سوره بقره در نگاهی گذرا

سوره بقره در نگاهی گذرا

نویسنده: شیخ متولی شعراوی / ترجمه : هیوا راشدی

شیخ متولی الشعراوی رحمه الله درباره سوره بقره چنین می فرماید:

سوره بقره دو جز و نیم قران را در بر می گیرد.

در جزء اول خداوند درباره سه خلیفه صحبت می کند.

خلیفه اول آدم علیه السلام است و خداوند او را مکلف کرد که به آن درخت نزدیک نشود تا میزان فرمانبرداری او را بیازماید، اما  آنچه که اتفاق افتاد. وَعَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى

بدین نحو آدم از فرمان خدا سرپیچی کرد و سریع پشیمان شد و توبه کرد وخداوند توبه او را پذیرفت و نتیجه موفقیت او در انجام تکلیف ۵۰ درصد شد.

خلیفه  دوم بنی اسرائیل بود که خداوند با علم خود آنها را بر جهانیان برتری داد.

وَلَقَدِ اخْتَرْنَاهُمْ عَلَى عِلْمٍ عَلَى الْعَالَمِینَ ‏

  ترجمه : ‏

‏ما بنی‌اسرائیل را آگاهانه ( و با شناختی که از ایشان داشتیم ، در آن عصر و زمان ) برگزیدیم و بر جهانیان برتری دادیم ( و آنان را ملّت گزیده عصر خویش کردیم ) .‏

خداوند  تکالیفی بر عهده آنان گذاشت و در هر مرحله  نتیجه آن نافرمانی پشت نافرمانی بود و هیچ نافرمانی نماند مگر این که در حق پروردگار مرتکب شدند و نتیجه موفقیت آنان‌ صفر شد.

خلیفه سوم ابراهیم بود و خداوند فرمود:  من تو را پیشوای بندگان می‌گردانم.

خداوند او را آزمود و نتیجه چنین شد که او با تمام وکمال، طاعت خدای را به جا آورد. و او در تمام امتحانات موفقیت  ۱۰۰ درصد را کسب نمود.

اما با نگاهی به جزء دوم در می یابیم که مالامال از احکام و تکالیف و تشریعات، از روزه و نماز و خانواده تا تحریم قتل و ربا و زنا، تا احکام دین و انفاق و غیره می باشد.

گویی خداوند به ما می‌گوید.

اینها احکام و تشریعات من است ببینید شماها از کدام طیف از این سه گروه قبلی خواهید بود.

۱ – مثل ادم‌ که عصیان می کنید و سپس توبه کرده و اطاعت می کنید .

۲ – یا همچون بنی اسرائیل هستید  که می گویید شنیدیم و نافرمانی کردیم .

۳ -یا مثل ابراهیم و فرزندش با تمام وجود از اوامر خدا اطاعت و فرمانبرداری می کنید.

هرکدام  را خواستید انتخاب  کنید.

و در صفحات پایانی سوره بقره، ایه ای نازل می شود که صحابه را هراسان و پریشان می کند.

لِّلَّهِ ما فِی السَّمَاواتِ وَمَا فِی الأَرْضِ وَإِن تُبْدُواْ مَا فِی أَنفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوهُ یُحَاسِبْکُم بِهِ اللّهُ فَیَغْفِرُ لِمَن یَشَاءُ وَیُعَذِّبُ مَن یَشَاءُ وَاللّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ‏

هنگامی  که این ایه  نازل شد صحابه  گریان نزد پیامبر آمدند و گفتند ای رسول خدا،  خداوند ما را به نماز و روزه و زکات  امر کرد و ما  صبر نموده واطاعت کردیم زیرا آن تکلیفات در حد توانمان بود اما این تکلیف فراتر از توان ماست.

پیامبر فرمود:  مانند بنی اسرائیل  نباشید که به موسی گفتند: شنیدیم و سرپیچی  کردیم بلکه بگویید :شنیدیم و اطاعت کردیم.

هنگامی که چنین گفتند و تکرار نمودند و بسیار بر زبان جاری کردند و قلبشان به ان رضایت داد. خداوند در ایه بزرگی آنان را چنین ستود.

آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْهِ مِن رَّبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللّهِ وَمَلآئِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لاَ نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِّن رُّسُلِهِ وَقَالُواْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَکَ رَبَّنَا وَإِلَیْکَ الْمَصِیرُ ‏

 فرستاده ( خدا ، محمّد ) معتقد است بدانچه از سوی پروردگارش بر او نازل شده است ( و شکّی در رسالت آسمانی خود ندارد ) و مؤمنان ( نیز ) بدان باور دارند . همگی به خدا و فرشتگان او و کتابهای وی و پیغمبرانش ایمان داشته ( و می‌گویند : ) میان هیچ یک از پیغمبران او فرق نمی‌گذاریم ( و سرچشمه رسالت ایشان را یکی می‌دانیم ) . و می‌گویند :  ( اوامر و نواهی ربّانی را توسّط محمّد ) شنیدیم و اطاعت کردیم . پروردگارا ! آمرزش تو را خواهانیم ، و بازگشت به سوی تو است.

خداوند بعد از این آیه که آنان را مدح نمود، ایه تخفیف تکلیف را نازل کرد.

لایُکَلِّفُ اللّهُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَهَا لَهَا مَا کَسَبَتْ وَعَلَیْهَا مَا اکْتَسَبَتْ.

خداوند به هیچ کس جز به اندازه توانائیش تکلیف نمی‌کند ( و هیچ‌گاه بالاتر از میزان قدرت شخص از او وظائف و تکالیف نمی‌خواهد . انسان ) هر کار ( نیکی که ) انجام دهد برای خود انجام داده و هر کار ( بدی که ) بکند به زیان خود کرده است.

و در پایان دعای صحابه این است .

رَبَّنَا لاَ تُؤَاخِذْنَا إِن نَّسِینَا أَوْ أَخْطَأْنَا

 پروردگارا با ما همچون بنی اسرائیل تعامل مکن و وبر ما خشم  مگیر آنگاه  که تکلیف را فراموش کردند و همچون آدم با ما برخورد مکن آنگاه که خطا و نافرمانی کرد و ما را از بهشت برانی.

رَبَّنَا وَلاَ تَحْمِلْ عَلَیْنَا إِصْراً کَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِنَا  اصر به معنی بار سنگینی است که  حملش بسیار سخت باشد.و مقصود از آن فرمان خداوند به بنی اسرائیل بود تا توبه آنان  رابپذیرد آنگاه که فرمود.(فَتُوبُواْ إِلَى بَارِئِکُمْ فَاقْتُلُواْ أَنفُسَکُمْ)، پس به سوی آفریدگار خویش برگردید و توبه کنید . بدین گونه که نفس ( سرکش ) خود را بکشید.

رَبَّنَا وَلاَ تُحَمِّلْنَا مَا لاَ طَاقَهَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا أَنتَ مَوْلاَنَا فَانصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ ‏

 پروردگارا ! آنچه را که یارای آن را نداریم بر ما بار مکن ( و ما را به بلاها و محنتها گرفتار مساز ) و از ما درگذر و ( قلم عفو بر گناهانمان کش ) و ما را ببخشای و به ما رحم فرمای . تو یاور و سرور مائی ، پس ما را بر جمعیّت کافران پیروز گردان .‏

هرکس این دو ایه بزرگ  را در آخر سوره بقره بخواند، خلاصه دعوت خداوند از بندگانش و آنچه‌  را که عملکرد آنان بود در تمام دورانها می یابد. تا در نتیجه مومنان خردمند را بشناسیم که چگونه درس را به خوبی فرا گرفتند و راه را با مثال های واضح و روشن شناختند. و دریافتند که هیچ پناهی در برابر پروردگار جز خود او نیست و هیچ پیروزی و رستگاری جز با توکل بر او میسر نخواهد بود..

رحمت خدا بر آن کس که آن را بخواند و دریافت کند و بیندیشد و به آن عمل کند و در بین مسلمانان در جهت برداشت خیر، آموزش و یادگیری و ادب با خداوند منان ترویج دهد.

مقالات مرتبط:

سوره فاتحه و نگاهی اجمالی بر آن