انجام عبادات زیاد، بدون توجه به کیفیت و عیب یابی غفلت و جهل است

انجام عبادات زیاد، بدون توجه به کیفیت و عیب یابی غفلت و جهل است

نویسنده : : امام ابن القیم الجوزیه/ مترجم: محمد حسین احمدی‌تبار

نظارت بر اعمال و به چالش کشیدن نفس

در میان عابدان کسانی هستند که بر انجام بیش از حد حسنات همت گماشته‌اند، بدون این که عیب و نقص‌های نفس و اعمالشان را بررسی کنند و ترفندها و دسیسه‌های آن را شناسایی کنند. نگاه خوش‌بینانه و دل خوش کردن به آن، این افراد را به عبادت‌های بسیار وامی‌دارد، اما اگر آن را مورد نقد و بررسی قرار دهند، نفس خود را محاسبه نمایند و سره و ناسره را در آن متمایز کنند، از عبادت بسیار باز می‌مانند. به همین سبب انجام عبادات بر کسی که اعمالش را مورد نقد و بررسی قرار نمی‌دهد، آسان است، در نتیجه در مقیاس بزرگی به انجام آن اقدام می‌کند و عبادت برای او به منزله‌ی عادت درمی‌آید.

اما هرگاه تلاش کند تا نفسش را از آلودگی‌ها، کمبودها و تیرگی‌ها پاک گرداند و خود را از ریا دور بدارد، انجام اعمالش چون کوه بر دوش او سنگینی خواهد کرد و در عین حال در نظرش بسیار کم و ناچیز جلوه می‌دهند، اما هرگاه شیرینی آن را احساس کند، حمل وزنه‌های سنگین آن و سختی‌هایش بر او سهل و آسان شده و با وجود سنگینی، از آن احساس لذت خواهد کرد.

اگر کسی می‌خواهد به این نکته پی ببرد، باید به هنگام تلاوت قرآن بنگرد که اگر از انجام واجبات، تدبر و اندیشه در آیات آن و فهم دقیق و موردنظر آیات کوتاهی کند، خود را مخاطب آن نداند، به دستورات آن پایبند نباشد و آیات شفابخش آن را بر دردها و بیماری‌های قلب خود نازل نگرداند، بسیار ساده و سریع قرآن را ختم می‌نماید و این کار را بسیار تکرار می‌کند، اما اگر در آیات قرآن تدبر و اندیشه کند، به آن چه که مربوط به اوست، توجه کند، با آن راه بندگی را در پیش گیرد و آیاتش را شفای دردهای قلب خود سازد، تلاوتش از یک آیه یا نهایتاً یک سوره فراتر نخواهد رفت.

هم چنین اگر تمام توجه و حواس خود را در ادای دو رکعت نماز متمرکز کند و قلب و ذهن در آن حضور داشته باشند و با خشوع کامل بر انجام درست آن اهتمام ورزد به سختی می‌تواند دو رکعت دیگر پس از آن آغاز نماید، اما اگر قلب فارغ از این موارد باشد، شخص رکعت‌های بی‌شماری یکی پس از دیگری می‌گزارد. پس عبادت بسیار، بدون توجه به آفت‎ها و نقایص آن، دلیل غفلت و درک و فهم پایین است.

چنین شخصی با انجام عبادات بسیار گمان می‌کند که حقی بر خدا دارد و باید بهشت و نعمت‌های آخرت را به عنوان پاداش حسناتش برای او در نظر بگیرد. بنابراین اعمالش را بسیار می‌پندارد، غافل از این که هیچ کس به سبب اعمال خود از آتش دوزخ رهایی نمی‌یابد و تنها عفو و رحمت الهی در این زمینه کارساز است.

بدون شک عبادت ظاهری، بدون حضور قلب و مواظبت بر آن و بدون توجه کامل به خداوند، هزینه‌بردار و کم‌فایده می‌باشد و همانند اعمالی است که در اصل مطابق دستورات اسلام نبوده و اخلاص در آن نیست. این گونه عبادات اگر چه از کمیت زیادی برخوردار باشند، اما خسته‌کننده و بی‌فایده هستند. اعمال ظاهری و سطحی، همانند پس مانده‌ی الک، در شکل ظاهری بسیار، اما فایده و سود چندانی در بر ندارند. خداوند تنها آن قسمت از نماز بنده‌اش را ثبت و ضبط می‌کند که در آن قلب و ذهن حضور داشته باشند.

در سایر اعمال و عبادات که نیاز به حضور قلب و خشوع دارند، از قبیل: طواف، انجام مناسک حج و .. وضعیت به همین صورت است.

اما محبوب‌ترین بندگان خدا کسانی هستند که اعمال نیک بسیار انجام می‌دهند و بر حسن انجام آن دقت می‌کنند، خداوند متعال به این امر تشویق می‌کند و می‌فرماید: «‏کَانُوا قَلِیلًا مِنَ اللَّیْلِ مَا یَهْجَعُونَ‏*‏وَبِالْأَسْحَارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ‏»ذاریات/۱۷-۱۸

«‏ آنان اندکی از شب می‌خفتند.‏ و در سحرگاهان درخواست آمرزش می‌کردند .»

حسن می‌گوید: نمازهایشان را تا سحر ادامه می‌دادند و پس از آن به استغفار می‌نشستند. پیامبر خدا(ص) نیز می‌فرماید:«تَابِعُوا بَیْنَ الْحَجِّ وَالْعُمْرَهِ فَاِنَّهُمَا یَنْفِیَانِ الْفَقْرَ وَالذُّنُوبَ کَمَا یَنْفِى الْکَیْرُ خُبْثَ الْحَدِیدِ.» «حج و عمره را پی در پی انجام دهید، زیرا فقر و گناهان را از میان برمی‌دارند، همان‌گونه که کوره‌ی آهنگری، زنگ از آهن می‌زداید.»

شخصی از پیامبر(ص) خواست تا او را به چیزی سفارش کند که به آن چنگ زند، پیامبر(ص) فرمود: «لَا یَزَالُ لِسَانُکَ رَطبآ مِّنْ ذِکرِ اللهِ» «زبانت پیوسته مشغول ذکر خدا باشد.»

دین سراسر انجام عبادات بسیار است و محبوب‌ترین بندگان خدا کسی است که عبادت بیشتری در توشه‌ی خود اندوخته باشد.

در حدیث قدسی چنین آمده است: «وَمَا تَقَرَّبَ إِلَیَّ عَبْدِی بِمِثلِ أََداءِ مَا افْتَرَضْتُ عَلَیْهِ وَلا یَزَالُ عَبْدِی یَتَقَرَّبُ إِلَیَّ بِالنَّوَافِلِ حَتَّى أُحِبَّهُ فَإِذَا أَحْبَبْتُهُ کُنْتُ سَمْعَهُ الَّذِی یَسْمَعُ بِهِ وَبَصَرَهُ الَّذِی یُبْصِرُ بِهِ وَیَدَهُ الَّتِی یَبْطِشُ بِهَا وَ رِجْلَهُ الَّتِی یَمْشِی بِهَا، فَبِی یَسمَعُ وَ بِی یُبصِرُ وَ بِی یَبطِشُ وَ بِی یَمشِی وَلَئِنْ سَأَلَنِی لَأُعْطِیَنَّهُ وَلَئِنِ اسْتَعَاذَنِی لَأُعِیذَنَّهُ»

«بنده‌ام با هیچ چیزی به اندازه‌ی عبادتی که بر او واجب نموده‌ام، به من نزدیک نخواهد شد، پیوسته بنده‌ام با انجام نوافل و مستحبات به من نزدیکی می‌جوید، تا این که او را دوست می‌دارم و هرگاه او را دوست داشتم، شنوایی، بینایی، دست و پای او می‌شوم. پس با من می‌شنود، می‌بیند، توانش را به کار می‌گیرد و راه می‌رود. و اگر از من درخواست کند، به او عطا می‌کنم و اگر از من پناه بخواهد، او را پناه خواهم داد.»

این پاداش خداوند به کسانی است که عبادت بسیاری انجام می‌دهند.

—————————

منبع : ترجمه‌ی تهذیب مدارج السالکین/ مؤلف: امام ابن القیم الجوزیه/ مترجم: محمد حسین احمدی‌تبار/ ناشر: آراس/ جلد اول