آیا سعادت، فقط در اسلام است و دیگر ادیان، اهل شقاوتند؟
آیا سعادت، فقط در اسلام است و دیگر ادیان، اهل شقاوتند؟
نویسنده: کمال روحانی
عطف به دیدگاه انحصاری اسلام در مورد حق بودن موضع خود و آموزه های وحیانی، نظر اسلام در باب دیگر ادیان و مکاتب چه می باشد و این که بهره ی غیر مسلمین از حق و خوشبختی یا دوزخ و شقاوت چیست؟ آیا پیروان دیگر ادیان با این حساب اهلِ شقاوتند یا آن ها هم سهمی از سعادت دارند یا در وادی شقاوت و فلاح حیرانند؟
در پاسخ به این پرسش، اندیشمندان اسلامی از جوانب مختلف به بحث نشسته اند و معتقدند که غیر مسلمین، در مقابل آئینِ وحیانی اسلام چند گروه هستند؛ گرچه دین اسلام دین خاتم و حق سعادت انحصاراً در دین اسلام قرار دارد، از آن جا که غیر مسلمانان از آئین های دیگر نسبت به اسلام جاهل، ناآگاه و قاصرند و این که اسلام به صورت واقعی و مسجّل برای آنان روشن نشده است، می توان چند فرضیه ارائه داد و هریک از غیر مسلمین را تحت عنوان یکی از آن ها آورد:
- غیر مسلمینی که دین اسلام به آنان نرسیده است و اصلاً چیزی از اسلام و ادیان وحیانی نمی دانند. در دیدگاه اندیشمندان اسلامی چنین افرادی بر اساس فطرت پاک و عقل سلیم در روز قیامت محاسبه خواهند شد؛ برای مثال فطرت سلیم و عقل، دروغ و خیانت را بد می دانند، همان چیزی که اسلام نیز از آن نهی کرده است و همچنین است دیگر مسائل اخلاقی و … سازگار با عقل سلیم.
- در حال حاضر، جمعیت هایی از پیروان ادیان وحیانی که نسبت به اسلام جاهل قاصرند، نه عالم مقصر و دین اسلام اساساً به آنان تبلیغ نشده است که موجب برانگیختن تفکر آنان گردد در این صورت آن جمعیت ها از پیروان هر دینی باشند اهل نجاتند. طبق آیه ی «اسراء/۱۵» و «نساء/۱۶۵»:
«مَّنِ اهْتَدَى فَإِنَّمَا یَهْتَدی لِنَفْسِهِ وَمَن ضَلَّ فَإِنَّمَا یَضِلُّ عَلَیْهَا وَلاَ تَزِرُ وَازِرَهٌ وِزْرَ أُخْرَى وَمَا کُنَّا مُعَذِّبِینَ
حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولاً . اسراء/۱۵
هر کس هدایت یابد ، راهیابیَش به سود خودش است ، و هرکس گمراه شود ، گمراهیَش به زیان خودش است .
و هیچ کسی بارِ گناه دیگری را بر دوش نمی‌کشد . و ما ( هیچ شخص و قومی را ) مجازات نخواهیم کرد ،
مگر این که پیغمبری ( برای آنان مبعوث و ) روان سازیم . »
« رُّسُلاً مُّبَشِّرِینَ وَمُنذِرِینَ لِئَلاَّ یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللّهِ حُجَّهٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَکَانَ اللّهُ عَزِیزاً حَکِیماً . نساء/۱۶۵
ما پیغمبران را فرستادیم تا ( مؤمنان را به ثواب ) مژده‌رسان ، و ( کافران را به عقاب ) بیم‌دهنده باشند ، و
بعد از آمدن پیغمبران حجّت و دلیلی بر خدا برای مردمان باقی نماند. و خدا چیره حکیم است . »
- پیروان ادیانِ وحیانی که دین اسلام به صورتی به آنان تبلیغ شده که موجب برانگیختن تفکر آنان گردیده امّا آنان به علت بی اعتنایی یا عناد و لجاجت به تفکر درباره ی دین اسلام نپرداخته اند و خلاصه عالِم مقصّرند نه جاهل قاصر، اینان اهل نجات نیستند.
با بررسی سه دیدگاهّ فوق، استنباط می گردد که مرز اسلام و کفر این است که کسی از روی دلیل و بیّنه بداند که اسلام حق است امّا با آن از درِ لجاج و عناد وارد شود چنین افرادی در دیدگاه علمای اسلام اهل نجات نیستند و الله اعلم.
اما محمد غزالی، انسان های بعد از بعثت پیامبر اسلام را به سه گروه تقسیم کرده است:
الف) کسانی که از بعثت محمدی کاملاً بی خبرند، اینان رستگارند.
ب) کسانی که به گونه ای راستین، دعوت اسلام بدیشان می رسد ولی بر اثر سهل انگاری به آن نمی گروند، اینان گرفتار عذابند.
ج) کسانی که به گونه ای راستین دعوت اسلام به ایشان نمی رسد و رسول خدا شخصی – العیاذ بالله- نیرنگباز و جاه طلب و خوشگذران به آنان معرفی می شود، اینان نیز از عذاب در امانند.[i]
دکتر مصطفی خرم دل در تفسیر نور ذیل آیه ۱۵ سوره اسراء می نویسند: پس از بعثت رسول اکرم (ص) انسان ها را می توان به چهار گروه تقسیم کرد:
۱- کسانی که در گوشه و کنار جهان زندگی می کنند و اصلاً به آنان ندای دعوت اسلامی نمی رسد.
۲- کسانی که ندای دعوت اسلامی بدیشان می رسد ولی به صورت ناقص و غیر قانع کننده و خودشان هم اهل تحقیق و پژوهش نیستند.
۳- کسانی که ندای دعوت اسلام بدیشان می رسد و آن را می پذیرند و در پندار و گفتار و کردار، برابر قوانین اسلام زندگی سپری می کنند، این سه گروه اهل نجاتند.
۴- کسانی هستند که به دوزخ می افتند؛ کسانی که ندای دعوت اسلام را می شنوند و قانع هم می گردند ولی حاضر به پذیرش اسلام نمی شوند.
———————————
منبع: دین سوزی معاصر / تألیف و تحقیق: کمال روحانی / نشر احسان
[i] تفسیر المراغی، ج۱، ص۱۳۴ و تفسیر سوره اسراء، محمد شماته، ص۹۸
