میانه روی چیست ؟ معنا و مفهوم میانه روی -۱
میانه روی چیست ؟ معنا و مفهوم میانه روی
نویسنده : استاد عبدالله بن شیخ محفوظ بن بیّه/ترجمه: کانون ترجمه ی فارسی
میانه روی چیست؟
میانه روی یعنی توازن، برابری و تعادل میان ثبات و تغییر، میان جنبش و ایستایی.
میانه روی هم به موقع از رخصت ها بهره می برد و هم به واجبات و فرایض دینی عمل می کند.
میانه روی ثابت ها را اجرا می کند و از متغیرها چشم نمی پوشد.
میانه روی وضعیت و حال افراد و انواع را رعایت می کند .
میانه روی گر چه ارزش زمان را می داند ولی همواره آن را حاکم نمی گرداند.
میانه روی همسان ها و ناهمسان ها را از هم جدا می کند.
… تا به نیازها، مصلحت ها، خواسته های عمومی، فراوانی مشقت و سختی پرهیز عمل گردد. میانه روی یعنی مقایسه ی کلی و جزئی، تعادل میان مقاصد و فروع، و پیوند درست بین متون و مصلحت های معتبر در فتوا و دیدگاه، نه کم و نه بسیار.
در عمل با میانه روی می خواهیم نسلی پرورش یابد که در گذشته اش ریشه داشته باشد، با زمان هماهنگ باشد و با دیگران با گذشت و تسامح رفتار کند و نیز شجاع باشد، نمی خواهیم جوانان ما حیواناتی وحشی و درنده باشند.
آن گونه که شاعر گفته است:
«ولی خویشاوندانم در محیطی آرام و اهلی، درندگانی هستند که مردم را تکه تکه می کنند. »
و نیز نمی خواهیم که جوانان ما همانند گوسفند و گاو در برابر چاقوی قصابی گردن نهند. شاعر می گوید:
«چون شیر در سایه ی نیزه می دود، ولی دشمنان چون گاو قربانی و کشته می شوند.»
نسلی می خواهیم که روشن اندیش، آسان گیر، با عزت و بزرگ منش باشند.
برای روشن تر شدن مفهوم میانه روی در فتوا از کتاب «الموافقات» امام شاطبی استدلال میاوریم:
فتوا دهنده ی به اوج رسیده و توانمند کسی است که مردم را به دیدگاه های میانه نزدیک می کند، در فتوایش نه سخت گیری می کند و نه آسان گیری بیش از حد، چون شریعت یک راه راست است. و پیش تر گفتیم که شریعت از فرد می خواهد میانه رو باشد و از زیاده روی یا کوتاهی بگریزد. پس اگر فتوادهنده میانه رو نباشد از اهداف شریعت دور شده است و مذهبی که از میانه روی دور گردد نزد دانشمندان ناپسند و مذموم است.
رسول الله(ص) و یاران بزرگوارش همواره به میانه روی گرایش داشته و تک روی و سخت گیری را مردود دانسته اند. ایشان هنگامی که معاذ امامت نماز را به درازا کشاند فرمود: «آیا تو فتنه گری ای معاذ؟» و فرموده: «برخی تنفر ایجاد می کنند.»
و گفته است: « درست عمل کنید و به ملاک های شرعی نزدیک شوید، از صبحگاهان و شامگاهان و پاره ای از تاریکی شب برای عبادت کمک گیرید، میانه رو باشید، میانه رو باشید تا به مقصد برسید.» و فرمود: «به اندازه ی توان عمل کنید تا شما خسته نشوید، خداوند خسته نمی شود» و می گوید: «بهترین کارها نزد خدا آن است که فرد پیوسته آن را انجام دهد، گرچه اندک هم باشد.»
گرایش به یک سو، بیرون شدن از تعادل است و به سود مردم نیست، زیرا اگر به سوی سخت گیری رود نابودی به بار می آورد و اگر به سمت آسان گیری زیاد رود باز هم نابودی در پی دارد.
اگر مردم را در تنگنا و دشواری اندازیم از دین متنفر شده و از رفتن به سوی خدا و آخرت باز می مانند. و اگر بیش از اندازه آسان بگیریم مردم هواپرست و شهوت ران می شوند. و شریعت آمد تا از هوس باز دارد که پیروی از هوس باعث نابودی است. این موضوع دلایل بسیاری دارد.
برای بیان ملاک های میانه روی در فتوا از اصول و قواعدی بهره برده ایم که در مقالات بعدی به آن می پردازیم.
میانه روی یک جایگاه در میان دو جایگاه
میانه روی یک جایگاه در میان دو جایگاه در برداشت از متون و روش تعامل با آنهاست، و یک نگرش در بین دو نگرش متفاوتست: میان ظاهری افراطی و باطنی افراطی. چکیده ی سخن شاطبی در این باره چنین است:
نگرش اول: نگرش ظاهری که به معنا توجه نمی کند، تنها به ظاهر متون بسنده می کند و تمام مقاصد شریعت را در قالب ظاهر الفاظ و متون محدود می نماید.
نگرش دوم: می پندارد که مقصد شریعت در ظاهر الفاظ نیست. این را در تمام بخش های شریعت سرایت داده و به ظاهر هیچ لفظی چنگ نمی زند. اینان باطنی هستند. از این قبیل اند کسانی که در پی معنا بسیار غوطه ور می شوند و حتی اگر متون شرعی با برداشت آنان مخالف باشد، متن را رها می کنند.
آنچه شاطبی می پسندد نگرش سوم است که درباره اش می گوید:
نگرش سوم: باید هر دو را معتبر دانست، به روشی که نه معنا به متن خدشه وارد کند و نه برعکس . تا شریعت بر ساختاری بنا گردد که نه در آن اختلاف باشد نه ناسازگاری. این راه را همه ی عالمان واقعی و توانا پذیرفته اند، پس باید بر این روش بود تا به مقاصد شریعت رسید.
در تعامل با مقاصد و اهداف و متون جزئی راه میانه همین است، چون دیدگاه های پژوهشگران دینی درباره ی مقاصد گوناگون است؛ برخی آن را بسیار معتبر دانسته اند و از دایره ی عام بودن آن هم پا را فراتر گذاشته اند ، به نحوی که مقاصد را قطعی قرار داده و فراگیری اش را روشمند و قابل قیاس می دانند، بدون توجه عمدی یا سهوی از این که گاهی لفظ عام، تخصیص می یابد و فراگیری همواره در معرض جزئی شدن است. این دیدگاه، احکام جزئی را که معانی خاصی هم دارند، با این ادعا که زیر سایه ی مقاصد کلی قرار می گیرند، لغو کرده است.
و برخی مقاصد را رها کرده و آن اندازه به متون جزئی چسبیده اند که از مقصد، معنا و حکمت هایی که چون هاله ای گرداگرد متن را گرفته اند، دور می گردند؛ مقاصد و حکمت هایی که همواره دایره ی اجرای متن را تنگ کرده و میزان گنجایش آن را هویدا می گردانند، همانند لفظ عام یا مطلق که تخصیص یا مقید می شوند. این دیدگاه تا مرز ابطال مقاصد و مصالح پیش رفته اند.
روش درست میان این دو در حرکت است؛ منزلت کلی را می داند و جزئی را در جایش می نشاند. شاطبی – رحمه الله علیه- به این دو پرتگاه توجه داشته و از پایمال شدن جزئی هنگام تعامل با کلی و یا روی گردانی از کلی هنگام سر و کار داشتن با جزئی همگان را بیم داده است.
و سرانجام
میانه روی ستاره ی جهان هستی و معیار احکام شرعی است که از طریق متون و واقعیت ها با جامعه و مردم سروکار دارد. برخی از علما، میانه روی را فقه توازن نامیده اند، که به راستی میان ثابت ها و متغیرها تعادل برقرار می کند.
ادامه دارد …. ملاک های میانه روی
مقالات مرتبط:
ملاک های میانه روی در فتوا و تغییر فتوا با تغییر زمان -۲
ملاکهای میانه روی در فتوا و تغییر فتوا با توجه به عرف و عادات – ۳
ملاکهای میانه روی در فتوا و تغییر فتوا با توجه به آینده و آینده نگری – ۴
ملاکهای میانه روی در فتوا و تغییر فتوا با زمان، مکان ، حالت و شرایط – ۵
میانه روی در مسائل اختلافی عقیده و مشخصات فرقه ی ناجیه
عوامل جدایی گروههای اسلامی و بهترین درمان تعصب حزبی چیست؟
———————————
ملاکهای میانه روی در فتوا/ تألیف: استاد عبدالله بن شیخ محفوظ بن بیّه / ترجمه: کانون ترجمه ی فارسی/ تربت جام- آوای اسلام ۱۳۸۶
