۱- سخنی پیرامون وحدت و تفاوت میان اختلاف و تفرقه
سخنی پیرامون وحدت و تفاوت میان اختلاف و تفرقه
نویسنده : استاد، دکتر ا.د. سلمان العوده / ترجمه: کانون ترجمه فارسی
تفاوت میان اختلاف و تفرقه
باید دانست میان دو واژه تفرقه و اختلاف؛ تفاوت وجود دارد. خداوند – سبحانه و تعالی – در قرآن کریم به طور مطلق همه را از تفرقه نهی کرده و باز می‌دارد. از اینرو هر نوع تفرقه مذمون و ناپسند است تا آنجا که پیامبر اکرم(ص) صحابه کرام را از تفرقه در اجساد و جسمها نیز نهی می‌کردند.
در حدیثی از ابی‌ثعلبه خشنی آمده که فرمودند: صحابه عادت داشتند وقتی در محلی اردو می‌زدند در کوهپایه‌ها و بیابان پراکنده می‌شدند . پیامبر اکرم (صلی الله علیه و سلم) با مشاهده این حال فرمودند: پراکندگی شما در کوهپایه‌ها و بیابان شیطان را به وجود آورده است. از آن روز به بعد صحابه در همه مکانها پیوسته و در کنار هم بودند تا آنجا که گفته‌اند: اگر پارچه‌ای روی آنها پهن می‌شد همگی زیر آن قرار می‌گرفتند.
تفرقه بسیار زشت و نازیباست چه در حالات، اقوال و مذاهب باشد و چه در جبهه‌گیری و جدایی جسمی، بخصوص اینکه اگر تفرقه بدون سبب و بدون هیچ دلیلی باشد. به همین علت رب‌العالمین می‌فرمایند:
« و لا تکونوا کالذین تفرقوا » آل‌عمران/۱۰۵
مانند کسانی نباشید که تفرقه نمودند.
اما اختلاف، مطلقاً مذموم و ناپسند نیست؛ پاره‌ای از اختلافات مذموم و دسته‌ای دیگر ناپسند است. از اینرو رب‌العالمین در ادامه همان آیه می‌فرماید:
« واختلفوا من بعد ما جاءهم البینات» آل‌عمران/۱۰۵
بعد از آمدن نشانه‌ها با هم اختلاف نمودند.
اختلاف مذموم همان اختلاف در ارتباط با مطالب کتاب، اصل کتاب و پیروی از خواهشات است و آن اینکه بعد از آمدن نشانه‌ها و دلایل با هم اختلاف کنند. در غیر اینصورت می‌تواند پسندیده باشد.
یکی از صورتهای اختلاف همان تنوع است. مثل اینکه هر یک از دو طرف اختلاف یکی از انواع عام را به صورت تمثیل و با هدف آگاه نمودن شنونده بیان کند. نه با این هدف که تعریف کاملی از عام با توجه به عموم و خواصش ارائه کنند.
مانند اختلاف در تفسیر این آیه:
فمنهم ظالم لنفسه و منهم مقتصد و منهم سابق بالخیرات باذن الله »فاطر/۳۲
عده‌ای گفته‌اند: سابق کسی است که در اول وقت و مقتصد آنکه در خلال وقت نمازش را می‌خواند و ظلم کننده به خود کسی است که نماز عصر را تا زرد شدن افق و خورشید تأخیر میکند.
و عده‌ای نیز گفته‌اند: سابق یعنی احسان کننده با صدقه، مقتصد کسی که تجارت و معامله میکند و ظالم یعنی رباخوار.
و اختلاف از نوع تنوع در احکام شرعی گاهی در مسائلی که واجب است اتفاق می‌افتد و گاهی نیز در استحباب؛ اختلاف در وجوب به این صورت که برای عده‌ای جهاد فرض می‌گردد و برای عده‌ای صدقه و برای عده‌ای دیگر آموزش علم. این اختلاف می‌تواند در فرضهای کفایی که تنوع مخصوص به خود را دارد بروز کند.
فرض کفایی برعهده کسی است که فردی دیگر آنرا انجام نداده باشد که معمولاً در اوقات و یا مکان معین و بر شخص و یا گروه معین لازم می‌آید به همان صورتی که در بخش سرپرستی، جهاد، فتوی و قضاوت قابل رؤیت و مشاهده است.
ابن تیمیه (رح) می‌فرماید: همانطور که تنوع در واجبات وجود دارد به همانصورت در مستحبات نیز دیده می‌شود.
از نمونه‌های اختلاف در تنوع این است که فرد کار خیری انجام می‌دهد و فردی دیگر به عمل نیک دیگری پایبند است؛ این فرد در مسئله‌ای اجتهاد نموده و آن دیگری نظر دیگری دارد و مشابه این صورتها.
نتیجه اینکه اختلاف می‌تواند مذموم و ممدوح باشد اما تفرقه مطلقاً مذموم است. در واقع تنوع سنت الهی است که اساس زندگی را تشکیل می‌دهد. رب‌العالمین همه اشیاء را جفت آفریده است و شکل ظاهر انسانها رنگها و صداهای آنها و در تمامی مخلوقات و موجوداتی که انسان پیرامونش مشاهده میکند متنوع ساخته است.
در واقع این تنوع جزئی از ثروت زندگی انسانی است و بخشی از تجدد و ظرافت و زیبایی به شمار می‌آید.
متنبی شاعر عرب می‌گوید:
تخالف الناس حتی لا اتفاق لهم الا علی شجب و الخلف فی الشجب
فقیل تخلص نفس المرء سالمه و قیل تشرک جسم المرء فی العطب
منظور اینکه مردم در مورد همه اشیاء با هم اختلاف دارند بجز هلاکت و نابودی که مورد اتفاق است همگی می‌گویند: انتها و پایان همه انسانها و حیوانات مرگ است اما در ارتباط با چگونگی روح پس از مرگ اختلاف نمودند؛ عده‌ای معتقدند روح نیز همانند جسم از بین می‌رود و دسته دیگر اعتقاد دارند که ارواح سالم می‌مانند و مانند اجسام نابود نمی‌شوند. در این میان مفهوم مورد اتفاق همه در این ابیات این است که اختلاف در زندگی بشری، ریشه‌دار و عمیق است.
تفرقه مذموم همان پیروی از روش اهل کتاب است آنانی که (طبق گفته قرآن):
«تفرقوا و اختلفوا من بعد ما جاءهم البینات » آل‌عمران/ ۱۰۵
تفرقه کردند و اختلاف؛ بعد از اینکه نشانه‌های آشکار نزد آنان آمد.
از این رهگذر رب‌العالمین انسانها را از پیروی خط و مشی و روش آنان نهی میکند در صحیح بخاری از ابوسعید رضی‌الله عنه روایت شده که آن حضرت(ص) فرمودند: شما از روش گذشتگان خویش(یهود و نصاری) پیروی خواهید نمود، وجب به وجب و گام به گام تا آنجا که اگر آنان به لانه کفتاری پناه آوردند شما نیز همان مسیر را خواهید رفت. گفتیم: ای رسول خدا(ص) : یهود و نصاری؟ فرمودند: پس چه کسی؟
تفرقه مذموم و ناپسند در واقع آنست که خلاف مصلحت، عقل، پیشرفت و بصیرت عمل شود. از این رو رب‌العالمین در ارتباط با یهود می‌فرمایند: «تحسبهم جمیعاً و قلوبهم شتا ذلک بانهم قوم لا یعقلون» حشر/۱۴
لذا اختلاف ریشه در کوته فکری و نقصان عقل آنان دارد. تفرقه در واقع ویران نمودن و از بین بردن یکی از اصول و پایه‌های شرعی است زیرا شریعت اسلامی همه مسلمانان را به وحدت کلمه فرا می‌خواند، به همین علت در بیشتر آیات قرآن کریم خطاب به جمع آمده است مانند (یاأیها الذین آمنوا)، (والعصر ان الانسان لفی خسر الا الذین آمنوا و عملوا الصالحات و تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر / سوره عصر) و از طرفی بیشتر احکام شرعی فقط در صورت وحدت و اجتماع قابل اجرا هستند.
براستی چگونه می‌توانید اخلاق اسلامی را به مرحله اجرا درآوردید؟
چگونه می‌توانید بدون حضور در اجتماع و مردم دریابید که شما دارای صفاتی همچون صبر، بردباری کرامت اخلاق، و شجاعت هستید.
چگونه می‌توانید نماز، روزه، حج و عمره که از شعائر الهی هستند را بدون حضور در اجتماع عملی نمائید.
رسول مکرم اسلام(ص) می‌فرمایند: مسلمانی که با مردم همزیستی دارد و مشکلات اجتماعی را متحمل شده و به دوش می‌کشد بهتر از آن مسلمانی است که نه همزیستی دارد و نه مشکلی را متحمل می‌شود. با این بیان روشن شد که تفرقه در واقع همان پیروی راه و روش اهل کتاب، مخالفت با مقتضی و مصلحت عقلهای سالم و بصیرتهای نافذ بوده و نابود ساختن یکی از اصول شرعی است.
سخن از تفرقه فقط به دعوتگران و اختلافات داخلی آنان، علماء و اختلافات در فتاوی، حرکت‌های اسلامی و متنوع بودن خط و مشی و مذاهب آنان خلاصه نمی‌شود بلکه مهمتر از آن اختلافی است که امت را نابود میکند. با نگاهی گذرا به تاریخ، اختلافاتی به چشم می‌خورد که بدون سبب و بدون هیچگونه مجوزی صورت گرفته که باعث از بین رفتن وحدت مسلمانان، و نابود شدن تلاشها و نیروهای آنان گردیده و در مرحله‌های مختلف دشمن بر آنان پیروز گشته است لازم و شایسته است که به علاج این بیماری و معضل بپردازیم.
ادامه دارد …
نوشته های مرتبط:
۱- سخنی پیرامون وحدت و تفاوت میان اختلاف و تفرقه
۲- سخنی پیرامون وحدت ، برادری ایمانی و رابطه اش با وحدت امت
۳- سخنی پیرامون وحدت ،انواع تفرقه و تعصب ، تعصب مذهبی، حزبی، قبیله ای، ملی و نژادی
———————————–
منبع : سخنی پیرامون وحدت / نویسنده : استاد، دکتر ا.د. سلمان العوده / ترجمه: کانون ترجمه فارسی
