دروسی گرانبها در مدرسه تربیتی رمضان

دروسی گرانبها در مدرسه  تربیتی رمضان

تهیه و نگارش : حمزه خان بیگی

چکیده

اسلام تنها عقیده ای محض و یا مجموعه ای از اعمال و مراسم مذهبی نبوده؛ بلکه برنامه ای مفصل برای تمامی مراحل و لحظات زندگی انسان است که در آن عقاید، عبادات و قواعد عملی زندگی ، چیزهایی از هم گسسته نیستند بلکه زنجیروار به هم متصلند و ماه رمضان نیز از این قانون مستثنی نبوده، بلکه ارتباط با بطن زندگی و عقیده و باور الهی دارد. واز آنجا که قلب و درون، می تواند عرش خداوند باشد وخوشبختی یا شقاوت بشریت بدان منوط شده، می توان برای تطهیر وتز کیه نفس و درون، نهایت بهره برداری را از برنامه ها و اعمال عبادی این ماه را نمود.

شکی نیست فلسفۀ  اصلی واجبات وعبادات، آماده ساختن این موجود  بشری برای انجام  وظیفه واجراء نقشی‌ که درروی زمین برعهده اوست‌، و مهیّا ومجهزّ نمودن انسان برای رسیدن به ‌کمالی است‌ که دردنیای دیگر  برای او تدارک دیده  شده  است‌ .

این نوشتار، اندک بیانی است بر دریایی از دروس وآموزه های عقیدتی وتربیتی واخلاقی و اجتماعی و نظم و برنامه ریزی ومهار کردن نفس در جهت اطاعت مطلق از اوامر ونواهی خدا و رسولش، تا بتوان در سایه فراگیری عمیق و تطبیق عملی دقیق این دروس در زندگی عبادی در ابعاد فردی وخانوادگی واجتماعی به حیات طیبه قرآنی در این دنیا و سربلندی و رضوان خداوندی در آخرت دست یافت .

مقدمه

روزه  فریضه  قدیمی‌، ودر هر دینی  برباورمندان  به خدا  واجب  بوده  است‌،و نخستین  هدف روزه  آماده ساختن دلهای مؤمنان  برای پذیرش تقوی و شفّافیّت و حساسیّت و ترس از خـدا  است‌ . پیامبر اکرم(ص) با بشارت های زیبا و آرامش بخش خویش، قلوب امتش را زنده نگهداشته وهرچه بیشتربسوی اعمال نیک درین ماه مبارک ترغیب می نماید، چرا که رمضان ماه نو شدن ، ماه دوباره متولد شدن، ماه تحول، ماه رهایی از آشفتگی های روحی، فکری ، اخلاقی ، فرهنگی و … ماه توبه و بازگشت ، ماه قدرشناسی ، ماه پیامبر و قرآن را شناختن ، ماه شخصیت سازی ، ماه تمرین بندگی ، ماه صیقل و جلا دادن دل به یاد خدا ، ماه توکل و تقوی ، ماه بیدار شدن از خواب غفلت است.

سخن گفتن از رمضان، به تعبیر استاد فاضل دکتر محمود ویسی تنها سخن گفتن از تشنه و گرسنه ماندن نیست، بلکه سخن گفتن از چگونگی رهانیدن خود و دیگران از تشنگی و گرسنگی است، اما راه معقول و مشروع رفع تشنگی‌ها و گرسنگی‌های روحی و روانی چیست؟

در پاسخ این پرسش باید گفت: تحمل چند ساعت گرسنگی و تشنگی مادی به خاطر خداوند و طبق برنامه او، انسان را به آن چنان سیری و سیرابی می‌رساند که بطور کلی تشنگی و گرسنگی ساعات محدود را فراموش می‌کند (الصوم لی و أنا أجزی به)

لذا رمضان با قرآن و روزه اش، در راستای رسیدن به تعادل شخصیتی، بسیار کارساز و مؤثر است؛ زیرا آنچه تعادل جسم و روح انسان را مختل می‌کند و بر‌هم می‌زند، عبارت است از شهوت بطن و شهوت فرج، حال اگر انسان در این دو زمینه توفیق یابد که قوه شهوت را به کنترل درآورد و به تعادل برساند، آن زمان شخصیت او به تعادل رسیده است.

بنابراین انسان مسلمان با بهره گیری از برکات معنوی این ماه می تواند شخصیت خود را در ابعاد مختلف درونی، عملی و رفتاری و دعوی جهت ایجاد تغییر مطلوب ورسیدن به کمال ایمانی آماده وبازسازی و نوسازی کند. امید است فهم این دروس وسفارشات باعث تشویق و تحریک هر مسلمانی در زمینه گام نهادن در مسیر عبودیت و انجام کار خیر در ماه رمضان و دیگر ماه ها تا پایان زندگی او گردد.

درس اول:

تحقق یافتن معنا ومفهوم تقوا به معنای حقیقی قرآنی

پس هدف غایی که در این ماه عظیم و پر از خیر وبرکت وجود دارد،همان« تقوا » است .

﴿ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ ﴾ [البقره: ۱۸۳]،

«ای  کسانی  که  ایمان  آورده‌اید، بـر شـما روزه واجب  است همانگونه  که  بر کسانی  که پیش از شما بوده‌اند واجب  بوده  است‌،  تا  باشد  که  پرهیزگار  شـوید.»

اولین و مهمترین هدف روزه ، اماده ساختن دلها برای پذیرش تقوی و پرهیزگاری است . زیرا تقوا است که در دلها نمایان گشته و این فریضه را اطاعت  محض نموده و دلها را صیقل و از آلودگی گناهان پاک می گرداند تا باشد که پرهیزگار بار آید. و تنها جایگاه تقوا و خشیت از خداوند قلب است.پس باید قلب هایمان را به رحمت بی پایان او سپرده تا به سر  منزل مقصود وکمال مطلوب برسیم

و از همین حالا با توبه ای نصوحانه در برابر خواهشات نامشروع نفسی خویش تمرد کرده و از لحظات سرشار از خیر وبرکات این ماه مبارک نهایت استفاده را ببریم که وقت در اوج تنگی است.

ای بیچاره رفت و در خوابی                           مگر این پنج روز دریابی

به یقین اگر به مداوای امراض معنوی قلبهایمان نرسیم سرانجامی جز گمراهی، شقاوت، آواره گی و شرمندگی و. . . نداریم و نخواهیم داشت .

سید قطب در تفسیر تربیتی خویش «فی ظلال» در ذیل این آیه چه زیبا بیان می کند:

« طبیعی  بود که روزه بر ملّتی فرض شود که جهاد در راه  خدا  براو فرض  می‌شود  تا  برنامه خود را در زمین پیاده و تثبیت ‌کند و بدین وسیله سرپرستی  مردم را  به دست  گیرد، و گواه بر مردم  باشد. چه روزه  جولانگاه  نمایش اراده  مصمّم  واستوار  است‌،  و  فرصتی  است‌ که در آن انسان  با  پروردگار  خود  پیوند  فرمانبرداری و پرستش  می‏‎یابد. همچنین  روزه  جو‌لانگاهی  است‌ که در آن  انسان  بر  همۀ  نیازهای تن چیره  می‌شود و برتری  می‌گیرد، و فشار و سنگینی  خواستهای مادی جسم را تحمّل  می‌کند و ناراحتیهای  حاصله  را  به  جان  پذیرا  می‌گردد و همه  اینها بدان  خاطر  است ‌که  می‌خواهد  خود  را  فدای چیزی‌ کند که  در پـیش  خدا  می‌جوید و آن رضایت و نعمتی  است‌که  بدو  وعده  فرموده  است‌.

بدین  منوال  هدف  بزرگ  روزه‌ « تـقوی »  نمایان  می‌شود.چه تقوی  است ‌که دردلها  بیدار  می‌گردد واین  فریضه را  محض  اطاعت از خدا و فداکاری  برای ‌کسب رضایت ‌الله‌،انجام  می‌دهد.تقوی  است که چنین  دلهائی را از تباه ‌کردن  روزه  به  وسیله انجام ‌گناه مصون می‌دارد،. مخاطبان این قرآن‌، مقام  تقوی  را در پیشگاه خدا وارزش  آن را در ترازوی او  می دانند.

و همچنین شیخ  عبدا الرحمن دوسری (ره) می گوید: « راز ختام آیه روزه، با کلمه تقوا این است: همانا مهیا کردن نفوس روزه داران برای برخورداری ازتقوای خداوندی  است که در جلوه های زیادی ظاهر می شود و در مرتبه والایی از عظمت، و تأثیر آشکارترو شرافت و کرامت برترقرار می گیرد که روزه، درون صائم را به آن سفارش می کند، و هیچ کسی نیست بر آن آگاه باشد جز خداوند،و آن رازی میان بنده و پروردگارش است که احدی جز او برآن مطّلع نیست، چرا که تنها او قادر به شکافتن وبرملا کردن راز مخفی ونهان دلها است . و تنها اوست که از هر نزدیکی به درون و نفس انسان نزدیکتر است، واما یقینا تقوای خداوندی اورا در امانتداری نسبت به ادای مقتضیات روزه داری ملتزم و متعهد می کند، هرچند به قیمت زیر پا نهادن آرزوهای نفس و یا متاعی که انسان کور کورانه به آن دل می بندد، باشد . پس در پی آن  برکات ماهی کامل از تقوا و مراقبت و شرم وحیا از خداونددر این مدت او را همراهی کرده ، به واسطه آن پاکی درون، و کنترل و مهار نفس، وآماده گردانیدن او برای آنچه که او را شایسته خیر و نیکی می گرداند، فراهم می آید و اذیت و آزار در راه خدا را تحمل میکند و عزم او برای انجام هر اقدامی شجاعانه راسخ و نیرومند می کند، و همچنین به برکت روزه صحیح و مقبولش همراه با دوری از شهوات نفسانی از حملات و خواهشات نفس امّاره محفوظ می گردد

درس دوم :

تقویت ارتباط با خدا و تربیت ایمانی روح و روان بر مبنای برنامه هدایت بخش رسول خدا (ص):

جسم و بدن انسان با مواد غذایی تغذیه می کند، وعقل نیز باعلم و دانش، و روح و روان نیز با ایمان و عقیده تغذیه می کند .

می توان گفت تقویت ارتباط با خداوند با نیزموارد زیر تحقق می یابد:

الف) محافظت بر انجام فرایض:

پس رمضان فرصتی است برای ما تا نفسهای مان را به حفظ نظم ومداومت بر ادای نماز در اول وقت، و محافظت بر آن، ورسیدن به تکبیر ا مام جماعت، عادت دهیم و همه ما قادر به انجام آن هستیم اگر اراده و عزم آن را به اذن خدا داشته باشیم .

شکی نیست نماز وسیله ای است برای ذکر خدا و آرامش درون و قلب ؛ پس خوشبخت آنکه در این ماه حداکثر استفاده را کرده و با سلاح نماز به ستیز دیو نفس رفته و خود را از قید و بند مشکلات فردی و اجتماعی رهانیده و به ریسمان الهی دلش را پیوند زده است، ریسمانی که هرگز گسستنی نیست. از این روست هرگاه حضرت (ص) با مشکلاتی مواجه می شد به نماز پناه می بردو به بلال می فرمود:

«أرحنا یا بلال! ای بلال با نماز ما را آسوده کن».

ب) محافظت بر روزه به صورت صحیح و شرعی آن تا مقبول حضرت حق قرار گیرد: مثلا با ترک غیبت؛

در حدیث نبوی آمده است : « فمن لم یدع قول الزور والعمل به، والجهلَ، فلیس لله حاجهٌ فی أن یدع طعامه وشرابه» رواه البخاری،

« کسی که سخن ناحق وعمل بدان را رها نکند خدا را به خودداری وی از خوردن ونوشیدن نیازی نیست .»

ج) عادت دادن نفس به بیان سخن نیکو و ترک دشنام و ناسزا گویی به دیگران: همان طور که در حدیث نبوی آمده است:

« وَالصِّیَامُ جُنَّهٌ، فَإذَا کَانَ یَومُ صَوْمِ أحَدِکُمْ فَلاَ یَرْفُثْ وَلاَ یَصْخَبْ فإنْ سَابَّهُ أحَدٌ أَوْ قَاتَلَهُ فَلْیَقُلْ: إنِّی صَائِمٌ. »([رواه مسلم؛ ریاض الصالحین؛ حدیث شماره ۱۲۱۵)

« روزه سپر است وچنانچه یکی از شما روزه دار بود پس ناسزا نگوید واعمال فسق وهمچنین اعمال جاهلانه انجام ندهد واگر کسی به وی ناسزا گفت پس بگوید همانا من روزه دار هستم.»

با توجه به این حدیث قدسی متوجه می‌شویم که برای روزه خدای عزوجل دو شرط اساسی گذاشته که می‌توان شرایط دیگر را برآن مترتب کرد. شرایطی که هر روز انسان مسلمان با آن در گیر است؛ در واقع می‌خواهد انسان حالت نظری را به حالت عملی تبدیل نماید.

الف) روزه‌دار حق دشنام و ناسزاگویی ندارد.

ب) روزه‌دار حق فریاد زدن بر دیگری را ندارد.و اگر به وی دشنام داده شد، در جواب بگوید من روزه هستم.

درسهایی که از این حدیث قدسی گرفته می شود این است که ماه رمضان ماه سلامتی روح و روان و ماه بردباری و درس از خود گذشتگی است. ماهی است که بتوان آستانه‌ی تحمل خود را بالا برد. اگر عمیقاً به‌ این حدیث توجه کنیم می‌بینیم که خدای متعال با حالت نهی نه نفی- نهی مراتبش قویتر است- و تبدیل به وجوب شده بیان می‌فرماید. این حدیث قدسی بیانگر خارج شدن انسان از اخلاق حیوانی و تبدیل شدن به اخلاق انسانی است. با گرفتن روزه ماه مبارک رمضان اضافه بر اخلاق انسانی، اخلاق اسلامی نیز در او نهادینه می‌شود. این حدیث دعوت به پرهیز از خشونت، پرخاشگری و جدال است.

اسلام از اسمی که برای خود دارد تا سلام کردن بر یکدیگر همه بیان سلامتی روح، روان و جسم است؛ تا ما این دیدگاه را در خود نهادینه نکنیم در خانواده و جامعه مؤثر واقع نخواهیم شد؛ بلکه گاها از فضای مسموم متأثر خواهیم شد.

د) غنیمت شمردن اوقات شریف این ماه عظیم  و مشغولیت به کثرت دعا و تسبیح و تحمید و تهلیل و ( لا حول و لا قوه….) و محافظت بر اوراد شرعی دیگر.

درس سوم:

صبرو بردباری و تقویت عزم واراده و تهذیب اخلاق:

          ابن ماجه روایت کرده است :« إن الصوم نصف الصبر» « همانا روزه نصف صبر است .»

          و ابو عبید گفته : « روزه همان صبر و بردباری  است .»

روزه جهاد با نفس و تن است و موجب تقویت اراده شخص می گردد و این توشه ای ارزنده برای داعی الی الله و مجاهد فی سبیل الله است.روزه دار در طول ماه نفس خویش را از سر کشی باز می دارد و از تمام آرزوها و امیالش می گذرد و بدین وسیله خویشتن داری خویش را تقویت می دارد که در تمام طول عمر او را از ارتکاب حرام و اعمال نامشروع باز می دارد.

          بنابراین تو ای صاحب اراده و ای دارنده عزم قوی!  گاهی اتفاق می افتد که فردی در غیر ماه رمضان تو را به خشم می آوردو تو نیز متقابلا بر او خشم می گیری، ولی در ماه رمضان قشرهای مختلف مردم تو را خشمگین و عصبانی می کنند، ولی با وجود این خشم خودت را فرو می خوری .واین تنها بخاطر حریص بودن بر تحقق اصل عظیم ووالایی است که « تقوا» نامیده می شود .

پس آیا این اراده محکم و استوار و عزم راسخ و قوی را در تمام امورات زندگیت، طوری قرار داده ای تا اینکه در رفتار وسلوک آشکار و پنهانت و در تعامل و رفتار نیکویت با خانواده، و مدرسه، و با با والدینت،وحضورت در مجالس و اجتماع با دیگران بر مسیر ایمان وحق پایدار و ثابت قدم باشی ؟

همانا این ماه فرصتی عظیم و گرانبهاست که این حالات معنوی و ایمانی در وجود تو به صورت ملکات نفسانی در آمده واعتماد به نفس داشته باش که تو شایسته وسزاوار آراسته شدن به آن هستی .

با پایبندی‌ به‌ روزه‌، انگیزه‌های‌ ارتکاب‌ گناهان‌ در نهاد انسان‌ تضعیف ‌گشته و شهوت‌ را که‌ مبدأ  و منشأ معصیت‌ است‌ درهم‌ شکسته‌  ولذتهای‌ دنیوی را در مقابل چشمان او خوار و بی‌ارزش‌ می‌گرداند .

ظهور این حالات ایمانی وکنترل و مهارنفس شیطانی زمینه ای برای آراسته شده نفس انسانی به مظاهر تقوا می شودکه‌ مهم‌ترین‌ این مظاهرعبارتند از:

۱-         روزه، نفس‌ انسان‌ را در آشکار و نهان‌ بر خشیت‌ و بیم‌ از خداوند متعال ‌تربیت‌ می‌کند زیرا جز پروردگار بزرگ، هیچ‌ کس‌ دیگری‌ ناظر و مراقب‌ شخص‌روزه‌دار نیست‌ و این‌ از بزرگترین‌ فواید روحی‌ روزه‌ می‌باشد.

     ۲- روزه، از حدت‌ و غلیان‌ شهوت‌ می‌کاهد، چنان‌که‌ در حدیث‌ شریف‌ آمده‌است: «الصوم‌ جنه‌«  یعنی: روزه‌ سپر نگه‌دارنده‌ای‌ از آلودگی‌ به‌ شهوات‌ وارتکاب‌ گناهان‌ است‌.

۳ – روزه، احساس‌ شفقت‌ و رحمت‌ به‌ همنوع‌ را در انسان‌ بیدار می‌سازد.

   ۴- روزه، تحقق ‌بخش‌ معنای‌ برابری‌ میان‌ توانگران‌ و فقرا و اشراف‌ و عوام ‌است‌ و این‌ از فواید اجتماعی‌ روزه‌ می‌باشد     ۵ – روزه، انسان‌ را به‌ نظم‌ و برنامه‌ریزی‌ و مهار نمودن‌ اراده‌ عادت‌ می‌دهد.

   ۶- روزه، بنیه‌ جسمی‌ را تجدید نموده، سلامتی‌ و نیروی‌ حافظه‌ را تقویت‌ و بدن‌ را از رسوبها و تخمیرات‌ زیانبخش‌ می‌رهاند، چنان‌که‌ این‌ معنی‌ و بیش‌ از آن‌ نیز در این‌ حدیث‌ شریف‌ آمده‌ است: «صوموا تصحوا» : روزه‌ بگیرید تا تندرست‌شوید».(انوار القرآن ذیل ایه ۱۸۳ سوره بقره )

درس چهارم :        

ـ تغییر واقعیت موجود به واقعیت مطلوب:

تغییر یک قانون است و نیازمندِ دانش تغییر، جرأت و شهامت برای تغییر، قدرت تغییر و تقوای تغییر است.

به تعبیر استاد فرزانه دکترویسی: تغییر باید از درون و مافی‌الضمیر باشد و شرط تعلق گرفتن تغییر خدایی، انجام و اجرای تغییر از درون است و رمضان فضای تغییردادن هنجارهاست. فضای مناسب برای تغییر عادات و تبدیل آن‌ها به عبادت است. چرا که آهنگ حیات بیولوژیکی انسان‌ها را به هم می‌ریزد و با این تغییر در خور و خواب انسان به اوج می‌رسد.

      خواب و خورت از مرتبه‌ی خویش دور کرد        آن‌گه که رسی به خویش که بی‌خواب و خور شوی

بنابراین با طالب و مشتاق تغییر بودن می‌توان از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب رسید و بهترین زمان برای آغاز و استمرار این تغییر ماه مبارک رمضان است، چون درهای بهشت رحمت باز، درهای جهنم و غضب بسته و سپاهیان شیطان در زنجیرند. اما نباید از تغییر از تأثیرگذاری ظاهر بر باطن غافل شد. منظور از ظاهر، همه‌ی امور مشهودی است که از انسان سر می‌زند و مظهر آن‌ها بدن است و مراد از باطن شؤونی است که قابل‌ مشاهده نیست. باطن دو رویه دارد لایه‌ای رویین و لایه‌ای زیرین. بسیاری از حالات باطنی سایه‌اند و صاحب سایه، دست و پا و حرکت و نگاه و صوت و سخن است و گفته‌اند:

 « که هر آنچه دیده بیند دل کند یاد. »

از این رو لقمان به فرزندش توصیه کرد که به هنگام راه‌رفتن با تفرعن بر زمین گام مزن تفرعن نقش است اما حاصل آن فرعونی شدن دل است.

بنابراین ای برادر ایمانی!

اگررؤیت هلال رمضان روز ۲۹ شعبان فرا برسد آیا تو آمادگی و توان آن را داری تا بامداد به انتظار بنشینینی؟

مسلّماً قادر به انجام آن هستیم، ولی در غیر رمضان غالباً ما توان انجام چنین کاری را نداریم، و یا در وقت تحصیل تو امروز صبح زود به مدرسه می روی،ولی فردایش با تأخیر می روی بدون اینکه عذر و بهانه ای در کار باشد، وتنها دلیل آن شکستن هیبت برنامه روزانه ات است، وافسوس چه سریع نفسهایمان با آن الفت نیافت و مداومت در عمل به به برنامه رشد معنوی و فکری خود  را از دست دادیم.

پس باید از ماه رمضان برای ایجاد تغییر همه جانبه در راستای بهسازی و نوسازی شخصیت انسانی و ایمانی خویش نهایت بهره را برد تا انقلاب درونی خویش را به لطف حق وبرکات خاصه این ماه، درچهت تکوین کامل شخصیت ایمانی وقرآنی خود به پیروزی رساند .

درس پنجم:

ـ همانا رمضان ماه بخشش و کرم و انفاق مال در راه خداست:

        پس سزاوار است  که سیره رسول خدا را به یاد بیاوریم که در رمضان بیش ازهر کس و هر وقتی اهل بخشش بودوبر ما لازم است که برادران  خود را در افریقا ودر جاهای دیگر در مشرق و مغرب زمین به یاد بیاوریم، پس برخی از آنان سه روز می نشینند بدون اینکه مزه طعامی حتی برگ درختی را چشیده باشند، بلکه برخی از آنان هفته ای است که در آن طعم هیچ خوردنی وآشامیدنی را نچشیده اند.

        روزه دل مسلمان را نسبت به فقرا و مساکین مهربان می سازد. روزه دار به درد گرسنگی پی می برد و به کمک مستمندان می شتابد و صدقه عید فطر این معنا را تایید می کند. و این یکی از او صاف مهم تربیت است که باید مسلمانان از آن برخوردار شوند.

درس ششم:

ـ عادت دادن نفس به نظم و برنامه ریزی و دقت در زمان وعده ها:

پس اگر انسان دقیقه ای قبل از اذان مغرب افطار کند،روزه اش پذیرفتنی نیست .

وبخاطر همین ماه رمضان فرصت عظیم و مغتنمی است جهت ادای نماز در اول وقت، والتزام به وعده ها و ارتباطات مان بعد از نمازها،وبریدن از آنها قبل از اذان برای مهیا شده برای اقامه نماز.

در این مورد بخوانید: رمضان نمایشگاهی سودمند برای تجارت اخروی و کسب ثواب

 درس هفتم:

ـ همانا در رمضان قلب هایمان آویخته و پایبند به حضور در مساجد باشد:

از ابوهریره از پیامبرrنقل است که فرمود: «سبعهٌ یُظلُّهم اللهُ فی ظلّه یومَ لا ظلّ إلَّا ظلَّه، الإمامُ العادل، و شابٌ نشأ بعباده الله، و رجلٌ قلبه معلقٌ فی المساجد، ………» (بخاری، (۹۶۰) بخش اذان، باب من  جلس فی المسجد ینتظر الصلاه و فضل المساجد، و مسلم (۱۰۳۱) بخش زکات، باب فضل إخفاءالصدقه، ازحدیث ابوهریرهس نقل کرده‏اند.)

الف) تلاوت قرآن .

با توجه به کتاب‌های لغت و مفردات الفاظ علامه راغب اصفهانی، می‌توان تلاوت را به مفهوم حقیقی قرآنی این چنین تعریف کرد:

تلاوت عبارت است از: ابلاغ و خواندن پی در پی آیات خدا به صورت هدفمند به منظور جذب خود یا مخاطب به گونه‌ای که خود یا مخاطب با احساس برآورده‌ شدن نیاز‌هایش توسط آیات خدا، به تبعیت و پیروی از دستورات آن بپردازد چنان تبعیت و پیروی که هیچ حائل و مانعی نتواند آنها را از هم جدا کند و با آن زنده شود به تعبیری، (زندگی معنوی داشته باشد)

در حقیقت زمانی تلاوت به معنای حقیقی و مطلوب قرآنی صورت می‌گیرد که عناصر (هدفمند بودن، پی در پی خواندن، و تدبر و اندیشه و پیروی در آن حاکم باشد در غیر این صورت تلاوتی صورت نمی‌گیرد.

ب) مشارکت در دادن افطار به روزه داران .

در ماه مبارک رمضان هر مسلمانی برای اطعام روزه داران و نیازمندان و تقویت ارتباطات تلاش می‌کند مؤمنان با دعوت خویشان و آشنایان و دوستان و همسایگان مسلمان و غیر مسلمان بر سر سفره غذا و صرف افطاری می‌کوشند روابط مستحکم انسانی و پیوندهای اجتماعی و وحدت ملی نیرومندی را در میان مردم جامعه ایجاد کنند. این است که آیات قرآن پیوسته به اطعام نیازمندان و یتیمان و اسیران به خاطر دوستی خدا می‌پردازد و این واقعیت اهمیت طعام دادن را صرف نظر از رنگ و دین و‌نژاد انسان‌ها مورد تأکید قرار داده است.

ج)اعتکاف .

در این ماه اعتکاف سنت است و معتکف شدن تاثیرات و انفعالات مخصوصی در روح انسان به جا می گذارد.او در خانه مهمان می شود و خود را از همه مشاغل و امور دنیوی نجات داده و به اطاعت،تقرب،ذکر نماز، دعا و مناجات،قرائت قرآن،استغفار،توبه، گریه وخوف از خدا و دیگر اعمال حسنه می پردازد. خداوند چنین مهمانی را گرامی داشته وانوار و فیض و برکت خود را نصیب او می گرداند پس زمانی که از خانه خدا بیرون می آید توشه ای از تقوی، ایمان، هدایت و نور را با خود به همراه دارد .

این آموزه ی مهم وشیرین را از آموزشگاه سنت و احادیث نبوی به عنوان حسن ختام  این دروس گرانبها قرار میدهیم آنجا که رسول الله (ص) می فرماید: «وللصائم فرحتان فرحه عند فطره وفرحه عند لقاء ربه » متفق علیه

روزه دار دو شادمانی دارد یکی هنگام افطار و دیگری زمانی که پروردگارش را ملاقات می کند.

ابن رجب (ره)  با توجه به مفهوم حدیث نبوی در شرح شادمانی مؤمن به هنگام افطار می گوید: « اما شادی روزه دار به هنگام افطار به این دلیل است که نفس انسان به دنبال غذا و لذت هایی است که از آن لذت ببرد و هنگامی که در برهه ای از زمان نفست را از اینها محروم می کنی و سپس در زمانی دیگر به او اجازه بهره جویی می دهی طبیعتا نفس خوشحال خواهد شد پس اگر این کار به خاطر خداوند باشد از نظر شرع نیز عملی پسندیده می باشد.

روزه دار نیز در اینجا این چنین می باشد همانطور که خداوند متعال در روز رمضان برآوردن این شهوات را برای او حرام کرده در شب اجازه استفاده را به او داده بلکه مبادرت به آن را در اول و آخر شب دوست می دارد و محبوبترین بنده نزد او کسی است که در افطار عجله می کند و ملائکه بر کسانی که سحری می خورند درود می فرستد. روزه دار خواسته های خویش را به خاطر تقرب به خداوند در روز ترک می کند و در شب به خاطر تقرب به او به آن مبادرت می ورزد پس ترک نمی کند مگر به خاطر خداوند و به آن بر نمی گردد مگر به دستور پروردگارش و او در هر دو حالت مطیع است و به همین علت از وصال (به هم چسباندن روزه ) نهی شده ایم . هنگامی که روزه دار به نیت تقرب به خداوند افطار می کند، می خورد، می نوشد و خدای را شکر می گوید در واقع به مغفرت پروردگارش امید دارد و چه بسا دعایش در هنگام افطار استجابت شود.

ار ابن ماجه روایت شده که :« دعای روزه دار در هنگام افطار رد نمی شود.»

نتیجه گیری :

۱) کسب اجر و پاداش فراوان با قیام وروزه گرفتن در این ماه، و بنا به حدیث نبوی: اگر کسی در این ماه از روی ایمان وقصد قربت و کسب پاداش و خوشنودی الله روزه بگیرد تمام گناهان گذشته او نیز آمرزیده خواهد شد .

۲) تأمل و اندیشه در سیره سلف صالح و حال و وضعشان در رمضان وتلاش و کوشش عبادی آنها در این ماه .

۳) حریص بودن بر همنشینی و مصاحبت با پرهیز کاران و مخلصان: بعد از لطف و توفیق خداوندی آنها در کمک به انجام عبادات و طاعات خاص رمضان تأثیر به سزایی دارند، و بهترین یاور برای تحقق یافتن مفهوم دل انگیز تقواست .

۴) یک ماه روزه تمام اعضای بدن را پرورش داده و آنها را به صبر و نیکی عادت می دهد. روزه منحصر به شکم و مسائل جنسی نیست بلکه باید همه اعضای بدن مانند چشم و گوش و شکم و فرج و دست و پای و… از محرمات پرهیز کنند. و اینها از مهمترین مسایل تربیتی شخصیت مسلمان است.

۵) روزه دل مسلمان را نسبت به فقرا و مساکین مهربان می سازد. روزه دار به درد گرسنگی پی می برد به کمک مستمندان می شتابد و صدقه عید فطر این معنا را تایید می کند. و این یکی از او صاف مهم تربیت است که باید مسلمانان از آن برخور دار شوند.

۶) ماه رمضان فرصتی است برای بازنگری در قطع رابطه ی مان با قرآن کریم و هجران تدبر، فهم، قرائت و عمل به آن. فرصتی برای بازنگری در روابط با خویشاوندان، همسایه ها و نزدیکان

۷) فرصتی برای بازنگری به اموالمان، و اینکه از راه حلال به دست آمده اند یا نه؟ فرصتی برای بازنگری در توجه به خانواده، فرزندان و برادران و خواهران مان فرصتی برای بازنگری در عکس العمل ما نسبت به مشکلات مسلمانان مستضعف، فرصتی برای بازنگری در بهینه سازی کارها و کیفیت دین داری مان که ما را از سیطره ی شیطان و هوای نفس خارج می کند.

و باالله التوفیق، و صلی الله علی سیدنا محمد و علی آله و صحبه و سلم.