اندیشه و رسالت اخوان المسلمین در کلام حسن البناء
اندیشه و رسالت اخوان المسلمین در کلام حسن البناء
نویسنده: امام شهید حسن البنا /ترجمه: مصطفی اربابی
خدای تبارک و تعالی را ثنا می گوئیم و درود و سلام می فرستیم بر سرور ما حضرت محمد و بر خاندان و یارانش و کسیکه به دعوتش می خواند تا به روز قیامت.
اما بعد: سلام و رحمت و برکات خدا بر شما بادا.
یکی از برادران برایم نامه ای نوشته، و چیزی را یادآوری نموده که یاد آن جان را به حرکت وامیدارد.او می گوید:
من نشانه هایی را در شما می بینم که خداوند دل های مردم را به سوی شما جلب خواهد کرد پس اگر چنین شود، یادتان باشد که خداوند از شما درباره اوقات این مردم که با شما می گذرانند سوال خواهد کرد چگونه این وقت را مصروف داشته اید؟ آیا این جماعت مردم را که به شما روی آورده اند درست توجیه شان کرده اید؟ یا اینکه نسبت به آنان بی توجه بوده اید که از خیر دنیا و آخرت بازمانده اند؟ این حقیقت را به یاد داشته باشید و تلاش کنید که مردم را وادارید که از اوقات شان بیشترین استفاده را بکنند.
در این مورد بخوانید : اهداف اخوان المسلمین و گمانهای دیگران در این مورد
سال های زیادی است که سخن در این باره رفته است، و حالا برادری آمده و آن را به ما یادآوری می کند. برادرمان از سه شنبه سخن می گوید: و دار اخوان المسلمین را توصیف می کند. و از به هم پیوستن دل های مؤمن و پاکیزه سخن می گوید و این مطلب را به یاد ما می آورد که آیا جماعت که در سه شنبه در دار اخوان المسلمین گرد هم می آیند و به هم می پیوندند، از این اوقات خوب استفاده می کنند یا آن را به هدر می دهند؟
برادران مرا تصدیق بفرمایید که هرگز این حقیقت را به فراموشی نسپرده ام بلکه هر بار که آن را تذکر داده ام، اهمیت آن را بیان کرده ام و به تبعات آن توجه داده ام. هر بار که مردم به اندیشه ی اخوان المسلمین روی آورند و هرگاه که انسانی به این اندیشه بپیوندد … من احساس می کنم که مسئول هستیم و باید بدانیم که او تا چه اندازه از ما استفاده می برد.
سپس این برادر باز می گردد و به ما این گونه اطمینان می دهد.
شما مطئمن باشید، که هیچ شبی نبوده که به مجلس شما وارد شده ام، مگر آن که راضی و خشنود و با قلبی آرام بازگشته ام. و آرزو داشته ام که خداوند سخن حق را با تلاش مؤمنین ظاهر خواهد ساخت و دل های مؤمنین که در این شب به قصد اعلاء کلمه (الله) و احیاء شعائر خدا گرد هم آمده اند، به طور قطعی موجب ظهور حق خواهد شد. و برادرمان گفته است: نپرسید که امید و آرزو هایم در چه حدی است و چگونه این عاطفه را احساس می کنم.
برادران: خدای را بر این معنی ثنا می گویم. زیرا که ما در اینجا گرد هم نیامده ایم که فایده ی علمی حاصل کنیم و یا فقط به تبادل عاطفه روحی بپردازیم، بلکه به مقصد ما از این اجتماع تحرک دل ها و اطمینان جان هاست. سپس برادرمان ما را متوجه نکته ای دیگر می کند و می گوید: بر غم تردد من در دار اخوان المسلمین نتوانسته ام اطلاعات کافی به دست آورم، زیرا که شما چه بسا که در مفاهیم علمی وارد می شوید، ولی ما از اندیشه ی اخوان چیزی نمی شنویم.
ما سخنی را می خواهیم که هدف و وسیله را برای ما توضیح دهد، تا همراه شما حرکتی روشن و واضح داشته باشیم.
من از این برادر به خاطر توجیه شان تشکر می کنم و می گویم:
کسانی که در اینجا جمع می شوند برگزیدگان اخوان هستند، آنان با اندیشه و تفکر اخوان آشنایی دارند و بسیاری از آن را می دانند. به طوری که نیازی به بازگو کردن اندیشه اخوان ندارند. اما برادرم مرا آگاه فرمودند: که بسیاری از برادران که قبلا” با اخوان ارتباط نداشته اند و در دار اخوان با حضور خود موجب خوشبختی ما شده اند، با این اندیشه آشنایی کامل ندارند. پس عیبی ندارد که به موضوع اندیشه اخوان بازگردیم و درباره ی آن سخن بگوییم و نگرشی در آن داشته باشیم.
نمی گویم: آنچه در اینجا گفته می شود همه مقصد است، بلکه این صحبت ها پرتوی است بر اندیشه اخوان المسلمین.
تفکر و اهداف اخوان را می توان در یک جمله بیان کرد: (ما می خواهیم رسالت اسلام را تحقق بخشیم )
زیرا اسلام دارای رسالتی است، که بزرگترین و وسیعترین رسالت های بزرگ جهان است. دنیا در تاریخ رسالت ها، بهتر و کاملتر از رسالت اسلام را در خصوص خیر و عدل و رحمت ندیده است. ما می خواهیم که مردم از این رسالت کامل بهره مند شوند، همان رسالتی که خیرات و برکات را به سوی مردم سوق می دهد و ما از ورای این خیر آرامش و رضایتی را می جوییم که انسان در پرتو آن احساس آسایش می کند.
اگر فرض کنیم که یک نفر مسلمان خود به تعالیم اسلام عمل می کند، نتیجه چه خواهد بود؟ به طور قطعی می دانیم که این شخص از زندگانی شرافتمندانه ای برخوردار خواهد شد که آرزوی انسان است، چنین کسی به آرامش جان و وجدان نایل می گردد. اگر نعمتی به او برسد شکر می کند، و اگر آسیبی به او برسد، صبر می کند و تنگدستی برای او عیب نیست و چنین کسی خستگی را نمی شناسد.
( الَّذِینَ آمَنُواْ وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِکْرِ اللّهِ أَلاَ بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ ) الرعد: ۲۸
« آن کسانی که ایمان می‌آورند و دلهایشان با یاد خدا سکون و آرامش پیدا می‌کند . هان ! دلها با یاد خدا آرام می‌گیرند.»
( مَنْ عَمِلَ صَالِحاً مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاهً طَیِّبَهً وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ ) النحل: ۹۷
« هرکس چه زن و چه مرد کار شایسته انجام دهد و مؤمن باشد ، بدو ( در این دنیا ) زندگی پاکیزه و خوشایندی می‌بخشیم و ( در آن دنیا ) پاداش ( کارهای خوب و متوسط و عالی ) آنان را بر طبق بهترین کارهایشان خواهیم داد.»
پیغمبر خدا صلی الله علیه و سلم فرموده است:
«از کار مؤمن در تعجبم، حقا که تمام کار مؤمن خیر است. اگر به او شادمانی برسد، شکرگزار است و این برای او خیر است. اگر به او آسیبی برسد، صبر می کند و این برای او خیر است. این حالت جز برای مؤمن برای کس دیگری نیست.»
اگر ما به خانه مسلمانی که به اسلام عمل می کند وارد شویم، تصور ما چیست؟ چنین خانه ای، اهلش در سعادت و آرامش زندگی می کنند. زیرا اسلام بر این خانه حاکمیت دارد و شوهر و همسر و فرزندان همه یک خانواده را تشکیل می دهند، اسلام حقوق هر کدام از افراد را معین کرده و حدود روابط شان را نیز مشخص کرده است.
اگر ما به جامعه ای اسلامی قدم بگذاریم که مردمش به اسلام عمل می کنند چه می بینیم؟
جامعه ای را می بینیم که روح اسلام در آن جریان دارد و بهترین جامعه است، زیرا فرمانروای آن جامعه مسلمان است و مسئولیت خود را می داند و ملت نیز حدود مسئولیت خود و حاکم را می شناسد. زیرا که اسلام برای اعضاء دولت و ملت سعادت را تضمین کرده است و حقوق هر کدام را محفوظ داشته است. در چنین جامعه ای نه حاکم دست به ظلم می زند، و نه ملت از ظلم هراس دارد.
روایت است که عمربن عبدالعزیز رضی الله به بستر خوابش رفت. در هنگامی که برای خواب آماده می شد به شدت گریه می کرد. فاطمه همسرش از او پرسید: یا عمر چرا گریه می کنی؟ گفت: به یادم آمد که کار این امت به من واگذار شده و درمیان ملت گرسنگان و یتیمانی است و می دانم که من مسئول آن ها هستم. پس چه پاسخی دارم که به پیشگاه خدا تقدیم کنم؟ این است آنچه که قلبم را پاره پاره می کند.
بمانند این حاکم است که همه پیرامون او دور می زنند و هیچگاه با او مخالفت نمی کنند. اگر ما به جهانی وارد شویم که روح اسلامی بر آن حاکمیت داشته باشد، خواهیم دید که در آنجا برادری و عاطفه برقرار است:
(یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوباً وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ) الحجرات: ۱۳
« ای مردمان ! ما شما را از مرد و زنی ( به نام آدم و حواء ) آفریده‌ایم ، و شما را تیره تیره و قبیله قبیله نموده‌ایم تا همدیگر را بشناسید.»
پس می بینیم که این اخوت به حکم قانون تضمین شده است:
(وَإِن طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا فَإِن بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَى فَقَاتِلُوا الَّتِی تَبْغِی حَتَّى تَفِیءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ ) الحجرات: ۹
«هرگاه دو گروه از مؤمنان با هم به جنگ پرداختند ، در میان آنان صلح برقرار سازید . اگر یکی از آنان در حق دیگری ستم کند و تعدی ورزد ( و صلح را پذیرا نشود ) ، با آن دسته‌ای که ستم می‌کند و تعدی می‌ورزد بجنگید تا زمانی که به سوی اطاعت از فرمان خدا برمی‌گردد و حکم او را پذیرا می‌شود.»
برادران: این است عقیده ما در مورد فرد مسلمان و خانواده مسلمان و جامعه مسلمان و جهان اسلامی.
در راه تحقق این اندیشه عمل می کنیم آن اندیشه ای که رسالت برای آن قایم گردیده است و ما برای تحقق آن عمل می کنیم.
اول: اجرای قواعد و احکام و تعالیم.
دم: مؤمنانی که همدیگر را دوست دارند و جهاد می کنند و نصیحت می کنند و از این قواعد پیروی می کنند.
سوم: دولتی که رهبری ملت را به عهده داشته باشد، و در جهت توجیه و حاکمیت این قواعد و دفاع از سیاست اقدام کند. این اصول و معیارها و اصول که همچنان در کتاب خدا و سنّت رسول الله صلی الله علیه و سلم محفوظ مانده و امکان ندارد که در کتاب خدا باطل از هیچ طرفی راه پیدا کند، برغم همه اینها با نهایت تأُف می بینیم که روش ها دچار تغییر و تبدیل گردیده است.
به طوری که ایمان را از فلسفه و فقه را از قیاس و آراء می گیرند. بدین سان مبادی که اسلام بر آن استوار گردیده، دچار تغییر شده و آراء و اندیشه های مردم بر آن متراکم گردیده است و نسل بعد از نسل این روش را ادامه می دهند و اسلام رنگارنگ گردیده و هر کس در خور فهم خود اسلامی را ارایه دهد که با اسلام دیگری متفاوت است.
و از اسلام چهره های گوناگونی مطرح گردیده که به اشکال مختلف مردم را دچار انحراف نموده است:
(إِنَّ الَّذِینَ فَرَّقُواْ دِینَهُمْ وَکَانُواْ شِیَعاً لَّسْتَ مِنْهُمْ فِی شَیْءٍ إِنَّمَا أَمْرُهُمْ إِلَى اللّهِ ثُمَّ یُنَبِّئُهُم بِمَا کَانُواْ یَفْعَلُونَ ) الانعام: ۱۵۹
«بیگمان کسانی که آئین ( یکتاپرستی راستین ) خود را پراکنده می‌دارند ( و آن را با عقائد منحرف و معتقدات باطل به هم می‌آمیزند ) و دسته دسته و گروه گروه می‌شوند ( و هر دسته و گروهی از مکتبی و مذهبی پیروی می‌کنند ) تو به هیچ وجه از آنان نیستی و ( حساب تو از آنان جدا و ) سروکارشان با خدا است و خدا ایشان را از آنچه می‌کنند باخبر می‌سازد ( و سزای آنان را خواهد داد ).»
بدین سان ارتباط دل ها و جان ها از میان رفته است و جهادی وجود ندارد که مسلمانان به آن قیام کنند، اگر چنین نیست تو را سوگند به پروردگارت بگو چه کسی از میان ما از مال و جانش در راه خدا صرف نظر کرده است. خداوند می فرماید:
( قُلْ إِن کَانَ آبَاؤُکُمْ وَأَبْنَآؤُکُمْ وَإِخْوَانُکُمْ وَأَزْوَاجُکُمْ وَعَشِیرَتُکُمْ وَأَمْوَالٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَارَهٌ تَخْشَوْنَ کَسَادَهَا وَمَسَاکِنُ تَرْضَوْنَهَا أَحَبَّ إِلَیْکُم مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِی سَبِیلِهِ فَتَرَبَّصُواْ حَتَّى یَأْتِیَ اللّهُ بِأَمْرِهِ وَاللّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ ) التوبه: ۲۴
« بگو : اگر پدران و فرزندان و برادران و همسران و قوم و قبیله شما ، و اموالی که فراچنگش آورده‌اید ، و بازرگانی و تجارتی که از بی‌بازاری و بی‌رونقی آن می‌ترسید ، و منازلی که مورد علاقه شما است ، اینها در نظرتان از خدا و پیغمبرش و جهاد در راه او محبوبتر باشد ، در انتظار باشید که خداوند کار خود را می‌کند ( و عذاب خویش را فرو می‌فرستد ) . خداوند کسان نافرمانبردار را ( به راه سعادت ) هدایت نمی‌نماید.»
به راستی پس از این برای مسلمین چه چیزی باقی مانده است؟ چیزی جز خسارت و ظاهر پر زرق و برق.
برادران: اگر فرض کنیم که کسی در آرامش وضو می گیرد و با خشوع نماز می خواند و با اخلاص روزه می گیرد و با جوانمردی زکات می دهد و با ترس از خدا به حج می رود و علاوه بر آن می داند که باید به مردم احسان کند و از او جز خیر سر نزند و سعادت او وابسته به پیروی از روش رسول الله صلی الله علیه و سلم و یارانش می باشد، و در اختلافات فقهی وارد نشود و آنچه بر او واجب است همانند پیغمبر صلی الله علیه و سلم انجام دهد. اگر چنین کسی را تصور کنیم یا کسی بر این روش زندگانی کند برادران چه نقصی در او می یابید؟ در هیچ چیزی نقص ندارد بلکه او سلامت دل و طهارت وجدان و راحت خاطر را به دست آورده است. اگر این شخص نسبت به غیر موارد ذکر شده جاهل هم باشد، این جهل او تبر از علمی است که صاحبش را به هلاکت می رساند.
آیا این پیام از دین نیست: (وَمَا جَعَلَ عَلَیْکُمْ فِی الدِّینِ مِنْ حَرَجٍ ) الحج: ۷۸
« خداوند در دین برای شما حرجی را قرار نداده است.»
روایت است از انس بن مالک رضی الله عنه که گفت: (ما در نزد رسول صلی الله علیه و سلم در مسجد نشسته بودیم که مردی سوار بر جمل بر در مسجد آمد و شترش را خواباند و سپس زانوی شترش را بست و وارد مسجد شد و گفت: کدامیک از شما محمد است؟ گفتیم این مرد سفید پوش که تکیه داده است. گفت: پسر عبدالمطلب؟ رسول صلی الله علیه و سلم فرمود: آماده پاسخگویی به شما هستم. مرد گفت: من می خواهم از شما سوال کنم و من در پرسیدن سختگیر هستم، مبادا در دل شما چیزی بیاید. رسول صلی الله علیه و سلم فرمود: هر چه می خواهی بپرس. مرد گفت: از شما می پرسم و شما را به پروردگارت، و پروردگار کسانی که پیش از شما بوده اند، سوگند می دهم آیا خدا شما را برای هدایت همه مردم به رسالت گزیده است؟
پیغمبر صلی الله علیه و سلم فرمود: آری. مرد گفت: شما را به خدا سوگند می دهم، آیا خدا به شما فرمان داده است که زکات را از سرمایه داران ما بگیری و بر نیازمندان تقسیم کنی؟ پیغمبر صلی الله علیه و سلم فرمود: خدایا آری. مرد گفت: به آنچه آورده ای ایمان آوردم و من فرستاده ی قوم خود هستم که پشت سر من قرار دارند، من ضمام بن ثعلبه هستم.
در روایتی آمده است که مرد از حج سخن به میان آورد و پیامبر صلی الله علیه و سلم در پاسخ هر سوالش می فرمود: راست گفتی. آن مرد در حالی که راه خودش را پیش گرفته بود می گفت: سوگند به آن کسی که تو را به حق مبعوث فرموده است، بر آ«چه گفته ای کم و زیاد نخواهم کرد. پس پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود:«اگر راست بگوید به طور حتم به بهشت می رود.»
رسول صلی الله علیه و سلم به او فرمودند:که واجب است بین رکن و شرط فرق بگذاری و کل از جزء جدا بدانی و نفرمودند: که فلان و بهمان چنین گفته است.
اندیشه ی اخوان عبارتست از خلاص کردن مردم از آراء و نظرات مختلف که موجب جدایی مردم گردیده و دل ها را از وحدت به دور داشته است. و بازگشت مردم به سرچشمه ی اول، و آن همان راه و روش پیغمبر صلی الله علیه و سلم و یاران اوست.
دوم: سعی ما بر این است که دل ها را پیرامون رسالت اسلام گرد آوریم تا اینکه شوق دل ها را برانگیزد و آرزوها را زنده بدارد.
( أَوَ مَن کَانَ مَیْتاً فَأَحْیَیْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُوراً یَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ کَمَن مَّثَلُهُ فِی الظُّلُمَاتِ لَیْسَ بِخَارِجٍ مِّنْهَا ) الانعام: ۱۲۲
« آیا کسی که ( به سبب کفر و ضلال همچون ) مرده‌ای بوده است و ما او را ( با اعطاء ایمان در پرتو قرآن ) زنده کرده‌ایم و نوری ( از مناره ایمان ) فرا راه او داشته‌ایم که در پرتو آن ، میان مردمان راه می‌رود ( و چشم او را روشنائی ، گوش او را شنوائی ، زبان او را توان گفتار ، و دست و پای او را قدرت انجام کار می‌بخشد ) مانند کسی است که به مَثَل‌گوئی در تاریکیها فرو رفته است ( و توده‌های انباشته ظلمتکده کفر او را در خود بلعیده است و شبح بی‌جان و بی‌اندیشه و بی‌تکانی از او برجای نهاده است) و از آن تاریکیها نمی‌تواند بیرون بیاید؟ »
می خواهم این نور را به دل هایی وصل کنیم، که مدت زمانی طولانی منکر حقایق بوده اند، تا با روحانیت این رسالت خوشبخت گردند. پس هرگاه مؤمن باشی و بر کلمه حق گردآیی، امت صالحه را خواهی یافت و چون امت صالحه پدید آید حکومت صالحه پدید می آید.
هان ای برادران:
از اشتباهات ملت های اسلامی این است که اصطلاحات را به عنوان ترمیم به کار می گیرند و طبیعی است که ترمیم پاره های اجتماعی فایده ای در بر ندارد. اصلاح امت با اصلاح جامعه میسر است. شما چون جمعیت ها و هیئت ها و احزاب را می نگری می بینی که هر کدام مشغول به امری خاص هستند. یکی می گوید: اصلاح نفس، دیگری می گوید پیش به سوی تأسیس مساجد و مدارس، و آن دیگری می گوید شرایط عضویت آن است که عضو حق اشتراک خود را پرداخت کند و اگر سه ماه حق اشتراک پرداخت نکرد از عضویت اخراج است. ولی این شرط را در مورد ترک نماز که یکی از اوامر مهم دین است مقرر نمی داند.
چون از احزاب می خواهیم که دست به اصطلاحات بزنند، می گویند ما مشایخ طریقه های تصوف نیستیم.
این است موقف همگان در مقابل اصلاح، که قول پیغمبر صلی الله علیه و سلم را فراموش کرده اند.
( هر کس به امور مسلمین اهمیت ندهد از آنان نیست.)
پس مسئولیت ما با عنوان اخوان المسلمین عبارتست از: اصلاح نفوس و دل ها جان ها و پیوند دادن آن ها با خدای تعالی و سپس سازماندهی جامعه تا در آن جماعت های صالحه پدید آید که وظیفه امر به معروف و نهی از منکر را بر دوش بگیرند و سپس از این جماعت صالحه دولت صالحه پدید آید.
این موضوعی ساده است که به حضورتان تقدیم کردم و البته که به راهنماییهای سازنده و آراء و نظرات مبتنی به اصول صحیح خوش آمد می گویم و در استفاده از آن ها آمادگی عمل دارم. مؤمن آینه مؤمن است اگر عیبی در او می بیند باید در صدد اصلاح برآید.
درود و سلام بر سرور ما حضرت محمد و بر خاندان و یارانش بادا.
————————————————-
منبع: نگرش هایی در اسلام / مولف : امام شهید حسن البنا /ترجمه: مصطفی اربابی / انتشارات: سنت تایباد ۱۳۸۵
