تربیت، اخلاق و تزکیهمطالب جدیدمقالات

موانع معرفتی کمال از دیدگاه مولوی ، حسد – ۴

موانع معرفتی کمال از دیدگاه مولوی ،  حسد   – ۴

نویسنده : دکتر محمد علی خالدیان

یکی دیگر از آفات معرفتی کمال، حسد است.

حسادت یکی از رذایل درونی و بیماری های روحی است و در تعریف آن گفته اند: تمنی زوال نعمه الغیر. شخص حسود آرزو دارد که فرد مورد نظر او نعمتی را از دست دهد و جز به از دست دادن نعمت او خشنود نمی گردد.
امام محمد غزالی در این باره می گوید: «حسد صفتی است که منشأ آن احساس نقص خود و کمال غیر است به همراه حقد و کینه توزی و بدخواهی که از شریری و پلیدی نفس سرچشمه می گیرد و بدین جهت شخص حسود همواره آرزو می برد که اگر خود نتواند، حوادث روزگار آن کمال را از فرد مورد نظر (محسود) زایل کند و پیوسته از این اندیشه رنج می برد و در خود فرو می رود و می سوزد.»

امام محمد غزالی درباره حسد می گوید:
« بدان که حسد آن بود که کسی را نعمتی رسد تو آن را کاره باشی و زوال آن نعمت را خواهان باشی، این حرام باشد به دلیل اخبار و به دلیل آن که کراهیت در قضا و حکم آفریدگار است و خبث باطن. بدان که حسد بیماری عظیمی است، دل را و علاج وی هم معجون علم و عمل است، اما عملی آن است که بداند حسد زیان وی است اندر دنیا و آخرت و سود محسود وی است اندر دنیا و آخرت، اما آنکه زیان دنیای وی است، آن که همیشه اندر غم و اندیشه و عذاب باشد که هیچ وقت خالی نبود از نعمتی که به کسی همی رسد و چنانکه همی خواهد که دشمن وی در رنج باشد، خود چنان باشد و بدان صفت بود که دشمن خود را چنان می خواهد، چه هیچ غم عظیم تر از غم حسد نیست و اما علاج عملی آن است که به مجاهدت اسباب حسد را از باطن خود بکند که سبب حسد کبر است و عجب و عداوت و دوستی جاه و خشم و غیره آن(۲/ص۵۲۰).

پس حسد صفتی است مرکب از چند صفت زشت و پلید نتیجه آن سخت و بسیار خطرناک، زیرا احساس نقص طبعاً باید آدمی را به طلب کمال و فضیلت برانگیزد ولی چون حسد با کینه و شرارت و آتش خودخواهی همراه است فرد حسود به جای آنکه درصدد علاج نقص خود برآید، آرزو می برد که فرد موردنظر که مورد حسادت واقع گشته است از کمال محروم گردد و حوادث مهلک و جان شکار و جریان های مرگبار و جان شکاف او را در این آرزو مدد کند و این خود ناشی از ضعف نفس و درماندگی و حقارت و نهایت پستی است و حاصل آن، اندوه بی پایان از آن جهت که مجاری امور سیر حوادث شکننده به اختیار هیچ کس نیست و قوانین الهی و قواعد و سنت خدایی و قانون طبیعت بر این است که شخص واجد شرایط و دارای کمال موفق باشد و پیوسته پیش برود و ناقص فاقد شرایط و کم هوش و بی بهره از استعداد و مواهب کمال در سراشیبی مذلت و خفت بماند، بلکه روز به روز به عقب رود و روی سعادت نبیند و از دگر سوی فرد حسود علاوه بر این که از کمال فرد مورد نظر «محسود» به سبب عدم طلب، محروم می شود، نزد مردم  و در پیشگاه خلق هم ارجی و مرتبه ای ندارد و کسی او را به دوست نمی گیرد و از وی متنفر می گردند و از مساعدت و هدایتش خودداری می کنند؛ خلاصه اینکه حسد، عقبه و گردنه ناپیمودنی و گره و عقیده ی حل ناشدنی سلوک و رهروان مسیر معرفت است و کمتر کس از آن رهایی تواند یافت.

امام محمد غزالی در کتاب کیمیای سعادت راه معالجه ی دو بیماری حسد را در دو روش می داند، یکی معالجه عملی، دیگری معالجه علمی. معروض می دارد که مبارزه علمی آن است درباره آیات و احادیثی که در نکوهش حسد وارد شده است بیندیشد و مبارزه عملی آن است که هر چه نفسش می خواهد برخلاف آن رفتار کند، تا کم کم نفس را رام سازد و تمام رذایل بشری از قبیل کبر و کینه و حقد و بخل و غیره که جنبه درونی دارند به عنوان موانع معرفتی کمال شناخته می شوند.

مولانا درباره صفت مذموم و رذیله حسد می گوید:
ور حسد گیرد تو را در ره گلو                         در حسد ابلیس را باشد غلو
کوز آدم ننگ دارد از حسد                            با حسادت جنگ دارد از حسد
(۱/ب۴۲۹،۴۳۰)
عقبه ی زین صعب تر در راه نیست                ای خنک آنکش حسد همراه نیست
(۱/ب۴۳۱)
این جسد خانه حسد آمد بدان                   از حسد آلوده باشد خاندان
گر جسد خانه جسد آمد و لیک                  آن جسد را پاک کرد الله نیک
(۱/ب۴۳۴-۴۳۲)

*****************************
منبع: بررسی موانع معرفتی در مثنوی با (نگاهی به اندیشه ها و جهان بینی مولوی)/ مؤلف: دکتر محمد علی خالدیان / ناشر: مؤسسه فرهنگی و انتشاراتی مختومقلی فراغی/۱۳۸۴

 

سایر موانع را بخوانید :
موانع معرفتی کمال از دیدگاه مولوی …

نمایش بیشتر

مطالب مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

پاسخ دادن معادله امنیتی الزامی است . *

دکمه بازگشت به بالا