حکم تزریق آمپول و استعمال داروی تنقیه و گذاشتن دارو در گوش و سرمه کشیدن برای شخص روزه‌دار چگونه است؟

حکم تزریق آمپول و استعمال داروی تنقیه و گذاشتن دارو در گوش و سرمه کشیدن برای شخص روزه‌دار چگونه است؟

نویسنده : دکتر یوسف قرضاوی/ مترجم: دکتر احمد نعمتی

سؤال: آیا در ماه رمضان انسان بیمار می‌تواند داروی تنقیه استعمال کند؟ و آیا بیمار روزه‌دار که گوشهایش درد می‌کنند می‌تواند دارو در گوش خود بگذارد؟ و همچنین آیا زن می‌تواند در ماه رمضان چشمان خود را سرمه بکشد؟

جواب: در پاسخ کسانی که راجع به داروی تنقیه یا تزریق آمپول در ماه رمضان می‌پرسند، می‌گویم: تزریق آمپول انواعی دارد، بعضی از آنها به عنوان دارو و درمان تزریق می‌شوند، خواه در رگ باشد و خواه در عضله، یا زیرپوست. شرع مقدس با این نوع تزریق هیچگونه مخالفتی ندارد؛ زیرا که نه به معده می‌رسد و نه به عنوان غذا استفاده می‌شود؛ بنابراین، این نوع تزریق موجب افطار روزه نیست و جای بحث و گفتگو ندارد.

یک نوع دیگر آمپول وجود دارد که مغذّی و مقوّی جسم است مانند آمپول گلوکز که مانند غذا مستقیماً وارد خون می‌گردد. دانشمندان معاصر دربارۀ این نوع آمپول اختلاف نظر دارند؛ زیرا، چنین آمپولی را علمای قدیم نمی‌شناخته‌اند، تا در معالجه و مداوای بیماران به کار گیرند و همچنین، از پیامبر(ص)، اصحاب، تابعین و مسلمانان صدر اسلام هیچ حدیث و سخنی در این باره به ما نرسیده است؛ زیرا این نوع آمپول جدید است. به همین خاطر، مورد اختلاف دانشمندان معاصر قرار گرفته است؛ و نظر بعضی از آنان بر این است که تزریق چنین آمپول‌هایی موجب بطلان روزه می‌باشد؛ زیرا غذا را به آخرین مرحلۀ هضم و جذب آن، به خون می‌رسانند. نظر بعضی دیگر، بر این است که تزریق چنین آمپول‌هایی موجب بطلان روزه نیست، هر چند که به خون برسد، زیرا خوردن و آشامیدن، در صورتی موجب بطلان روزه می‌شود که به معده برسد و انسان پس از آن احساس سیری یا سیرابی نماید. در هنگام روزه‌داری قرار بر این است که انسان از خواسته‌های مربوط به شکم و شهوت جنسی محروم گردد، یعنی انسان احساس گرسنگی و تشنگی نماید، به همین جهت رأی این دانشمندان بر آن است که تزریق این نوع آمپول‌های مغذّی نیز، روزه را باطل نمی‌کند.

من هرچند به همین نظریۀ اخیر گرایش دارم، ولی احتیاط را در هر حال پیشنهاد می‌کنم که مسلمان روزه‌دار در روزهای ماه رمضان از تزریق آمپول‌های مغذّی خودداری نماید؛ زیرا، وقت تزریق این آمپول‌ها محدود نیست و می‌تواند بعد از مغرب تزریق کند.

اگر هم شخص بیمار باشد خداوند افطار روزه را برای او مباح گردانیده است؛ و اینگونه آمپول‌ها اگر چه عملاً غذا خوردن و نوشیدن به حساب نمی‌آید و هر چند انسان پس از تزریق این آمپول‌ها احساس رفع شدن گرسنگی و تشنگی نمی‌کند، مانند زمانی که مستقیماً غذا بخورد و بیاشامد؛ دست کم، انسان احساس نوعی آسایش و آرامش می‌کند، به خاطر از میان رفتن ضعف و سستی که شخص روزه‌دار معمولاً با آن مواجه است. خداوند متعال اراده کرده است که انسان روزه‌دار رنج گرسنگی و تشنگی را بکشد، تا ارزش نعمتهای خداوند را که به او ارزانی داشته است، بداند و درد دردمندان را احساس کند و گرسنگان و بیچارگان را از یاد نبرد… بنابراین ما بیم داریم از اینکه باب اینگونه آمپول زدن گشوده شود، و بعضی از ثروتمندان متمول در روزهای رمضان از آنها استفاده نمایند، و به این وسیله تقویت و تغذیه شوند، و در نتیجه در روزهای رمضان احساس گرسنگی و تشنگی ننمایند؛ به این ترتیب، بهتر است شخص مسلمان تزریق اینگونه آمپول‌ها را تا بعد از وقت افطار به تأخیر بیاندازد.

این بود جواب سؤال اول، اما راجع به سؤال دوم و سوم، یعنی گذاشتن دارو در گوش و سرمه کشیدن در چشم در روزهای رمضان و همچنین استعمال داری تنقیه و شیاف و امثال اینها، همۀ اینها امکان دارد جزئی از آنها وارد شکم بشوند؛ اما چون از منافذ و راههای طبیعی وارد شکم نمی‌شوند؛ حکم خوردن و آشامیدن را ندارند و انسان پس از استعمال این چیزها احساس آرامش و مانند آن نمی‌کند؛ با وجود این دانشمندان قدیم و جدید دربارۀ این موارد به دو گروه سختگیر و آسانگیر تقسیم شده‌اند. بعضی از دانشمندان حکم کرده‌اند که این موارد موجب بطلان روزه می‌باشند؛ بعضی دیگر از دانشمندان گفته‌اند: به خاطر اینکه این چیزها از راههای طبیعی و عادی وارد شکم نمی‌شوند روزه را باطل نمی‌کنند؛ و من نیز در حقیقت معتقدم به اینکه که کشیدن سرمه یا ریختن قطره در چشم یا گوش و نهادن مرهم و مانند آن در مقعد برای کسی که مبتلا به بواسیر و امثال آن است، و همچنین استعمال داروی تنقیه برای کسانی که دچار یبوست شده‌اند، روزه را باطل نمی‌کند. فتوای من بر اساس نظریه‌ای است که شیخ‌الاسلام این تیمیه در فتاوایش برگزیده و ترجیح داده است. ایشان ابتدا منازعات و مجادلات دانشمندان را پیرامون اینگونه موارد بیان داشته، سپس می‌گوید: اظهر آن است که هیچ یک از این موارد روزه را باطل نمی‌کند؛ زیرا روزه از جمله ارکان دین اسلام است که مردمان خاص و عام نسبت به آگاهی از مسائل آن نیازمند هستند. بنابراین؛ اگر این امور از جملۀ محرّمات خدا و پیامبر برای شخص روزه‌دار می‌بود و با استعمال آنها روزه باطل می‌شد، بر پیامبر خدا واجب می‌بود که آنها را بیان فرماید، و اگر آن را بیان می‌کرد اصحاب بدان آگاهی می‌یافتتند، و به امت ابلاغ می‌نمودند؛ همانطور که دیگر احکام و قوانین شرعی را ابلاغ نمودند. بنابراین، وقتی که هیچ اهل علمی، هیچگونه حدیثی، صحیح یا ضعیف، مُسند یا مُرسل در این باره برای ما نقل نکرده‌اند، پی خواهیم برد که در این باره مطلبی بیان نشده است. وی می‌گوید: آن حدیثی نیز که دربارۀ سرمه کشیدن روایت شده است، ضعیف است و یحیی بن معین می‌گوید: حدیث سرمه کشیدن «منکَر» است.

این بود فتوای شیخ‌الاسلام ابن تیمیه که بر دو اصل بنا نهاده شده است:

اصل اول: اینکه احکامی که مورد نیاز و ابتلای عموم است و تمامی مردم باید بدانها آگاهی یابند، بر رسول خدا واجب بوده است که آن احکام را برای امت بیان فرماید؛ زیرا که آن حضرت تبیین کنندۀ آن چیزی است که بر او نازل شده است، برای مردم؛ خداوند متعال می‌فرماید:

(وَأَنزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ)نحل/۴۴

«و این قرآن را به سوی تو فرود آوردیم تا برای مردم آنچه را به سوی ایشان نازل شده است توضیح دهی».

بر امت نیز واجب است که پس از بیان آن حضرت، به آن عمل کنند؛ این یک اصل.

اصل دوم این است که سرمه کشیدن و ریختن قطره در گوش، و امثال آن، که مردم پیوسته از دیرباز آن را استعمال می‌نموده‌اند، و به صورت یک نیازمندی عمومی در آمده است، حکم آن همانند حکم غسل کردن، روغن مالیدن و بخور و استعمال عطر و امثال آن است و اگر چنین چیزهایی روزه را باطل می‌کردند، پیامبراکرم(ص) همانطور که موارد دیگر را که موجب بطلان روزه می‌شد، بیان داشته‌اند، این موارد را نیز بیان می‌نمودند، با این ترتیب، وقتی که مطلبی در این ارتباط بیان نفرموده‌اند، درمی‌یابیم که آن موارد نیز از نوع استعمال عطر و بخور و روغن مو و مانند آن می‌باشد.

ابن تیمیه می‌گوید: بخور معمولاً به انتهای بینی صعود می‌یابد و داخل مغز می‌شود، و روغنی که مالیده می‌شود به بدن نفوذ پیدا می‌کند، و داخل بدن می‌شود و بدان نیرو می‌بخشد؛ همچنین بدن با استعمال عطر و بوی خوش نیرو و قوتی به آن دست می‌دهد.

بنابراین وقتی که شخص روزه‌دار از اینگونه موارد نهی نشده است،؛ این مطلب دلالت دارد بر اینکه استعمال عطر و بخور و روغن و سرمه کشیدن جایز می‌باشد. از جمله مطالبی که ابن تیمیه در ضمن این فتوا بیان کرده، این است که سرمه قطعاً غذا به حساب نمی‌آید و نه از طریق بینی و نه از طریق دهان وارد شکم نمی‌گردد؛ همچنین داروی تنقیه قطعاً مغذّی نیست بلکه مدفوع‌های بدن را تخلیه می‌کند. همانطور که انسان داروهای مسهل را بو کند و یا در اثر قبض و کار نکردن شکم یا کلیه‌ها لازم باشد، برای آسان شدن دفع، چیزی در عقب و یا جلو استعمال نماید این چنین چیزهایی به هیچ وجه وارد معده نمی‌شوند… این یک نگرش زیبا و فهم عمیق است نسبت به فقه اسلامی که ما نیز آن را انتخاب می‌کنیم، و بدان فتوا می‌دهیم. و بالله التوفیق

—————————————————-

منبع : دیدگاه‌های فقهی معاصر(جلد اول)/ مؤلف: دکتر یوسف قرضاوی/ مترجم: دکتر احمد نعمتی/ ناشر: نشر احسان/ چاپ اول۱۳۸۰