حقوق دوستان
حقوق دوستان
هم انسان‌ها ـ حتی کودکان ـ دوستی و رفاقت
را دوست می‌دارند و برای انس، الفت و همیاری در درس، تحقیق و کسب مهارت‌ها از
یکدیگر و همکاری در انجام دادن کارها و مسئولیت‌های مختلف و کسب و درآمد روا و
دوری از کار و تجارت ناروا، یا در راستای ادای مسئولیت‌های اجتماعی مشروع، انسان
ها به یکدیگر نیاز دارند. ضوابط، حد و حدود و حقوق رفاقت و دوستی از نظر معیارهای
اسلامی، میان بزرگ، کوچک، جوان و نوجوان به صورت زیر است:
۱- تحریم اختلاط
در جهت حفظ حرمت و کرامت انسان‌ها، مصونیت‌شان
از گناه و زشتی، عواقب دنیوی و اخروی آن، اسلام قاطی شدن زنان، دختران و مردان
نامحرم را ـ به جز در موارد ضروری مانند: کلاس درس، معالجه و معامله ـ حرام
گردانیده است.
۲- زیارت دوستان
اسلام مسلمانان را به ضرورت رفت و آمد و
سرکشی از دوستان خود ترغیب نموده، تا از حال و احوال آنان باخبر شوند و در صورت
امکان مشکلی را از آنها برطرف نمایند تا در راستای رضایت خداوند روابط ایمانی آنان
استوارتر و پابرجاتر بگردد و هدف آنان از رفت و آمد با دوستان به خاطر اعراض و
اهداف دنیوی نباشد. زیرا رسول خداص فرموده‌اند:
«مسلمانان بر برادر مسلمان خود پنج حق را
دارد: پاسخ سلام، عیادت بیمار، تشییع جنازه، قبول دعوت و دعای خیر برای عطسه
کننده».
سرکشی صادقانه که بیانگر محبت و دوستی است
شرعاً مستحب می‌باشد. امام مسلم از ابوهریره نقل نموده است که رسول خداص فرموده‌اند:
«روزی مردی به قصد دیدار با دوستش راه روستایی را در پیش گرفت. خداوند فرشته‌ای را
نزد او فرستاد و گفت: کجا می‌خواهی بروی؟ مرد گفت: می‌خواهم به دیدار دوستم در این
روستا بروم. فرشته گفت: آیا حقی بر او داری که می‌خواهی او جبرانش کند؟ گفت: نه،
حقی بر او ندارم و تنها به خاطر خداوند او را دوست می‌دارم، فرشته گفت: من فرستاده‌ای
از جانب پروردگارت هستم و به من فرموده که به تو بگویم : هم‌چنان که آن دوستت را
دوست می‌داری خداوند نیز تو را دوست می‌دارد».
و در روایت دیگری آمده است: «هرکسی که به
عیادت بیماری برود، یا تنهایی به خاطر رضایت خداوند از برادر مسلمانش سرکشی نماید،
ندای نداگری برخواهد خواست که: کار بسیار خوب و پسندیده‌ای را انجام دادی و گام‌هایت
هر یک برای تو احسانی شده‌اند و جایگاهی را در بهشت برای خود فراهم کرده‌ای».
سرکشی و رفت و آمد با دوستان سبب خشنودی
خداوند است؛ زیرا معاذ بن جبل گفته است: از رسول خداص شنیده‌ام که می‌فرمود:
«خداوند متعال فرموده است: دوست داشتن
آنهایی که به خاطر من همدیگر را دوست می‌دارند و به دیدار هم می‌روند و به یکدیگر
بذل و بخشش دارند، بر من واجب شده است».
و سرکشی مطلوب آن است که مرتب بوده و وقت
دیگران را زیاد ضایع ننماید و به ساعتی یا کمتر بسنده شود؛ زیرا رسول خداص فرموده‌اند:
«چند روز یک بار با دوستانت دیدار کن تا
محبت‌تان بیشتر شود».
۳- انتخاب دوست خوب
انسان مسلمان موظف است که برای رفاقت و
دوستی، انسان‌های مؤمن و پرهیزکار را انتخاب کند و از آدم‌های فاسد و ناپرهیزکار
پرهیز نماید؛ زیرا دوستی با خوبان و نیک مردان مایه بهره و کسب خیر و نیکی است و
انسان را به راه راست راهنمایی می‌کنند. اما رفیق فاسد و ناپرهیزکار زمینه را برای
فاسد و بدکاره شدن انسان فراهم می‌نماید؛ زیرا رسول خداص فرموده‌اند:
«تنها با مؤمنان دوست رفیق باشید و تنها پرهیزکاران
را بر سر سفره خود دعوت کنید».
تأثیرپذیری متقابل انسان‌ها به ویژه دوستان
از یکدیگر بسیار واضح است و گاهی این تأثیرپذیری غیرارادی و ناآگاهانه است. رسول
خداص می‌فرمایند:
«انسان به دین و اخلاق دوستش گرایش پیدا می‌کند،
دقت کنید و ببینید چه کسی را برای دوستی انتخاب می‌کنید».
هم‌چنین فرموده است:
«دوست و رفیق خوب و بد مانند: رفتن به دکان
مسک فروشی و یا آهنگری است. مسک فروش و عطرفروش یا چیزی را به تو هدیه می‌دهد یا
مسکی را از تو خریداری می‌نماید یا دست‌کم بوی خوشی از او به مشامت میرسد. اما
رفتن به آهنگری یا باعث سوختن لباست می‌شود، یا بوی نامطبوعی به مشامت میرسد».
حدیث دیگری این موضوع را مورد تدکید قرار
داده و می‌فرماید:
«مردم هم‌چون معدن طلا و نقره‌اند. بهترین
آنها در زمان جاهلیت ـ اگر آگاه و اهل ایمان باشند ـ در زمان مسلمان بودن هم
بهترین خواهند بود. روان انسان‌ها سربازان به صف ایستاده خداوند هستند، آنهایی که
همدیگر را می‌شناسند، با هم همراهی می‌کنند و آنانی که یکدیگر را نمی‌شناسند، هر
یک به راهی می‌روند و دچار اختلاف می‌شوند».
سرانجام دوستی و رفاقتی که براساس پاکی،
پرهیزکاری و اخلاص استوار باشد، سبب پیروزی و سربلندی در دنیا و عقبی خواهد شد؛
زیرا خداوند متعال می‌فرماید: (الزخرف / ۶۷)
«در روز قیامت همه آنهایی (که در دنیا با
هم) دوست بوده‌اند، با هم دشمن می‌شوند. به جز دوستانی که پرهیزکار بوده‌اند».
و رسول خداص فرموده‌اند: «انسان با همانی خواهد
بود که او را دوست می‌دارد». و از انس بن
مالک روایتشده که مردی به رسول خداص گفت: یا رسول اللهص قیامت کی فرا میرسد؟ رسول
خداص فرمود: «چه توشه‌ای را برای آن آماده کرده‌ای؟ گفت: عشق و محبت به خداوند و
پیامبر او. رسول خداص فرمود: «تو در کنار آنهایی خواهی بود که دوستشان می‌داری».
۴- مهمانداری
احترام و پذیرایی از مهمان جزو عادات و
فرهنگ بسیاری از ملت‌ها به ویژه ملت عرب است که اسلام ضمن تأکید و تأیید، آن را
براساس معتدل و معقول سر و سامان بخشیده است؛ زیرا مردم عرب قبل از اسلام گاهی در
پذیرایی از مهمان راه افراط و تفریط را در پیش می‌گرفتند و برخی از آنها گاهی گاو
یا شتر خود را برای مهمان ذبح می‌کردند. در این زمینه حاتم طایی شهرتی فراوان
یافته بود.
اما اسلام راهی میانه و معتدل را فرراه مردم
قرار داد و اسراف، تبذیر و یا بخل و تنگ چشمی، آنها را برحذر داشت و مهمانداری و
احترام به تازه‌وارد را یکی از شعائر ایمانی و اخلاقی برشمرد و در این رابطه رسول
خداص فرمود:
«هرکس به خداوند و دنیای پس از مرگ ایمان
دارد، به مهمانش احترام بگذارد».
و در حدیث دیگری که عبدالله بن عمر آن را از رسول خداص روایت نموده، فرموده است: «روزی به حضور رسول
خداص رسیدم او خطاب به من فرمود: شنیده‌ام همه شب‌ها مشغول به نماز و همه روزها را
روزه می‌گیری؟» گفتم : آری یا رسول اللهص. فرمود: «این کار را مکن! برخی روزها را
روزه بگیر و روزهای دیگر را هم از گرفتن روزه خودداری کن و پاسی از شب را به نماز
بایست و بخشی از آن را هم به خواب و استراحت بپردازد. زیرا بدن، چشمان، همسر و
مهمان‌هایت بر تو دارای حق و حقوقی هستند».
و در واقع پذیرایی و احترام به مهمان جزو مکارم اخلاق است. و رسول خداص
فرموده‌اند:
«مکارم اخلاق راهی است که به بهشت منتهی می‌شود».
پذیرایی و احترام به مهمان مرد یا زن، بزرگ
یا کوچک دارای اجر و پاداشی اخروی است و مانعی ندارد که زن محجبه و محترم با حفظ
حرمت از مهمانان خود پذیرایی نماید و چنانچه مهمان‌ها انسان‌های پاک و پرهیزکاری
باشند، به خدمت آنها بپردازد؛ زیرا امام
مسلم و بخاری از سهل بن سعد انصاری روایت می‌نماید که گفته است: «وقتی که ابواسید
ساعدی عروسی کرد، از رسول خداص و بسیاری از اصحاب دعوت کرد، خانم او (ام اسید)
مقداری خرما را در ظرفی سنگی خیس نموده و نزد رسول خداص و اصحاب آورد».
حافظ ابن حجر با برداشت از این روایت بر این
باور است که پذیرایی زن محجبه از مهما‌ن‌های مؤمن و پرهیزکار رواست.
مدت پذیرایی از مهمانان معمولاً سه شبانه‌روز
است، زیرا بزار از ابن مسعود روایت می‌نماید که از رسول خداص روایت شده است:
«پذیرایی از مهمان سه شبانه‌روز است و در
صورت بیشتر شدن باز پذیرایی از او دارای اجر و پاداش است؛ زیرا هر کار خیری صدقه و
احسان به شمار می‌رود».
و از ابوهریره روایت شده که گفته است: از
رسول خداص شنیده‌ام که می‌فرمود:
«مهمان تا سه شبانه‌روز حق پذیرایی از طرف
صاحب خانه دارد، پیش از آن صدقه و احسان به شمار می‌رود و بهتر است مهمان پس از آن
برای رفع مزاحمت از اهل منزل با آنها خداحافظی نماید».
——————————————-
منبع : فقه خانواده در جهان معاصر
مولف : دکتر وهبه زحیلی
مترجم : عبدالعزیز سلیمی
انتشرارات : نشر احسان
