۵- موانع معرفتی کمال از دیدگاه مولوی ، فرافکنی و نسبت خود به دیگران

۵- موانع معرفتی کمال از دیدگاه مولوی ، فرافکنی و نسبت خود به دیگران

نویسنده : دکتر محمد علی خالدیان

یکی دیگر از موانع معرفتی کمال، فرافکنی است و آن نوعی مکانیسم دفاعی است که ما بخش های نامطلوب شخصیت خودمان را به دیگران نسبت می دهیم، یعنی آن چیزی که در واقع نمی دانیم خودمان داریم، می گوییم دیگری دارد و در مرحلۀ بعدی آنها را محکوم می کنیم تا منکر وجود آن عنصر در شخصیت خودمان شویم یا تپق فرویدی و آن عبارت است از تپق زدن در کلام یا اشتباه نوشتن یک کلمه یا انجام اعمال ناخواسته.

روانکاوان معتقدند وقتی شخصی تپق می زند، دقیقاً همان چیزی را که گفته منظورش است و یک لحظه در واقع مهار (خود) برداشته شده و ضمیر ناخودآگاه آن چیزی را که همیشه می خواسته بگوید، گفته است. مولوی در این باره می گوید:

       آن یکی در چشم تو باشد چو مار                 هم وی اندر چشم آن دیگر نگار

       زآنک در چشمت خیال کفر اوست           و آن خیال مومنی در چشم دوست

       یوسف اندر چشم اخوان چون ستور           هم وی اندر چشم یعقوبی چو نور

       از خیال بد مر او را زشت دید                     چشم فرع و  چشم اصلی ناپدید

       چشم ظاهر سایه آن چشم دان                   هر چه آن بیند بگردد این بدان

                                                                                           (ج۲،ب۶۰۲)

       هر که را بینی شکایت می کند                که فلان کس راست طبع و خوی بد

       این شکایت گر بدان که بدخوست              که مرا آن بدخوی را او بدگوست

                                                                                       (ج۴،ب۳-۷۷۲)

       بد گمان باشد همیشه زشت کار                   نامه خود خواند اندر حق یار

        آن خسان که در کژی ها مانده اند                 انبیا را ساحر و کژ خوانده اند

                                                                             (ج۵،ب۲-۱۹۸۲)

به عقیده مولانا داوری های انسان تابع احوال درونی و دید ظاهر، فرع دید باطنی است. از این رو در قضاوتی که ما درباره دیگران می کنیم باید جانب احتیاط را رعایت کنیم و اگر چیزی یا کسی را بد می بینیم، ژرف بیندیشیم که شاید ریشه ی آن زشتی و بدی در خود ما باشد، برای آنکه عیب جویی گذشته از آن که خود صفتی ناپسند است و از حس انتقام و کینه توزی مایه می پذیرد،که از بیماری های سخت روحی است و در نتیجه مولانا معتقد است که نیک دیدن از نیک بودن و بد دیدن از بد بودن است و چون ما بدی در کسی می بینیم بهتر است که به درون خود نظر افکنیم و ریشه عیبجویی را پیدا کنیم و در اصلاح خود بکوشیم و به داوری های ناروای خود اعتماد نداشته باشیم.

ظاهرا صوفیان همگی بر این عقیده بوده اند: «و هر کس که عیب کسی گوید تا آن عیب در وی نباشد، در دیگری نبیند»

علاوه بر همه اینها وقتی در دیگران عیبی هست، انسان که خود نیمی از وجودش به دنیای عیب تعلق دارد، نباید از اینکه آن عیب در وی نیست مغرور شود و خود را ایمن پندارد. از کجا همان عیب از وی نیز سر نزند؟ تا وقتی انسان هنگام مرگ خطاب «لا تخافوا» (فصلت: ۴۱/۳۰) از حق نشنیده باشد، چطور می تواند خود را خوش و ایمن بپندارد و از آنچه برای دیگران پیش آمده، خود را برکنار گمان برد؟ ابلیس سال ها در درگاه حق نیکنام ماند، اما عاقبت رسوا شد.

       رو بترس و طعنه کم زن بر بدان                         پیش دام حکم، عجز خود بدان

*****************************
منبع: بررسی موانع معرفتی در مثنوی با (نگاهی به اندیشه ها و جهان بینی مولوی)/ مؤلف: دکتر محمد علی خالدیان / ناشر: مؤسسه فرهنگی و انتشاراتی مختومقلی فراغی/۱۳۸۴

سایر موانع را بخوانید :
موانع معرفتی کمال از دیدگاه مولوی …