چرا و از چه چیزی توبه کنیم؟
(بازگشت و توبه به سوی خداوند!) چرا و از چه چیزی توبه کنیم؟
استاد عمرو خالد
درباره ی توبه تاکنون بسیار سخن گفته ایم و به خاطر اهمیتی که در تنظیم روند زندگی امت اسلامی برای توبه قایل هستیم، وقت و توجه خاصی را بدان معطوف داشته ایم. وضعیت امروزی جوامع اسلامیمان نیز ایجاب می کند که اهمیت توبه را آن چنان که شایسته است یادآور شویم. شاید بپرسید: چرا باید توبه کنیم؟ و از چه چیزی به سوی خداوند بازگردیم؟ اکنون این سوالات و پرسش های دیگری به ذهن شما خطور کرده است. وضعیت کنونی ما چیزی بیش از جنگ، قتل، آوارگی، تخریب منازل، یتیم شدن کودکان و نابودی جوانان نیست؛ ما باید به سوی پروردگار بازگردیم و وضعیت خود را دگرگون سازیم. یک بار جوانی مؤمن با صراحت به من گفت: می ترسم که تمام بدبختی ها و سختی های جامعه ی اسلامی به سبب گناهان من باشد.عزیزان! چنین چیزی اصلا” بعید نیست، گناهان من و شما و گناهان افراد دیگر روی هم انباشته شده و به مانعی میان ما و خداوند تبدیل گردیده است؛ پس بر ما واجب است که همگی به سوی خداوند توبه کنیم و در تغییر خود بکوشیم، چرا که خداوند عزوجل می فرماید:
(إِنَّ اللَّهَ لا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ ) رعد/۱۱
« بی گمان خداوند آن چه را قومی دارند دگرگون نکند، مگر آن چه را که دردل هایشان دارند، دگرگون کنند».
خدایا! کلام پاک تو را تصدیق کرده و تو را به بزرگی و عظمت می ستاییم. بار خدایا! ما نیازمند تغییری اصولی هستیم و از تو در این راه یاری می جوییم.
از میان ما چه کسی مرتکب خطا نمی شود؟
هنگامی که آدم علیه السلام مرتکب نافرمانی خداوند شد، پیوسته در بهشت به این طرف و ان طرف می رفت و سرگردان بود، خداوند از وی پرسید: ای آدم! آیا می خواهی از من فرار کنی؟ گفت: خیر، بلکه از شما شرم دارم.
رحمت، مغفرت و بخشش و لطف از صفات پروردگار عزوجل هستند، و اگر ما را معصوم از خطا و اشتباه خلق می کرد، پس چگونه این صفات تجلی می یافت؟! تصور کنید اگر شبی را به راز و نیاز و توجه به خداوند بگذرانید و به آستانش فریاد سر دهید: خدایا! من من به درگاه تو با تضرع و زاری آمده ام تا توبه کنم، خدایا توبه ام را بپذیر و گناهانم را مورد عفو خود قرار ده، گمان می کنید که خداوند توبه ی شما را نمی پذیرد؟ چرا نه؟او توبه ی شما را می پذیرد، چون نسبت به بندگانش مهربان ترین مهربانان است.
من پیش از آنکه به شما بگویم به خود می گویم: هیچ بشری غیر از پیامبران خدا علیهم السلام از گناه و اشتباه معصوم نیست. اما کسانی بر گناهکاری خود مداومت می نمایند و کسانی به سرعت از گناه خود توبه می کنند تا در زمره ی غافلان و سخت دلان نباشند. خدایا ما را از توبه کنندگان قرار ده و غفلت را از ما دور فرما.
عزم کن و قدم بردار!
بیایید تا بر انجام توبه مصمم باشیم و تعهد کنیم که دوباره به سوی گناه باز نمی گردیم و بگوییم: خدایا! ما امروز تصمیم به توبه گرفته ایم و مصمم هستیم که نماز شب را به جا آوریم؛ خدایا ما را از درگاهت مران. شاید با این توبه و دعا خداوند حال ما را دگرگون فرموده و سستی ها و جنگ ها را از ما دور کند.
شب توبه چه شب زیبایی است! شبی که رحمت خداوند بر بندگانش در آن شب نازل می شود و فرشتگان برای پوشانیدن و حلقه زدن به دور توبه کنندگان از آسمان فرود می آیند. تصور کنید اگر همه ی افراد امت اسلامی عزم بر توبه نمایند، وضعیت ما چگونه خواهد بود؟
برحذر باشید از تمرد و ادامه ی گناه
چه بسیارند کسانی که بر معاصی مداومت نموده و در مقابل خداوند سرکشی می کنند، و چه بسیارند افرادی که گناهکاران را می بینند ولی در منع یا تغییر آن ها هیچ تلاشی انجام نمی دهند. آیا اگر چنان افرادی توبه کنند، طعم گناه برایشان تغییر نخواهد کرد؟ امکان دارد که خداوند توبه ی آنان را قبول کند، چرا که هیچ کاری برای او جل جلاله سخت نیست( وَمَا ذَلِکَ عَلَى اللَّهِ بِعَزِیزٍ ). شاید سختی ها و فتنه هایی که بر ما نازل شده است فقط با توبه یک نفر گناهکار رفع شود. تنها اراده کردن برای ریشه کنی گناه کافی است، دیگر قبول آن بر خداوند است. ما باید از تمامی گناهان کوچک و بزرگ و گناهانی که ما آن ها را کم اهمیت شمرده ایم توبه کنیم، تا خداوند جنگ، سختی ها، گرسنگی ها و تمام مشکلاتی را که بر ما فرو فرستاده است، از ما دور فرماید.
بیایید تا از کوتاهی هایمان در راه دعوت به دین خدا توبه کنیم. بیایید تا از تلاشی که در راه مستکبران اجام داده ایم توبه کنیم. حتی آنان که خود را دیندار یا حافظ قرآن و یا …نامیده اند و به گمان این که گناهانشان کوچک است توبه را فراموش کرده اند؛ چنین افرادی فردای قیامت خواهند گفت:
(مَالِ هَذَا الْکِتَابِ لا یُغَادِرُ صَغِیرَهً وَلا کَبِیرَهً إِلا أَحْصَاهَا ) کهف/۴۹
« این چه کتابی است که هیچ خرد و بزرگی را فرو نگذاشته مگر آن که آن را برشمرده است».
بیایید تا از گناهان و تقصیرات به ظاهر کوچکمان توبه کنیم. آیا آنچه که در جهان امروز بر سر مسلمانان می آید، به سبب غفلت آن ها از دینشان نیست؟ کم نیستند کسانی که دست به دعا و نیایش بر میدارند، و در مقابل چه بسیارند جوانان دینداری که دین را به درستی درک نکرده اند. جوانی که در امتحان دانشگاهی خود رد می شود و به یک الگوی بد برای جوانان دیگر تبدیل می شود، و چه بسیارند کسانی که خداوند را با شیوه هایی تند و مشمئز کننده فرا می خوانند که هیچ عاقلی آن ها را نمی پسندد. چه فراوان هستند افرادی که گناه خود را به گمان این که بی اهمیت و کوچک است توجیه می کنند، در حالی که خداوند می فرماید:
(… وَتَحْسَبُونَهُ هَیِّنًا وَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِیمٌ ) نور /۱۵
«… و آن را آسان ( و ساده) می پنداشتند، حال آن که آن نزد خداوند سترگ و بزرگ است.»
از رحمت خداوندی مأیوس نشوید
به این کلام و فرموده ی پروردگار مهربان در قرآن گوش فرا دهید که می فرماید:
(قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ ) زمر/۵۳
« بگو ای بندگانم که (با گناه کردن) زیاد بر خویشتن ستم روا داشته اید».
آه خدایا! ما به خود ستم کرده و در گناه مداومت داشته ایم؛
(لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَهِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ )زمر/۵۳
« از رحمت الهی نومید نباشید، چرا که خداوند همه ی گناهان را می بخشد، (چون) به راستی او آمرزگار مهربان است».
می دانیم که پیامبر اسلام(ص) هنگام نزول این آیه بیشتر از هر آیه ی دیگری خوشحال شده است.
ای کسی که بر انجام گناهان مداومت می کنی، آیا وقت آن نرسیده است که توبه کنی؟آیا هنگام بازگشت به سوی خداوند فرا نرسیده است؟ آری، به خدا سوگند، شما که بر گناه مداومت دارید، بیشتر از هر کسی نیازمند توبه و بازگشت به سوی خداوند هستید.شاید بعضی ها بپرسند: آیا توبه ی من تمام مشکلات امت اسلامی را حل خواهد کرد؟ بله، این گونه است و توبه ی یک نفر باعث اصلاح قسمتی از جامعه ی اسلامی خواهد بود و دلیل آن هم این حدیث رسول خداست که می فرماید:« هرگاه یکی از اعضای بدن دچار بیماری و درد شود، اعضای دیگر با بی خوابی و تب با آن عضو اظهار همدردی می کنند».
آیا می دانید که روز توبه ی شما روزی خواهد بود که در هیچ سرزمینی برادر دینی شما تحت ستم نبوده و مظلوم نخواهد مرد.
به این آیه ی قرآن گوش فرا دهید که می فرماید:
(إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ ) بقره/۲۲۲
«به راستی خداوند توبه کنندگان و پاکیزگان را دوست می دارد».
با انجام گناهان و مداومت بر آن ها وجود همه را قساوت خواهد گرفت و کسی قادر به شنیدن این کلام خداوندی نخواهد بود که می فرماید:
(أَلَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ یَقْبَلُ التَّوْبَهَ عَنْ عِبَادِهِ ) توبه/ ۱۰۴
« آیا ندانسته اند که خداوند است توبه ی بندگانش را می پذیرد؟».
(غَافِرِ الذَّنْبِ وَقَابِلِ التَّوْبِ ) غافر/۳
«(و خداوند) آمرزنده ی گناه و توبه پذیر است».
آیا پس از شنیدن و تفکر در این آیات باز هم بر انجام گناهان مداومت می نمایید و توبه را به تأخیر می اندازید؟ و آیا برای کمک به برادران مظلوم خود در هر جای این کره ی خاکی نمی کوشید؟
گاهی اوقات سؤال می شود که خداوند می خواهد چه کند؟ و از ما چه می خواهد؟ در جواب باید گفت:
(وَاللَّهُ یُرِیدُ أَنْ یَتُوبَ عَلَیْکُمْ وَیُرِیدُ الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الشَّهَوَاتِ أَنْ تَمِیلُوا مَیْلا عَظِیمًا یُرِیدُ اللَّهُ أَنْ یُخَفِّفَ عَنْکُمْ وَخُلِقَ الإنْسَانُ ضَعِیفًا ) نساء/۲۸- ۲۷
« و خداوند می خواهد که از شما درگذرد و کسانی که پیرو شهوات اند می خواهند که کج روی بزرگی پیشه کنید.خداوند می خواهد که بر شما آسان بگیرد و انسان ناتوان آفریده شده است».
آری! خداوند می خواهد روز قیامت بر شما آسان بگیرد و او جل جلاله می خواهد که فتنه ها و مصایب را از ما دفع کند؛ آیا مفهوم پیوستگی آیات را درک کرده اید؟ خداوند می فرماید:( وَخُلِقَ الإنْسَانُ ضَعِیفًا ) پس در حالی که ضعیف هستیم، چرا نباید توبه کنیم؟ تا خداوند آن ضعف را از ما دور کند و حال ما را از ذلت و خواری به عزت و سرافرازی و سربلندی تبدیل فرماید؟ علت این توبه نکردن فقط غرور و فریب بیهوده ای است که بر دل های گناهکاران پرده افکنده است.
آیا هنوز هم نزد شما گناه از توبه ارزشمندتر است؟ گمان می کنم که گروه کثیری از جواب دادن خودداری می کنند؛ سکوتی که دین، سرزمین و آمال و آرزوها را به نابودی کشانده است.
ستمگران به خویشتن
این سخن پروردگار را گوش کنید که می فرماید:
(وَمَنْ لَمْ یَتُبْ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ ) حجرات/۱۱
« و کسانی که توبه نکنند،(بدانند که) آنان ستمگرند».
خدایا! به چه کسی ستم کرده اند؟ آنان به نفس خود ستم روا داشته اند. خداوند عزوجل مردم را به دو گروه تقسیم فرموده است: توبه کنندگان و ستمگران؛ گروه سومی وجود ندارد. گاهی اوقات ستم بر نفس خود است، چرا که انجام دهنده ی آن استکبار ورزیده و «معاذ الله» خود را بی نیاز از خداوند پنداشته است.
شما را به خدا سوگند می دهم، چرا پس از آن چه گفتم دوباره بر انجام گناه مداومت می نمایید؟ چرا بر عدم توبه اصرار می ورزید؟چرا شکرگزار نعمت های خداوند بر خود نیستید؟
باعث تأسف است که می بینیم بعضی افراد که نفس خود را پاک و مطهر می دانند می گویند: ما به خداوند ایمان داریم و آن چه را که پروردگار بر ما فرض فرموده و حتی بیشتر از آن هم عبادت می کنیم، پس چه نیازی به توبه داریم؟ من اطمینان دارم که این افراد در این آیه تدبر نکرده اند که می فرماید:
(وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعًا أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ ) نور/۳۱
« و ای مؤمنان! همگی به درگاه خداوند توبه کنید، باشد که رستگار شوید».
من می خواهم که شما در زیر کلمه ی«مؤمنون» در این آیه خط کشیده و در آن تأمل کنید؛ چگونه ممکن است مؤمن توبه کند؟! این بهترین دلیل است که خداوند متعال توبه را حتی برای مؤمنان هم ضروری می داند،چرا که با این عبارت به ما هشدار می دهد که هیچ کس معصوم از خطا و گناه نیست؛ اما مؤمن از این که بر گناه مداومت نماید شرم دارد، پس به سرعت به سوی خداوند توبه کرده و طلب بخشش می نماید.
استغفار و طلب بخشش پیامبر خدا(ص)
خواننده ی گرامی! آیا می دانید که پیامبر اکرم(ص) فرموده است:« من باتقواترین و آگاه ترین شما نسبت به خداوند هستم، حال آن که هر شبانه روز بیشتر از هفتاد بار از درگاه خداوند طلب بخشش می کنم» و در حدیث دیگری آمده است:« …بیشتر از صد بار…». اگر وضعیت پیامبر معصوم و برگزیده ی خداوند چنین است، پس استغفار ما خطاکاران چگونه باید باشد و چند بار در شبانه روز باید از خداوند طلب بخشش کنیم؟
عزیزان! خداوند در کتاب ازلی خود ما را این چنین مورد خطاب قرار می دهد:
(کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ ) آل عمران/۱۱۰
« شما بهترین امتی هستید که برای مردمان پدید آمده اند، که به نیکی فرمان می دهید و از ناشایستی باز می دارید».
ببینید که آیا شما جزو این امت توصیف شده ی قرآنی هستید؟ آیا واقعا” خداوند شما را دوست دارد و شایستگی این چنین وصفی را دارید؟ امیدوارم که این گونه باشد، اگر خدای ناخواسته این چنین نیست پس بکوشید که این گونه باشید. ان شاءالله.
خوشحالی خداوند به توبه ی بنده اش
خواننده ی عزیز! آیا می دانید که خوشحالی خداوند از توبه ی بنده اش بیشتر از شادی آن بنده از توبه ی خود است؟ آن چه که خداوند از مؤمنان خواسته عبادتی قلبی و عملی است، آیا شما توانسته اید که آن دو را با هم جمع کنید؟ سؤالات زیادی در خصوص زندگی روزانه شما وجود دارد که اگر بخواهید زندگی خود را نظم ببخشید ناگزیر باید به آن ها پاسخ دهید. پیامبر اکرم (ص) برای بیان خوشحالی پروردگار به هنگام توبه ی بندگان گناهکار برای ما مثال بسیار زیبایی را بیان فرموده اند:« مردی در صحرا مشغول حرکت بود و حیوانی سواری همراه داشت که آب و غذایش را بر آن قرار داده بود.ناگهان حیوان رم کرده و به سرعت از چشم مرد ناپدید شد.پس از تلاش و جست و جوی فراوان مرد مأیوس شد و در آن صحرا چاله ای حفر کرد و منتظر مرگ خود شد، چرا که امید خود را کاملا” از دست داده بود. در لحظات آخر عمر، ناگهان حیوان حامل آب و غذا بازگشت و بالای سر مرد ایستاد؛ آن مرد با سپاس و شکر قلبی از خداوند به حیوان نگاه کرد و از شدت خوشحالی شکرگزاری اش را این چنین اشتباه بیان کرد: خدایا! تو بنده ی من هستی و من پروردگار تو ام ». رسول اکرم(ص) در ادامه فرمود:« فهمیدید؟ خداوند هنگام توبه ی بنده اش از چنان مردی شادمان تر خواهد بود».
خداوند، شب و روز توبه و بخشایش خود را بر ما عرضه می دارد، لیکن ما از آن رویگردان هستیم. چرا این سخن رسول خدا(ص) را فراموش کرده ایم که می فرماید:« همانا خداوند برای گناهکاران روز، در شب دست های(رحمت و مغفرت) خود را می گسترد و برای گناهکاران شب، در روز دست های (عفو) خود را می گسترد» و علی رغم این همه لطف و مغفرت،پروردگار آنان را که از وی رویگردان هستند، یاری می کند.
شاید(خدای ناخواسته) شما از آن دسته افرادی باشید که در عرصه ی توبه به ملامت و کسالت می افتند، اما من هرگز از این کار خسته و غمگین نمی شوم. حال به حکایت زیر گوش کن، شاید به لطف خداوند شما را تحت تأثیر قرار داده و به انجام توبه تحریک نماید:
لطف و مرحمت پادشاه قدرتمند
حکایت می کنند که پادشاه بسیار قدرتمندی بود که بندگان خود را به انجام کارهای سخت وادار می کرد. روزی یکی از دشمنان این پادشاه توانست یکی از بردگان او را به امید جدا کردنش از پادشاه فریب داده و او را این چنین به وسوسه انداخت که این پادشاه شما را به انجام کارهای سخت وادار نموده و نعمت کمی هم به شما می دهد، اگر شما از درگاه این ملک فرار کنید و به سلک بندگان درآیید، من شما را خوشبخت نموده و نعمتی جاودان به شما خواهم بخشید. آن برده به سرعت سخنان دشمن پادشاه را قبول کرده و تصمیم گرفت که برای رسیدن به آن زندگی خوب از درگاه پادشاه فرار کند، اما ناگهان دروغ های آن دشمن پادشاه برایش آشکار شده و فهمید که وعده اش خلاف واقع است و هیچ سعادت و نعمتی را در محضر او به دست نخواهد آورد. آن بنده به سرعت به درگاه پادشاه بازگشت، و در این فکر بود که آیا پادشاه او را خواهد پذیرفت یا خیر؟ اما هنگام برخورد با پادشاه دید که پادشاه او را به گرمی پذیرفته و با محبت او را استقبال نمود.
آری دوستان عزیز! حالت بازگشت بنده ای به درگاه بنده ی ضعیف دیگری در این جهان این گونه است؛ پس وضعیت و حالت ما با خداوند مهربان و بخشنده ای که خالق ماست چگونه خواهد بود؟ آیا وقت آن نرسیده که به درگاهش بازگردیم؟
شاید تمثیل زیر بتواند موضوع را بهتر روشن کند و به شما ثابت نماید که هر لحظه خداوند حاضر به قبول توبه ی ماست؛ تصور کنید بچه ای با مادرش مخالفت ورزیده و آتش کینه میان آن دو شعله ور شده است و در نهایت مادر، فرزند خود را از خانه بیرون می کند؛ آن بچه مدتی را در خیابان سپری می کند و شب هنگام بازمی گردد تا جلو در خانه ی مادر خود بخوابد به این امید که شاید مادر او را بخشیده و به خانه راه دهد. آیا فکر می کنید که مادر، فرزندش را جلو در رها کرده و او را به خانه راه نمی دهد؟ خیر، به خدا سوگند، مادر او را بدون هیچ سرزنشی به خانه راه می دهد و از سر تقصیراتش می گذرد.حکایت ما هنگام نافرمانی خداوند نیز این چنین است؛ به محض این که ما به درگاهش بازگردیم و از انجام گناهان اظهار پشیمانی کنیم بی درنگ خداوند درهای رحمت و مغفرت خود را بر ما می گشاید و این جاست که مفهوم این حدیث قدسی برای ما متجلی می شود که می فرماید:« خداوند فرموده است:هر کس وجبی به من نزدیک شود من یک ذراع به او نزدیک خواهم شد، و هر کس به آرامی به سوی من گام بردارد من با شتاب (و سریع) به سویش خواهم رفت».
————————————————–
منبع :دریغ از این مسلمانی
مؤلف: استاد عمرو خالد
مترجم:محمد عزیز حسامی
انتشارات : کردستان ۱۳۸۵
