اصول و نکات اساسی جهانبینی اسلامی
اصول و نکات اساسی جهانبینی
اسلامی
پروفسور دکتر محمد رفیع الدین / مترجم:سید غلامرضا سعیدی
نکات عمده ای در زمینه
ی اصول محتویات ایدئولوژی اسلامی بدین قرار است:
- قوی ترین و فشرده ترین امیال بشر- یعنی میل و رغبتی که
بر انسان تسلط دارد و بر سایر امیالش حکومت می کند میل به ایدآلست. - این میل نتیجه ی مستقیم آن انگیزه ی شعور نهانی بشر
است که پسیکولوژیستها(روان شناسان) آن را لیبیدو نامیده اند فروید و آدلر و
مک دوگال دچار سوء تفاهم شده اند که اولی این میل را به عنوان میل جنسی و
دومی میل به قدرت یا میل به خوراک و مسکن تعبیر کرده و سومی آنرا ترکیبی می
داند از امیال برای حفظ نفس و خودخواهی و خودنمائی. - این میل در حقیقت میل و رغبتی است برای جمال و زیبائی
و فقط می تواند درسایه ی فکر؛ راجع به ذات خود آگاه یا شخصیتی که در واقع
«حقیقت جهان» و «آفریننده» و « گرداننده» و اداره کننده ی جهان است، ارضا شود
و این ذات خود آگاه دارای کلیه ی صفات جمال و حسن و حقیقت و قدرت و کمال است. - حقایق مسلم و جنبه های فیزیکی(طبیعی) و
بیولوژیکی(حیاتی) دستگاه آفرینش به ضمیمه ی شهادتی که از پدیده ی نبوت
استنباط می کنیم، دلیل روشن و شاهد ناطقی است که حقیقت جهان عبارت است از:
وجود ذات خود آگاه یا شخصیتی که آفریننده و گرداننده و اداره کننده ی جهان و
دارای کلیه ی صفات جمال و حسن و حقیقت و قدرت و کمال است. - بنابراین ایدآل یا کمال مطلوب انسان این حقیقت است که
عبارت از ذات حقیقت جهان باشد. انگیزه ی هر ایدآلی غیر قابل مقاومت است و به
همین دلیل است که هرگاه شخص نتواند از طریق مخصوص آن انگیزه را ارضاء کند؛
یعنی وقتی که نتواند جمال و زیبائی ایدآل صحیح را احساس کند، و یا تشخیص دهد
مجبور می شود برای ارضای ایدآلش فکری را اتخاذ کند که واجد هیچ یک از صفات جمال
و زیبائی نباشد؛ معذالک به حکم ضرورت همه ی صفات جمال و زیبائی را به خطا به
آن ایدآل نسبت دهد. - ایدآل چه خطا و چه صواب با تمام قوا بر کلیه ی فعالیت
ها اعم از سیاسی و نظامی و قانونی و ادبی و تربیتی و اجتماعی و اقتصادی و
ذهنی و هنری حیات فرد و اجتماع مسلط می شود و حکومت می کنند. - ایدآل صحیح منتهی به کارهای خوبی می شود که ذات یا نفس
انسانی را هر چه بیشتر به ارضای انگیزه ی جمال و زیبائی نزدیک می کند. وچون
ایدآل صحیح واجد کلیه ی صفات جمال و زیبائی است لهذا منتهی به ارضای کامل و
دائم ذات یا نفس می گردد. - ایدآل غلط منتهی به کارهای بد می شود. و این کارهای
بدانگیزه ی ذات را که در جستجوی جمال و زیبائی است ارضاء نمی کند و در عوض از
هر جهت در خطائی سیر می کند که منتهی به انحراف از مقصود یعنی حقیقت جهان می
گردد. - عمر امت یا ملت یا کشوری که عاشق ایدآل غلط باشد کوتاه
است.
هر چند ممکن است برای چند قرن عمر کند ولی انقراض و سقوط نهائی آن اجتناب
ناپذیر است.
و چون ایدآل غلط به حقیقت فاقد صفات جمال و زیبائی است و دیر یا زود مفاسد و
معایبش را آشکار خواهد کرد. افراد امت یا ملتی که عاشق آن باشند قهرا” به
مرحله ای می رسند که رویاهای شیرین خودشان را از لحاظ جمال و زیبائی در آن نبینند؛
آنگاه از عشق ورزی به این ایدآل دست می کشند و به دین جهت دوستداران چنین ایدآلی
به عنوان امت یا ملتی نمی توانند پایدار به مانند و از هستی ساقط می شوند.
۱۰. از آنجائی که ایدآلهای غلط متعددند، افرادی که نتوانند دوستدار و عاشق
ایدآل صحیح باشند به عده ای از امت ها یا کشورهای منظم تحت سازمانهای خاص درمی
آیند که با یکدیگر می جنگند و به مقیاس روز افزونی از حیث وسعت خونریزی راه می
اندازند.
۱۱. علت اصلی تکامل، برخلاف تصور خطا و فرضیه ی غلط داروین، نه تنازع بقاء است
و نه عامل انتخاب اصلح؛ بلکه میل یا اراده ی آفریننده است که مانند نهری جاری از
شعور و وجدان، در جهان به حال سیلان راه افتاده و عالم را به سوی عالی ترین و رفیع
ترین مرحله ی کمال سوق می دهد.
۱۲. تکامل در مرحله ی انسانی که عبادت از سیر تاریخ است به جائی می رسد که
ایدآل صحیح مورد پذیرش سراسر جهان گردد و همچنین مسیری دارد که منتهی به تشخیص روز
افزون ظاهر و باطن تحقق جمال و زیبائی این ایدآل و صفات آن می گردد و این تشخیص به
میزان وسیع تری محقق می شود. به عبارت دیگر چه از لحاظ داخلی و چه از جنبه ی خارجی
با مطابقت بیشتری منتهی به جلوه ی عشق با آفریدگار وصفات وی می گردد.
۱۳. عشق به ایدآل صحیح در سایه ی عمل درونی و برونی ترقی و پیشرفت می کند و
این عملی است که در راه خدمت به تشخیص جمال و زیبائی ایدآل به کار برده می شود.
۱۴. عمل درونی فرد عبارتست از تأمل و تفکر درباره ی جمال و زیبائی ایدآل به
واسطه ی تمرکز دادن توجه به جلوه های
طبیعت و دقت در معنای کلماتی که مبین صفات جمال و زبیائی باشد.
۱۵. عمل برونی فرد عبارتست از اظهار صفات جمال و زیبائی در حیات عملی خارجی و
ظاهری.
۱۶. چنین عملی که عمل اخلاقی شناخته می شود تقاضا دارد که رفتار فرد با خود و
خویشاوندان و سایر اعضای امت و جامعه اش و همچنین با سایر افراد جامعه ی بشری
مطابق صفات جمال و حسن و حقیقت و باقی صفات آفریننده باشد.
۱۷. جهد بلیغ فرد برای به کار بردن مساعی در نگهداری آزادی اجتماعی و سیاسی
خودش تا اینکه آزادی فکر و عملش را در خدمت به ایدئولوژی با تبلیغ صلح جویانه ی
ایدئولوژی برکاتش را به کلیه ی نوع بشر گسترش دهد؛ و شرکت در جنگ هر وقت ضرورت
پیدا کرد؛ تا این که ایدئولوژی مطلوبش از تعرض ایدئولوژی دیگری مصون بماند؛ وجوه
عمده ی فعالیت اخلاقی مؤمن حقیقی است.
۱۸. عمل اخلاقی عالیترین نظم: یعنی عملی که از جهت صداقت و طهارت کاملا”
اخلاقی و به حقیقت مطابق صفات جمال و زیبائی باشد فقط نتیجه ی قضاوت های صحیح
تشخیص بین صواب و خطا است.
این گونه قضاوتهای اخلاقی درست بدون عشق شدید به آفریدگار امکان پذیر نیست؛
و این عشق وقتی به حد کمال رسید به قدری شدید و گرم و نافذ و مؤثر می شود که
همه ی افکار غلط را از دامن فرد طرد می سازد.
فقط در چنین موردی است که عشق به جمال می تواند بر همه ی اعمال شخص حکومت کند.
۱۹.پسیکو- آنالیستهایعنی دانشمندان علم تجربه و تحلیل روانی(یا روانکاوان)
وقتی که می گویند:
کلیه ی اعمال بشری چه صواب و چه خطا، مهم یا ناچیز، در شعور نهانی به شکل
سلسله هائی از حالات روحی،حتی اگر کاملا” آنها را فراموش کرده باشیم، ثبت شده
و محفوظ باقی می مانند صحیح است.
و نیز اینکه می گویند مرور زمان کمترین تغییری در آنها نمی دهد درست است.
۲۰.ذات یا نفس انسانی فنا ناپذیر است؛ زیرا این شعور و وجدان است که جسم را به
وجود آورده است و جسم شعور و وجدان را ایجاد نکرده است. بنابراین، نفس انسان نامه
ی اعمال وی را چه درست و چه نادرست و چه مهم و چه ناچیز به همان صورتی که ثبت شده
همراه خودش به عالم آخرت یا جهان آینده می برد.
۲۱. ذات یا نفس انسانی بعد از مرگ حیات تازه ای را شروع می کند و تکامل
خودآگاهی یا معرفت یا عشق نفس ادامه پیدا می کند و در این جهان تازه کوشش می کند،
تا آن قسمت از انگیزه ای را که برای جمال و زیبائی داشته و نتوانسته است در این جهان خاکی ارضاء کند، در آنجا ارضاء
نماید، اعمال صحیح نفس در ارضای این قسمت از انگیزه ی جمال به او کمک می کند و
کارهای ناروا مانع ارضای آن می شود.
۲۲. آن نفسی که در این عالم عاشق ایدآل صحیح باشد و درست کار کرده باشد در
جهان آینده نه ترسی خواهد داشت و نه اندوهی زیرا برای ارضای انگیزه ی جمال و
زیبائی مانعی ندارد و بدون کوشش یا تلاش می تواند آن انگیزه را ارضاء کند. رضای
خاطر و خرسندی فکر، شکل ظاهری عینی به خود می گیرد و به صورت بهشت درمی آید و به
همه ی چیزهای خوبی که می خواهد و می پسندد می رسد.
۲۳. نفسی که عاشق ایدآل صحیح است ولی بدبختانه بر اثر افکار غلط گمراه گردیده
و در این زندگی خاکی اشتباها” تحت تأثیر اندیشه های زشت و ناروا قرار گرفته؛
در جهان آینده ناگزیر است برای تحصیل مجدد اوضاع مطلوبی که از دست داده با تحمل
شکنجه و عذاب سعی و تلاش دردناکی به عمل آورد و مجبور است از همان راهی که رفته
برگردد و پایش را روی همان راه خطائی که داشته کاملا” نجات یابد و از آن پس
به عشق صحیح شروع کند و ارضای کامل را تأمین نماید.
عذاب روحی و معنوی نفس؛ شکل ظاهری عینی جهنم آتشین را به خود می گیرد که حاوی
اشیاء نامطلوبی است و این اشیاء نامطلوب متناسب و درخور آنست که علاقه های ناروا و
اعمال خطایش را مجسم سازند.
کوشش و تلاش وحشت انگیز نفس در جهنم بالاخره آن را از این علاقه ها و اعمال
ناروا تطهیر می کند و به آن صلاحیت می دهد تا طریق تکامل را احراز کند.
۲۴. نفسی که از پیروی تعلیمات پیغمبران روی برگردانده و دچار بدبختی عشق ورزی
و خدمتگزاری ایدآل غلط شده باش؛ هنگام مرگ بسیار بعید می نماید که دوباره توفیق
بازگشت به راه تکامل داشته باشد. و چون مطلقا” از نور ایمان بی بهره مانده
است. با تلاش وحشت آمیز آن با آن همه موانع، وجهه ی جبران پذیر و پایان روشنی نشان
نمی دهد.
همه ی اعمال نفس حتی آنهایی که به طور کلی خوب و شرافتمندانه برگزار شده است
در راه ترقی ضایع و تباه انگاشته می شوند؛ زیرا در راه خدمت به ایدآل غلط و در
مسیر مخالفت ایدآل صحیح به کار رفته اند.
۲۵. از آن جایی که انحراف میل و رغبت انسان برای ایدآل چه در این جهان و چه در
آن جهان بی اندازه خطرناک است؛ طبیعت(که انسان را در ارضای صحیح کلیه ی امیال و
رغبت های طبیعیش کمک می کند) در ارضای این میل نیز به او کمک می کند و این عمل را
به وسیله ی ایجاد مردانی که بر اثر لطف مخصوصش دارای موهبت معرفت و شناختن ایدآل
صحیح هستند، انجام می دهد. این مردان که پیغمبران نامیده می شوند، بشر را تعلیم می
دهند که آن ایدآلی را که باید دوست بدارند چیست؛ و چگونه باید به آن عشق بورزند.
۲۶. پدیده ی نبوت در مرحله ی تکامل انسانی شبیه به پدیده ی جهش ها یا تغییرات
ناگهانی نوع است در مرحله ی تکامل بیولوژیکی (حیاتی). پیغمبر مولو یک نوع حیات
پسیکولوژیکی(روانی) است همان طوری که اولین فرد هر نوعی مولد بیولوژیکی(حیاتی)
طبیعی حیات است. و نیز همان طور که هر ارگانیزمی موجودیت بیولوژی(حیاتی) خودش را
از بابت موضوع ولادتش مدیون یک پدری است؛ همانطور عاشق ایدآل صحیح نیز موجودیت
ایدئولوژیکی(فکری) خودش را(که عبارت است از عقاید و اعمال) از لحاظ اطاعت مطلق، مدیون
پیغمبر است و به عبارت دیگر پیرو پیغمبر ولادت پسیکولوژیکی(روانی) و
ایدئولوژیکی(فکری) خودش را به پیغمبر مدیون است.
۲۷. همان طوری که نوع طبیعی به وسیله ی علائم و نشانی های مخصوص جاوید( که
ارثیه ی همه ی افراد است و از اولین پدرشان ارث برده اند) قیافه ی مشخصی دارد به
همان طریق امت و جامعه ی ایدئولوژیکی(فکری) طبیعی نیز بر اثر یک رشته مشخصات معین
قیافه ی خاص و جاویدی به خود می گیرد.
این علائم و نشانه ها عبارت از همان اشکال و صور عبادت و احکام و مقررات مذهبی
است که پیغمبر بدان عمل کرده و به اصحابش تعلیم داده است.
۲۸.عشق شدید به آفریدگار مستلزم عمل است و بدین جهت باید عمل اخلاقی طبق
مقررات عالی ترین نظمی که ابلاغ شده انجام گردد.(مراجعه شود به ماده ی ۱۸ که
قبلا” ذکر شد)و عمل به این مقررات امکان پذیر نیست مگر اینکه شخص در کلیه ی
عقاید و اعمالش مطلقا” و از هر جهت کاملا” تابع و مطیع اوامر و تعلیمات
پیغمبر عهد و زمانش باشد و آداب عبادت را به همان نحوی که دستور داده رعایت کند.
این تنها طریقی است که شخص می تواند ثابت کند به این که مولود
پسیکولوژی(روانی) یا فرزند روحانی آن پیغمبراست و می تواند متعلق به آن امت
برگزیده ی روانی و یکی از پیروان او باشد و شایسته ی احراز امتیازاتی باشد که به
حکم طبیعت به آن تعلق دارد.
۲۹. پیدایش اولین نوع با ظهور انسان، یعنی اولین حیوانی که از لحاظ بیولوژی به
آن مرحله ی کاملی رسیده که سیر تکاملی را ادامه می دهد، به پایان می رسد. ظهور
پیغمبران تازه نیز چنین است به این معنی که با ظهور اولین پیغمبری که از لحاظ
روانی برای ادامه ی سیر تکاملی به حد کمال رسیده باشد به پایان می رسد و آن
پیغمبری است که سرمشق زندگانی وی اولین تطبیق ایدآل صحیح باشد با کلیه ی وجوه
فعالیت های اصلی فرد و جامعه ی انسانی، و در نتیجه برای اولین بار ایدئولوژی کاملی
مبتنی بر ایدآل صحیح به سراسر جهان عرضه می دارد.
۳۰. محمد(ص) چنین پیغمبری است. زیرا او اولین پیغمبری است که زندگانی وی کلیه
ی وجوه مهم طبیعی حیات اعم از سیاسی و نظامی و اجتماعی و اقتصادی و قضائی و تربیتی
و اخلاقی را با ایدآل صحیح تطبیق می دهد و به همین دلیل ایدئولوژی او آخرین
ایدئولوژی ها است و امت او آخرین امت ایدئولوژیکی طبیعی همه ی امت ها است.
۳۱.مهم ترین سما و قیافه ی ایدئولوژیکی یا اشکال و صور عبادت و مقررات مذهبی
که پیغمبر(ص) به آن عمل کرده و آن را تعلیم داده است بدین قرار است:
الف. کلمه:یعنی اعلان به اینکه خدائی جز خدای واحد یگانه نیست و محمد(ص)
پیغمبر او است.
ب. صلوه یا نمازهای پنجگانه در شبانه روز، با توجه به اینکه برگزاری آن به
جماعت و تحت رهبری فرد معینی ارجح و اولی است.
ج. صوم یا روزه ی ماه رمضان هر سال.
د. زکات یعنی انفاق کلیه ی دارائی یا قسمتی از آن را(مطابق دستوری که حداقل آن
معین شده است) که زائد بر ثروت شخصی باشد برای استفاده نیازمندان.
ه. حج یعنی زیارت خانه ی خدا و حضور در اجتماع سالیانه ی مسلمانان در مکه و در
محل اولین معبدی که روی زمین ساخته شده است.
۳۲. آخرین نوع طبیعی یعنی انسان دروازه و آستانه ی هر نوع تکاملی برای آینده
قرار گرفت و به او اجازه داده شد که در جهان باقی بماند و با سعادتمندی زیست کند و
نژادش را تا اقصی نقاط کره ی زمین گسترش دهد.
همچنین آخرین ایدئولوژیها اسلام است که دروازه و آستانه ی تکامل نهائی قرار
گرفت و بالنتیجه به آن اجازه داده شد تا باقی بماند و سعادتمند زیست کند و پیروانش
را تا اقصی نقاط کره زمین پخش کند.
۳۳. نتیجه ی همه ی مباحث به اینجا منتهی می شود که تکامل تا آخرین مراحل
خودآگاهی و معرفت و یا عشق به وسیله ی عبادت و عمل اخلاقی فقط برای امت آخرین
پیغمبر امکان پذیر است و برای هیچ امت دیگری مقدور نیست.
باید دانست که: حیات فقط به آن قسمت از دستگاه خلقت لطف و توجه دارد و آن جزئی
از کارگاه آفرینش را به حرکت و کار وامیدارد که چه در مراحل تکامل بیولوژیکی
(حیاتی) و چه در مراحل تکامل پسیکولوژیکی(روانی) مقاصد و هدفهای آن را تأمین کند.
——————————————————-
منبع: منشور جهانی اسلام
مؤلف:پروفسور دکتر محمد رفیع الدین
مترجم:سید غلامرضا سعیدی
انتشارات:شرکت سهامی انتشار ۱۳۴۷
