رمضان؛ دوره‌ای کارآموزی برای تغییر رفتار
رمضان؛ دوره‌ای کارآموزی برای تغییر رفتار
نویسنده: محمد ناجی بن عطیه
خداوند روزه‌ی رمضان را بر بندگان مؤمنش مقرر داشت تا علاوه بر روزه، شب‌زنده‌داری، صدقه و دعا، به منافع جسمی و بهره‌های روحی بسیاری نیز برسند، همانند تغییر در اخلاق و رفتار در رمضان و پس از آن. در این باره بیشتر بیندیشیم.
اگر در حکمت‌های روزه بیندیشیم، می‌بینیم که خداوند آن را برای رسیدن به منازل تقوا مشروع نموده است. امور عقیدتی، عبادی، اخلاقی و رفتاری از جمله مقامات تقواست.
امروزه بیشتر مردم بر عقاید و عبادات تمرکز دارند، اما به اخلاق و رفتار توجه ندارند. با این‌که به صورت مستقیم از عبادات بهره نمی‌برند، آن اندازه که از اخلاق تأثیر مستقیم می‌گیرند.
روزه با آن شرایطی که خدا و رسولش تعیین کرده‌اند، در واقع یک مدرسه‌ی حقیقی و دوره‌ای تربیتی و تمرینی برای یادگیری اخلاق و رفتار است. در این حدیث صحیح بنگرید که رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ فرمود:« فإذا کان یوم صوم أحدِکم، فلایرفثْ ولایصخبْ، فإنْ سابَّه أحدٌ أو قاتَلَه، فلیقُلْ: إنِّی امرُؤ صائم» (مُتفَق علیه). (هرگاه یکی از شما روزه داشت، آمیزش، پلیدی و جنجال نکند و اگر کسی او را دشنام داد یا با او دعوا کرد، بگوید من فردی روزه‌دار هستم). این حدیث مختص آموزش اخلاق و رفتار نیکوست و به ما یاد می‌دهد تا از اخلاق ناپسند دست کشیده و به اخلاق نیکو گام گذاریم.
بندگان پارسا و صادق خدا بر اطاعت از او و پیامبرش آزمندی دارند و می‌کوشند روزه‌ی خویش را با جنجال و ناسزاگویی و بدرفتاری آلوده نکنند و حتی در پاسخ دشنام دهنده و ناسزاگو و اهل دعوا و نبرد، سکوت می‌کند.
سبحان الله، انسان می‌تواند خود را بر داد و فریاد نزدن شکیبایی دهد، مردم را آزار ندهد و به کسی ستم ننماید. همه‌ی این‌ها شدنی است، گرچه بر بسیاری از مردم دشوار است، بویژه کسانی که در دل‌شان سرکشی، ستمگری و تجاوز نوشانده شده است. دشوارتر از این، صبر کردن در برابر کسی است که بر تو تجاوز کرده یا دشنام و ناسزا می‌گوید. و سخت‌ترین نوع آن، بردباری به خرج دادن در مقابل کسی است که با دست بر تو تجاوز کرده است. تحمل کتک دیگران بسیار بسیار دشوار است. گروه اندکی از مردم می‌توانند در برابر این آزار بردبار باشند. مفهوم و دلالت حدیث رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ در این باره روشن است.
برادران بزرگوار: باید با خدا صادق باشیم و به صورت درست روزه بگیریم، زیرا روزه‌ی درست ما را وامی‌دارد تا رفتار و اخلاق خود را تعدیل نماییم. و گرنه روزه‌ای نگرفته‌ایم که خدا و رسولش دوست دارند.
هنگام روزه تمرین کن جنجال، داد و فریاد و آزار نسبت به دیگران نداشته باشی، در عین حال آزار و بدی‌های گفتاری و رفتاری ایشان را نیز تحمل نمایی و همه‌ی این‌ها را به خاطر خدا و به امید پاداش انجام دهی. آن گاه مصداق حدیث پیامبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ خواهی شد که فرمود: «مَن صامَ رمضان إیمانًا واحتسابًا، غُفِرَ له ما تقدَّمَ من ذنبه» (مُتفق علیه). (هر کس رمضان را از روی ایمان و به امید پاداش روزه بگیرد، برایش گناه گذشته‌اش آمرزیده شده است).
اگر روزه با چنین ایمان و امیدی صورت گیرد، سودمند واقع شده و در رفتار تأثیر می‌گذارد و چنان‌چه این مفاهیم در روزه پدیدار نباشد، به یقین در ما تأثیر نخواهد داشت، یا تأثیرش موقتی بوده که پس از پایان رمضان از بین می‌رود.
سؤال: چرا روزه در زندگی مسلمانان اثر نمی‌گذارد؟!
فردی را تصور کنید که هنگام روزه از دزدی، رشوه و اختلاس به خاطر حرام بودن‌شان روی‌گردان است و در روز رمضان و دهان روزه‌دار آن‌ها را مرتکب نمی‌شود، اما به آسانی در غیر حالت روزه مرتکب چنین کارهایی می‌شود، چرا چنین شده است؟!
دیگری در طول روزه از سیگار کشیدن و … می‌پرهیزد، در حالی که در شب حتی پنج دقیقه بی آن صبر نمی‌کند، چرا چنین شده است؟!
یکی نمی‌تواند از جویدن برگ «قات» در غیر روزه دست بکشد، با این‌که در طول روزه‌داری این کار را انجام می‌دهد، چرا؟! [قات نام گیاهی در یمن است که برگ آن را در دهان گذاشته و به عنوان آرام‌بخش و انرژی‌زا استفاده می‌کنند. اصطلاح قات زدن هم در فارسی از همین جا سرچشمه گرفته است، نه قاطی کردن].
شخصی شنیدن موسیقی را هنگام روزه‌داری، بی حیایی در پیشگاه خدا می‌داند، ولی هنگامی که روز تمام شد، دیگر مانعی بر سر راهش نمی‌بیند و به گمراهی و گوش دادن به این آفت باز می‌گردد.
مثال‌های زیادی از این قبیل در واقعیت زندگی مردم وجود دارد، چرا چنین شده و چگونه به این‌جا منجر گشته است؟!
این امر نشان می‌دهد که مسلمان اگر بر چیزی تصمیم گرفت، می‌تواند آن را اجرا نماید و هرچند دشوار باشد، هیچ چیز نمی‌تواند مانع او شود. مهم همان تصمیم نخست است. این افراد تصمیم‌های جزئی و موقت گرفته‌اند که با پایان روزه، تمام می‌شود. لذا می‌بینی که بلافاصله پس از افطار به عادت ناپسند خویش برمی‌گردند.
بسیاری از مسلمانان چنین مشکلی دارند، چون تصمیم‌های‌شان جزئی، ناقص و کوتاه مدت است. به همین سبب هم از روزه‌های خود سودی نمی‌برند. شایسته است مسلمان تصمیمی کامل و جدی بگیرد تا کارش مورد رضایت خدا و رسولش باشد، و تصمیمی اتخاذ کند که تا پایان عمر بر آن استوار بماند. این همان توبه‌ی نصوحی است که خداوند به پیامبرش و عموم مؤمنان به آن فرمان داده است.
اما این حالت چگونه پدیدار گشته است؟
این حالت، نوعی گسست تلخ و ناگوار در شخصیت مسلمانان و نمادی از عدم آگاهی و دانش ایشان و فقدان شناخت دقیق اعمال بویژه در روزگاران اخیر است. مسلمانان باید در پای‌بندی و باورهای خویش صداقت داشته باشند، با یقین و حساب و کتاب با خدا تعامل نمایند و احساس کنند که خداوند از امور نهانی بسی آگاه است، خیانت چشم‌ها و راز دل‌ها را می‌داند و چیزی از امور ما بر او پوشیده نیست. هرگاه مسلمان چنین احساسی داشته باشد، عبادت و روزه برایش سودمند است. خدا هم احوال و اوضاعش را تغییر می‌دهد.
چگونه رمضان در رفتار ما اثر می‌گذارد؟
هرگاه با خدا در نماز، روزه و قرائت قرآن صداقت داشته باشیم و روزه‌ی خویش را از بیهودگی و آلودگی و جنجال دور نگه داریم، به یقین علاوه بر تمام عبادات، بر رفتار و اخلاقمان نیز تأثیر می‌گذارد. اگر مسلمان در طول روزه از مواردی که خدا و رسولش بیم داده‌اند، پرهیز نماید و بکوشد به موارد اخلاق بزرگوارانه پای‌بند باشد، روزه به او در مسیر تغییر رفتار سود می‌رساند و اثرش را می‌گذارد. و اگر در طول ماه ادامه دهد، تغییری واقعی در اخلاقش حاصل می‌شود.
اگر به این روزه، روزه‌های نافله و سنت در غیر رمضان را هم بیفزاییم، این تأثیر عمیق‌تر خواهد بود و بیشتر خود را نشان خواهد داد. هنگامی که تا مدتی این خصلت‌ها در او بماند، رمضان سال بعد فرا می‌رسد و دیگر خصوصیات رفتاری اشتباه او را تصحیح می‌کند. به شرطی که روزه‌هایش از روی ایمان و به امید پاداش و در راستای اجرای فرمان خدا و رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ باشد.
گام‌هایی عملی:
۱.در رمضان نمازهای پنج‌گانه را به جماعت می‌گزاریم، آیا در غیر رمضان هم این کار را ادامه می‌دهیم؟ اگر با خدا صادق باشیم، پاسخ آری است؛ ان شاءالله ادامه خواهیم داد.
۲.در رمضان هر شب نماز قیام و تهجد داریم، آیا پس از آن هم در این زمینه سهمی خواهیم داشت؟ اگر با خدا صادق باشیم، پاسخ آری است؛ ان شاءالله ادامه خواهیم داد.
۳.در رمضان مواظبیم تا با آزار رساندن در گفتار و کردار به دیگران، روزه‌ی خویش را مخدوش نکنیم، آیا پس از آن هم اخلاقمان چنین خواهد ماند؟ اگر با خدا صادق باشیم، پاسخ آری است؛ ان شاءالله ادامه خواهیم داد.
۴.در رمضان آزار مردم را هنگام خشم تحمل می‌‌کنیم و فراوان می‌گوییم: «خدایا من روزه دارم»، به این امید که خداوند روزه‌ی ما را بپذیرد. آیا بعد از رمضان هم بر این خلق و خوی می‌مانیم؟ اگر با خدا صادق باشیم، پاسخ آری است؛ ان شاءالله ادامه خواهیم داد.
۵.در رمضان قرآن می‌خوانیم و بیشتر مردم چند بار آن را ختم می‌کنند، برخی هم ممکن است یک بار در رمضان قرآن را ختم کنند. آیا پس از آن هم، چنین ختم‌هایی خواهیم داشت؟ اگر با خدا صادق باشیم، پاسخ آری است؛ ان شاءالله ادامه خواهیم داد.
۶.در رمضان انجام کارهای خوب و پرهیز از بدی‌ها از ما زیاد سر می‌زند، به این امید که خداوند پاداش بزرگی برای‌مان ثبت نماید و گناهان فراوان ما را بیامرزد. آیا پس از آن نیز چنین خواهیم کرد؟ اگر با خدا صادق باشیم، پاسخ آری است؛ ان شاءالله ادامه خواهیم داد.
بدین ترتیب با داشتن اخلاص و صداقت، و جدی بودن در طاعات و عبادات، می‌توانیم تغییر کنیم و در رفتار و اخلاق خود تحول ایجاد نماییم. تا پس از رمضان به مردمانی متفاوت تبدیل گردیم و روزه باعث تغییر در رفتارمان شود. ولی اگر اخلاص و صداقت نباشد، یا یقین در درون ما سست گردد، رفتار و اخلاقمان تغییر نخواهد کرد. به این خاطر به بازنگری در ایمان به خدا و ارتباط با او و نیز روش عمل به بایدها و نبایدهای او نیازمندیم، و گرنه تغییری در اوضاع‌مان رخ نخواهد داد. مگر این که خدا چیز دیگری بخواهد، چون خودش گفته است: «لاَیُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ» (رعد/۱۱). (آن‌چه را در مردمی باشد، تغییر نمی‌دهد تا خودشان تغییر دهند آن‌چه را در ایشان است).
منبع: اصلاح وب
