحب‌نظران ارائه داده‌اند، اعمّ از صاحب‌نظران دینی و مفسران،‌ و صاحب‌نظران نجوم و فلکی بر پایه‌ی حدس و گمان است. و هیچ‌کدام رأی قاطعی ارائه نداده‌اند، و اختلاف نظر آنان و تغییرات در رأی و نظر علمای نجوم و فلاسفه از نیوتن و کپرنیک گرفته، تا نظریه‌های قرن ۲۰ و ۲۱ همگی بیانگر این واقعیت است که علم نجوم و ستاره‌شناسی در حال تکامل و تزاید است. امّا آنچه که قرآن بیان می‌کند، علم محیط الهی است، ولی عدم دریافت نظریه قاطع، بیانگر نقص و تناقض قرآن نیست، بلکه ناتوانی علم بشر تا این برهه از زمان را می‌رساند.

با توجّه به آیه‌ی (۲۹) سوره‌ی بقره، و آیه‌ی (۹) سوره ی فصّلت (سجده) این گونه به نظر می‌رسد که خلق اوّلیه‌ی زمین و مرحله‌ی ابتدایی آن مقدّم بر خلق آسمان‌ها باشد، که در آیه‌ی (۱۱) سوره‌ی فصّلت بدان اشاره رفته است. و با توجّه به آیه‌ی (۱۰) سوره‌ی فصّلت و آیات (۳۰-۲۷) سوره‌ی نازعات آسمان هفت‌گانه شکل گرفته، و پس در مرحله‌ی بعدی زمین هموار و مستعد برای بهره‌وری و استفاده، نهایی قرار گرفته است. (والله أعلم)

منابع و مراجع:

• تفسیرفی ظلال،دکترمصطفی خرم دل، نشراحسان، سال۱۳۸۷
• تفسیرنور، دکترمصطفی خرم دل، نشراحسان، سال۱۳۸۶
• تفسیر کشّاف، علّامه زمخشری، انصاری، نشر ققنوس، سال ۱۳۸۹
• تفسیرالمنار، رشیدرضا، دارالفکر، بیروت
• تفسیر روح‌المعانی، آلوسی، دارالحدیث قاهره
• الله و العلم الحدیث، عبدالرزاق نوفل، دارلکتاب العربی بیروت
• القرآن و العلم الحدیث، عبدالرزاق نوفل، دارلکتاب العربی بیروت
• من الإعجاز العلمی فی القرآن الکریم، دکتر حسن ابوالعینین، مکتبه العبیکان، ریاض
• ستارگان و شگفتی‌های فضا، دکتر حمید تقی‌زاده، انتشارات سیمای دانش، ۱۳۸۹
• اتم‌های سکوت و شگفتی‌های تکامل کیهان، اوبرر یوز، عباس مخبر، مرکز چاپ، ۱۳۸۱
• پژوهش در اعجاز علمی قرآن، دکتر محمدعلی رضایی، انتشارات کتاب مبین، ۱۳۸۰
• زمین در فضا، دکتر تقی عدالتی، حسن فرجی، آستان قدس رضوی، سال ۱۳۷۴
• زمین در فضا، مهندس احمد دالکی، گیتا شناسی، سال ۱۳۸۹

سایر تناقضات را در این جا بخوانید:

تناقضات قرآنی یا وسوسه‌های شیطانی پاسخ به شبهات وارده بر قرآن