راه حل ایرانی مسئله کُرد!

راه حل ایرانی مسئله کُرد!

(نگاهی توصیفی به کتاب هویت تاریخی ومشکلات
کنونی مردم کرد تالیف دکترعبداله ابریشمی)

*دکترمحمدعلی توفیقی

 اگرچه موجودیت “کرد” ریشه در دوران
های باستان و پای در اساطیر دارد اما “مسئله کرد” پدیده ای جدید و محدود
به دوران معاصر است. تشکیل دولت های مدرن، تغییرات جغرافیای سیاسی منطقه خاورمیانه
پس از جنگ جهانی اول ، پیدایش نهضت های ناسیونالیستی و ظهور جنبش های آزادیخواهانه
و دمکراسی طلب مهمترین عوامل اثر گذار بر مسئله کرد هستند.

این یک خطای استراتژیک است اگر تصور کنیم به
دلیل ایرانی بودن کردها، ادامه وضع موجود و پافشاری بر سیاست های گذشته همچنان
کارساز و مفید خواهد بود. زیرا تحولات منطقه ای، امواج سهمگین جهانی شدن،‌افزایش
خودآگاهی کردها و جلب توجه جهانیان به مسائل آنان شرایط جدیدی را به وجود آورده
است.

یکی از مهمترین ریشه های مشکلات در مناطق
کردنشین انکار هویت کردها از دیربازاست! اگر کردها ایرانی هستند، انکار هویت قومی
و سیاست هایی که آشکارا چنین مسئله ای را دامن می زنند چه توجیهی می تواند داشته
باشد؟ سیاست هایی که زمینه های بروز تبعیض و ستم در ابعاد مختلف فرهنگی، اجتماعی،
اقتصادی و سیاسی را فراهم نموده اند.

در بسیاری مواقع به اشتباه هویت ملی معادل
هویت قوم اکثریت کشور ایران در نظر گرفته شده ویا حداقل اینگونه تبلیغ شده است و
در یک رابطه غیر تعاملی و با استفاده از الگوهای ادغام مکانیکی تلاش شده است تا
ازطریق انکار یا سرکوب مولفه های تشکیل دهنده هویت اقوم دیگر نظیر زبان، باورها،
مذهب، لباس ،موسیقی و ادبیات با استفاده از ابزار زور، موجبات حل شدن آنها در هویت
ملی برساخته فراهم گردد.

 سیاست های انکار هویت قومی منجر به بروز تبعیض
ها و بی عدالتی های فراوانی شده است و زمینه های ایجاد مشکل پیچده ای به نام
“مسئله کرد” را پدید آورده است.

بنظرمی رسد که در کشورهای چند قومی ،هویت
ملی می بایست برآیند هویت قومیت های مختلفی باشد که در آن سرزمین زندگی می کنند و
چنین ترکیبی جز با به رسمیت شناخته شدن تمامی مولفه های موثر برهویت اقوام و فراهم
نمودن زمینه های رشد و بالندگی آنها در یک فضای سرشار از عدالت، رضایت و احترام
امکانپذیر نمی گردد.واقعیتی که حداقل در یکصد سال گذشته از سوی حاکمیت های مختلف
به عمد ویا از سر غفلت نادیده گرفته شده است و از همین محل آسیب های فراوانی متوجه
حس همبستگی ملی شده و ناکامی ها و حتی گاهی حوادث خونباری را در مسیر تکامل فرآیند
مدرنیزاسیون ایران بوجود آورده است و عملا زمینه های امکان زندگی مسالمت آمیز و
حصول آرامش روحی و روانی و بروز توسعه همه جانبه را از ملت بزرگ ایران سلب نموده
است. زیرا هویت ملی غیرترکیبی بدلیل ناتوانی در تامین انتظارات همه افراد جامعه می
تواند در فرآیند توسعه اجتماعی – فرهنگی و حتی دمکراتیزاسیون ایران نقش منفی و
بازدارنده داشته باشد. البته با توجه به شرایط دنیای امروز و تجارب موفقیت آمیز
برخی کشورها در مدیریت صحیح مسائل قومی،ظرفیت ایجاد چنین فضایی برای برقراری رابطه
تعاملی و سازنده میان هویت اقوام و هویت ملی تنها در نظام های دمکراتیک امکانپذیر
است.

سیاست های انکار هویت قومی منجر به بروز
تبعیض ها و بی عدالتی های فراوانی شده است و زمینه های ایجاد مشکل پیچده ای به نام
“مسئله کرد” را پدید آورده است که می توان به عنوان نمونه به برخی از
آنها در مناطق کردنشین اشاره کرد:

در بعد مذهبی، جالب است که
بدانید مدیریت امور مذهبی اهل سنت که اکثریت جمعیت منطقه را تشکیل می دهند با
روحانیون اهل تشیع است. به عنوان مثال امام جماعت دورافتاده ترین روستای این مناطق
توسط مرکزی تعیین می شود که مسئولیت آن بر عهده یک فرد شیعه است.

در بعد فرهنگی، علیرغم تأکید
قانون اساسی بر آموزش زبان کردی در مدارس و مراکز آموزشی این مهم هرگز امکان عملی
شدن نیافته است وامکانات لازم برای انتشار نشریات محلی و چاپ کتاب به زبان کردی در
حداقل ممکن قرار دارد.

در بعد اقتصادی، مناطق
کردنشین براساس شاخص های توسعه ای در رده آخر استان های کشور قرار می گیرند و
بیکاری و فقر بیداد می کند.

در بعد سیاسی و مشارکت در ساختار حاکمیت، سهمی
نزدیک به هیچ نصیب کردها شده است این در حالی است که به غیر از رهبری، ریاست
جمهوری و ریاست قوه قضاییه، هیچ محدودیت قانونی دیگری برای حضور کردها و “اهل
سنت” در سایر سطوح مدیریت ارشد کشور وجود ندارد.

در بعد اجتماعی امکان تحزب و
تشکیل جمعیت هایی با محور قومی تقریباً غیرممکن است. همه این تبعیض های آشکار و
موارد دیگری که فرصت طرح آنها در این مجال نیست در حالی اتفاق می افتد که اصول
متعددی از قانون اساسی ناظر بر برابری تمامی ایرانیان در مقابل قانون و نفی هرگونه
تبعیض است.

طبیعی است که با این اوصاف در میان افکار
عمومی و نخبگان کرد (و حتی فرهیختگان منصف و دلسوز غیر کرد) این سئوال و دغدغه جدی
مطرح باشد که برای رفع تبعیض های غیرقابل انکار فوق که تنها بخشی از مسئله کرد را
تشکیل می دهند، چه راه حلی می توان ارائه داد؟

نحوه پاسخ به این سئوال و رویکرد جریان ها و
اشخاص مختلف در طول چند دهه گذشته به حل این مسئله متفاوت بوده است و در مقاطعی
نیز با افزایش تمایل به روش های خشونت آمیز ، بروز جنگ و درگیری های خونینی را نیز
به همراه داشته است که تبعات زیانبار آن همچنان تداوم دارد.

در این میان آقای دکتر عبداله ابریشمی یکی
از اندیشمندان متعهد کرد است که با تدوین کتب و ارائه مقالات متعدد طی سالیان
متمادی در نشریات محلی و سراسری و در سال ۸۵ با انتشار کتاب “هویت تاریخی و
مشکلات کنونی مردم کرد” در راستای یافتن راه حلی مسالمت آمیز و منطبق بر اصول
دمکراتیک برای “مسئله کرد” تلاش های عملی و نظری فراوانی را مبذول داشته
است.چاپ اول این کتاب سال ۱۳۸۵ در ۲۵۱ صفحه توسط نشر آنا در تهران به زیور طبع آراسته
شده است.

دکترابریشمی در فصل اول کتاب به بررسی
مشکلات مردم کرد در خاورمیانه می پردازد.از دیدگاه وی مشکلات کردها در قرن بیستم
ازتحول ساختار سیاسی کشورهای منطقه ناشی می شود. بدین سبب یگانه راه رهایی مردم
کرد از مشکلات کنونی را تبدیل اقتدار سیاسی ملت خاص به اقتدار قانونی تمام قومیت
های اهل همان کشور می داند که امروزه “شهروند” نامیده می شوند و
تصریح می کند درچنین نگرش مثبتی به جای این که دولت، مختص ملتی خاصی باشد به تمام
اهالی کشور که مرکب از قومیت های گوناگون است تعلق خواهد داشت و ساختار ملت نه در
قالب هویت قومی خاص بلکه در قالب یک ملت مرکب یا شهروند تبلور خواهد یافت.

نویسنده دربررسی عمیق تر مسئله کرد، ۳ عامل
وقوع انقلاب هایی نظیر انقلاب اکتبر روسیه، بروز استبداد در کشورهایی نظیر ایران و
دسیسه های استعماری در تقسیم دولت فرا ملی عثمانی به گروهی از دولت – ملت های
ساختگی پس از جنگ جهانی اول را از عوامل اصلی بروز مشکلات کردها معرفی می نماید و
بیان می دارد که این مشکلات فقط تحقیر کردها بواسطه ترک کوهی خوانده شدن در ترکیه
و یا نفی هویت آنهم به سخیف ترین شکل ممکن مانند عدم صدور شناسنامه برای کردها در
سوریه نیست ودربرخی مقاطع تاریخی از ابعاد فاجعه آمیزی برخوردار بوده است .بعنوان
مثال در کشور ترکیه سیاست ملت سازی کاذب با خشونت جنایتکارانه ای همراه بوده و یا
صدام در عراق جنایت را در حق کردها به اعلی درجه رساند و در برنامه موسوم به انفال
قریب به ۱۸۲۰۰۰ کرد را قتل عام کرد.او این مشکلات را ناشی از رویکرد منفی به
مدرنیسم و تمدن(و شاید هم درک نادرست) می داند و جنبه های نژادپرستی ، قبیله گری و
اعمال شیوه های آپارتایدی را در همین راستا ارزیابی می کند.

درهمان فصل آغازین کتاب که برخی از مهمترین
وقایع تلخ و خونبار علیه کردها در قرن بیستم شرح داده می شود نویسنده، مسئله کرد
را در ایران متفاوت از مسئله کرد در سوریه، عراق و ترکیه تقسیم بندی می نماید و
حتی فراتر از آن نتیجه گیری می نماید که اگر قبل از وقوع جنگ عراق و ایران یک دولت
فدرال و همسایگانی با اقتدار کنونی کردها در نواحی غربی ایران بوجود می آمد شاید
می توانست در پیش گیری از تهدید ویرانگری چون جنگ ایران و عراق بسیار موثر
باشد.دکتر ابریشمی به صراحت می نویسد : ما در کشور خود مشکل اساسی با کردها
نداریم، زیرا در بررسی واقع بینانه مشکلات مردم کرد در ایران در می یابیم که
رسیدگی به اعتراض آنان لطمه ای به وحدت و حاکمیت کشور نمی زند اما متاسفانه بدلیل
سیاسی شدن عناصر فرهنگی مانند زبان و سایر مولفه های قومی به هر نوع درخواست و
و یا جنبش کردها مهر تجزیه طلبی و مرکز گریزی زده شده است.

بنظر می رسد نکته کلیدی کتاب درهمین موضوع
نهفته است زیرا دکتر ابریشمی با توجه به تفاوت ماهیتی “مسئله کرد” در
ایران با سایر کشورهایی که سرزمین نیاکانی کردها در آنها واقع شده است، اعتقاد
دارد که در صورت کنار نهادن داوری های احساسی نسبت به حوادث گذشته، مشکل کرد در
ایران را می توان با گفتمان متکی بر عدالت خواهی برطرف کرد.(عدالت درامکان ورود به
قدرت، کسب ثروت و تامین منزلت مانند همه شهروندان ایران)

این در حالی است که متاسفانه دولت مدرن در
مقابله با اعتراض مردم محروم کرد ایران ، در داخل راهکار تضعیف هویت فرهنگی مردم
کرد و سرکوب آنان را اتخاذ کرد و در خارج سیاست همکاری با کشورهای نوبنیاد را در
پیش گرفت.

در فصل دوم، نویسنده کتاب “هویت تاریخی
و مشکلات کنونی مردم کرد” با تشریح مفصل نهادها و ساختارهای موجود در جامعه
کردی از دیرباز، تلاش مبسوطی را برای اثبات هویت تاریخی کرد مبذول می دارد. در جای
جای کتاب یک نکته مشهود است و آنهم تلاش وافر نویسنده برای اثبات وجود حکومت های
محلی کرد است و خلط مبحث تقلیل و منحصر نمودن ساختارحکومتی جامعه کرد به “ایل
و عشیره” را به شدت نقد و رد می نماید.

در فصل سوم با اشاره به ضرورت شفافیت گفتار
در مباحث اجتماعی سعی می شود تا مختصات مفاهیم کلیدی در جامعه شناسی جامعه کرد
روشن شود.در دیدگاه ابریشمی، اصطلاح های جامعه شناسانه ای مانند فئودال،بورژوازی و
… که در ادبیات سیاسی معاصر متداول اند در اغلب موارد برای توصیف اوضاع اجتماعی
کردستان مناسب نبوده است زیرا اساسا در ساخت اجتماعی، مردم کرد هم سان با موارد اروپایی
و حتی مناطق دیگر ایران نیستند.و نتیجه گیری می نماید که با مفاهیم و اصطلاحاتی که
معروف تاریخ اروپا هستند نمی توان اوضاع اجتماعی و تاریخی خاورمیانه و کردها را
بیان کرد.(اگر این واقع بینی در بسیاری از سیاستمداران کرد وجود داشت-و البته
حاکمیت نیز برخورد مدبرانه ای با مسئله کرد می کرد- شاید می شد از بروز وقایع تلخ
و خونبار فراوانی پیش گیری نمود )دکتر ابریشمی در جایی از همین کتاب می نویسد برخی
مارکسیست ها و متظاهرین به ایدئولوژی چپ در نیم قرن گذشته در برخورد با ساختار
اجتماعی و طبقاتی کردستان (بدلیل عدم درک درست از اوضاع اجتماعی منطقه )مرتکب
خطاهای تحلیلی زیادی شده اند و ندانسته یا آگاهانه به آشفتگی اوضاع دامن زده اند.

دکتر ابریشمی در فصل چهارم به بررسی جامعه
شناسی سیاسی و تاریخی کرد می پردازد و می نویسد:

کردها با وجودکثرت جمعیت،استعداد ایجاد
حکومت، توان رزمی کم نظیر،شجاعت بی مانند،آشنایی تاریخی با امپراطوری های بزرگ و
تجارب جنگی فراوان درصدد گسترش قلمرو خود و جهان گشایی و یا تشکیل امپراطوری
نبودند بلکه به حفظ و پاسداشت حکومت های محدود و محلی خود بسنده کرده اند.(بعنوان
صدق مدعا می توان به صلاح الدین ایوبی اشاره کرد)وی همچنین بیان می دارد که کردها
پس از فروپاشی دولت ساسانی به مدت بیش از هزارسال دارای حکومت های منطقه ای نیمه
مستقل و مستقل بوده اند.

در فصل پنجم نیز نویسنده برای تبیین موارد
پیشگفت به بررسی جزئی تر چند نمونه از امارات و حکومت های محلی کرد مانند دیاربکر،بتلیس
و بابان می پردازد.

اما فصل ششم کتاب “هویت تاریخی و
مشکلات کنونی مردم کرد” را می توان مهمترین بخش آن دانست زیرا به تحلیل و
بررسی دیدگاه های جهت داری می پردازد که تلاش می کنند تا مشکلات کنونی مردم کرد را
انکار و هویت تاریخی آنان را تحریف نمایند .

پرهیزجدی از نفی هویت قوم کرد، رفتار
عادلانه حاکمیت با مناطق کردنشین در برخورداری از بودجه عمومی کشور و سهیم نمودن
آنان در مدیریت سیاسی و فرهنگی در سطح منطقه ای و ملی اولویت دارد

محور اصلی این فصل، نقد “کتاب قومیت و
قوم گرایی در ایران از افسانه تا واقعیت” نوشته آقای حمید احمدی است.

از دیدگاه دکتر ابریشمی تلاش عامدانه و
آگاهانه نویسنده فوق الذکر برای انکار هویت ملی، تاریخی و فرهنگی کردها چیزی جز
قلب هویت تاریخی و مسخ جامعه شناسی تاریخی یک ملت نیست.اهتمام به نقد این کتاب
احتمالا با ایرانی بودن نویسنده و کشوری که در آن انتشاریافته است، بی ربط نمی
باشد. از نظر ایشان شاید تلاش برای تئوریزه کردن نفی هویت فرهنگی و تاریخی ملت کرد
در ترکیه، عراق و یا سوریه د ربرابر ملت عرب یا ترک قابل درک باشد اما چنین کوششی
در ایران و توسط یک نویسنده ایرانی جای تعجب است.زیرا کردها اساسا ایرانی اند و از
عناصر اولیه و اصلی تشکیل دهنده ملت ایران هستند.به دیگر بیان می توان گفت دفاع
ابریشمی از هویت تاریخی و فرهنگی مردم کرد، پاسداشت کلیت ملت ایران است البته ملتی
که مبنای تشکیل آن افراد برابر حقوق و شهروندان این کهن سرزمین و عاری از هرگونه ستم
و تبعیض در حق اقوام مختلف باشد.

در پایان می توان گفت گرچه این کتاب برای
پاسخگویی و نقد کتابی که هویت کردها را نفی می کند به رشته تحریر درآمده است اما
دراصل ادعانامه ای است علیه آنچه که در عالم واقع و درخاورمیانه بر کردها می گذرد
و از رهگذر مطالعه آن می توان با شناخت درست مسئله و درک ابعاد آن، استراتژی صحیحی
در برخورد با این مشکل قدیمی انتخاب و از استمرارش جلوگیری نمود. در عین حال می
بایست با خودداری از یکسان انگاری “مسئله کرد” در کشورهای مختلف، در
ایران راهکار متفاوتی برای حل آن برگزید. دربررسی مشکلات کنونی مردم کرد ایران،
علاوه بر پرهیزجدی از نفی هویت قوم کرد، رفتار عادلانه حاکمیت با مناطق کردنشین در
برخورداری از بودجه عمومی کشور و سهیم نمودن آنان در مدیریت سیاسی و فرهنگی در سطح
منطقه ای و ملی اولویت دارد . بدیهی است چنین توقعی تنها در راه حل ایرانی مسئله
کرد و با فرض اینکه کردها بخشی بزرگی از عناصر تشکیل دهنده ایران و تاریخ و فرهنگ
آن هستند متصور خواهد بود.

• عضو شورای مرکزی سازمان مجاهدین انقلاب
اسلامی ایران و سردبیردوهفته نامه روژهه لات

• این یاداشت متن سخنرانی نگارنده در مراسم
گرامیداشت دکتر ابریشمی در دانشگاه تهران است

منبع : کردنیوز