روزه داران واقعی و ویژگی های ایشان
روزه داران واقعی و ویژگی های ایشان
نوشته: شیخ أحمد حسنین / ترجمه: عبدالخالق احسان
روزه داران واقعی پاداش فراوان و عظیمی دارند “إلا الصوم فإنه لی وأنا أجزی به” «هر عمل فرزند آدم برای اوست، غیر از روزه که برای من است و من پاداش آن را می دهم». روزه رمضان یکی از ارکان و بناهای اسلام است و روزه داری مزد وافری دارد “من صام رمضان إیماناً واحتسابا غفر له ما تقدم من ذنبه” «کسی که رمضان را از روی ایمان و اخلاص روزه گیرد، گناه گذشته اش آمرزیده می شود». روزه داران، آنانی اند که از دروازه ریان وارد بهشت می شوند؛ چنانچه رسول الله صلى الله علیه وسلم فرمودند: « إِنَّ فِی الجَنَّه باباً یُقَالُ لَه: الرَّیَّان، یدْخُلُ مِنْهُ الصَّائمونَ یومَ القِیامه، لا یدخلُ مِنْه أَحدٌ غَیرهُم، یقالُ: أَینَ الصَّائمُون؟ فَیقومونَ لا یدخلُ مِنهُ أَحَدٌ غیرهم، فإِذا دَخَلوا أُغلِقَ فَلَم یدخلْ مِنْهُ أَحَدٌ» متفقٌ علیه. هر آینه در بهشت دری است که به آن ریان گفته می شود و روزه داران در روز قیامت از آن داخل می گردند که هیچکس غیر از ایشان از آن داخل نمی گردد. گفته می شود: روزه داران کجایند! پس ایستاده می شوند و از آن دروازه کسی غیر از ایشان داخل نمی گردد و چون داخل شوند بسته می شود و هیچکس از آن وارد نمی شود.
این پاداش بزرگ، ثمره عملی بزرگی است که تنها به خودداری شخص از خورد و نوش و… به دست نمی آید، پیامبر صلی الله علیه وسلم این حقیقت را این گونه بیان نمودند: « مَنْ لَمْ یَدعْ قَوْلَ الزُّورِ والعمَلَ بِهِ فلَیْسَ للَّهِ حَاجهٌ فی أَنْ یَدَعَ طَعامَهُ وشَرَابهُ » رواه البخاری. کسی که سخن دروغ و عمل به آن را ترک نکند، پس خداوند تعالی نیازمند آن نیست که خوردنی و آشامیدنی خود را ترک کند. درین حدیث به دو امر مهم اشاره شده است: ۱- زشتی این اعمال در حالت روزه داری بیشتر است. ۲- باید روزه را ازین اعمال سالم نگهداشت؛ چون سالم ماندن روزه ازین اعمال نشانه کمال آن می باشد.
حضرت جابر رضی الله عنه می فرماید: وقتی که روزه گرفتی، باید گوش و چشم و زبانت نیز روزه داشته باشند، از امور حرام دوری گزین، همسایه آزاری مکن، در حال روزه داری با وقار و سنگینی و متانت باش و روز روزه داری را مثل روز های دیگرت مگردان.
عبادتی با این قدر و منزلت در اسلام و این همه اجر و پاداش، روزه دار را وادار می سازد که احکام روزه را بشناسد و احوال و صفات روزه داران واقعی را بداند تا نفس و شیطان او را فریب ندهند که با جلوگیری از خورد و نوش و لذت جنسی، گمان کند که روزه دار واقعی می باشد، در حالی که روزه اش را با دروغ، خیانت، غیبت، سخن چینی و… باطل ساخته است.
مجموعه از ویژگی ها و صفاتی که نشانه روزه داران واقعی اند را خدمت روزه دارانی که می خواهند از دروازه ریان وارد بهشت شوند، تقدیم می کنم:
اول – روزه دار پرهیزگار:
الله متعال می فرماید: (یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ) ای کسانی که ایمان آورده اید! بر شما روزه واجب شده است، همان گونه که بر کسانی که پیش از شما بوده اند واجب بوده است، تا باشد که پرهیزگار شوید. روزه دار پرهیزگار، از تقوا در روزه اش بهره می گیرد و کسی که از تقوا بهره مند نشود، بداند که روزه واقعی را درک نکرده و آن همه اجر و مزد را نصیب نمی شود.
روزی عبدالله بن مسعود برای برادرزاده اش گفت: برادرزاده ام می بینی این مردم چقدر زیاد اند! گفت: بله چنین است، ابن مسعود گفت: این زیادت افراد هیچ خیری را به دنبال ندارد؛ مگر کسانی که اهل توبه و تقوا باشند.
ابو یزید بسطامی می گوید: پرهیزگار کسی است که آنگاه سخن گوید، فقط برای الله باشد و آنگاه که کاری انجام دهد، فقط بخاطر الله متعال انجام می دهد.
حضرت عمر بن خطاب رضی الله عنه از ابی بن کعب در مورد تقوا سؤال نمود، ابی بن کعب گفت: آیا به راهی که خار داشته باشد رفتی؟ گفت: بله. گفت: چگونه آن راه را طی می کردی؟ گفت: احتیاط می کردم و قدم هایم را سنجیده می گذاشتم. ابی گفت: اینست تقوا.
روزه دار متقی، از انجام گناه می هراسد و در تمام امورش از خداوند و عذاب آخرت بیمناک است و به رحمت پروردگارش آرزومند می باشد؛ لذا این روزه دار به اصلاح قلبش مشغول می باشد؛ چون قلب مورد توجه پروردگار می باشد و مراقبت الله متعال را مدنظر دارد نه آگهی مردم را از اعمالش، بر ستایش و خشنودی پروردگارش دل بسته نه به توصیف و خوشنودی مردم. پروردگارا! ما را از جمله پرهیزگاران قرار بده!
دوم – روزه دار قرآنی:
رمضان ماه قرآن است، جبرئیل علیه السلام در شب های رمضان، قرآن را همراه پیامبر صلی الله علیه وسلم مدارسه می کردند. روزه دار واقعی به تلاوت کلمات قرآن اکتفاء نمی کند؛ بلکه الفاظ قرآن را تلاوت نموده و مفاهیم آن را می داند و به دستوارات آن عمل نموده و به اخلاقش خویشتن را می آراید.
قدر و منزلت ماه رمضان در گرو نزول قرآن درین ماه می باشد، الله متعال می فرماید: (شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِیَ أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ) (البقره:۱۸۵) ماه رمضان است که قرآن در آن فرو فرستاده شده است تا مردم را راهنمائی کند و نشانه ها و آیات روشنی از ارشاد ( به حق و حقیقت ) باشد و ( میان حق و باطل در همه ادوار ) جدائی افکند. (إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهٍ مُّبَارَکَهٍ) (الدخان: ۳) ما قرآن را در شب پرخیر و برکتی فرو فرستاده ایم. الله متعال عبادت شب نزول قرآن را بهتر از هزار ماه تعیین کرده است و از همین جاست که روزه دار واقعی در ماه مبارک رمضان برنامه های خاصی را برای تلاوت، حفظ، تدبر و دعوت به سوی قرآن مد نظر قرار می دهد. پروردگارا! ما را از اهل قرآن قرار بده!
سوم – روزه دار صبور و بردبار:
روزه دار صبور بخاطر نفس خودش خشمگین نمی شود، به دیگران ستم نکرده و به مال و نفس و آبروی شان تجاوز نمی کند. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: (إِذا کَانَ یَوْمُ صَوْمِ أَحدِکُم، فَلا یَرْفُثْ وَلا یَصْخَب،فَإِنْ سَابَّهُ أَحَد، أَوْ قاتَلَه، فَلْیَقُل: إِنِّی صائمٌ» متفقٌ علیه.) هرگاه روز روزهء یکی از شما باشد، پس دشنام نداده و صدا بلند نکند. و اگر کسی او را دشنام داد، یا با او جنگ نمود، باید بگوید: من روزه دارم.
روزه دار واقعی چگونه صبور نباشد؛ در حالی که الله متعال در ماه صبر، تمام وسایل نزول رحمت را برایش مهیا ساخته است، شیاطین به زنجیر شده، دروازه های رحمت باز شده و دروازده های جهنم مسدود می باشد، به واسطه روزه شهوت نفس می شکند. آیا با وجود همه این ها، صبر در رمضان افزایش نمی یابد؟ پروردگارا! نعمت صبر نصیب مان کن و از جمله بندگان صابرت قرار بده.
چهارم – روزه دار سپاسگزار:
الله متعال می فرماید: ( وَلِتُکَبِّرُواْ اللّهَ عَلَى مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ ۱۸۵) (البقره) خدا را بر این که شما را ( به احکام دین که سعادتتان در آن است ) هدایت کرده است ، بزرگ دارید و تا این که ( از همه نعمتهای او ) سپاسگزاری کنید. روزه دار واقعی الله متعال را در سخنان ، اعمال، ذکر، دعا، برنامه زندگی، مبارزه با نفسش بزرگ می داند، خداوند از متاع دنیا و زرق و برق آن، از زن و فرزند و از منصب ها و مقام ها بزرگتر است. الله أکبر الله أکبر ولله الحمد
شکر و سپاسگزای بر پنج قاعده استوار است:
- فروتنی و خضوع شاکر برای مشکور و نسبت دادن نعمت ها به مولای حقیقی با اعتراف عاجزی در مقابلش.
- دوستی و یاد منعم؛ چون یاد نعمت محبت را افزایش می دهد.
- اعتراف به نعمت ها و شناخت و قبول شان.
- ستایش منعم و توصیف آن به سخاوت، کرم، نیکوکاری، احسان و بخشندگی فراوان.
- نعمت را طوری استفاده نکند که منعم خوش نداشته باشد.
آیا برای برخی روزه داران مناسب است که خشمگین شده و از رزق و روزی خویش ناراضی بوده و نزد مردم لب به شکایت بکشایند.
پنجم – روزه دار واقعی شب را به قیام سپری می کند:
روزه دار واقعی پای تلویزیون نمی نشیند تا چیزهای را مشاهده کند که حرام اند، او شب را به شب نشینی و مجالس بیهوده، سرگرمی، غیبت و سخن چینی سپری نمی کند تا روزه روزش با این معاصی فاسد گردد. رسول الله صلى الله علیه وسلم فرموند: من قام رمضان إیمانًا واحتسابا غفر له ما تقدم من ذنبه” “هرکس از روی ایمان و اخلاص و انتظار پاداش از خدا، در رمضان به عبادت بایستد، گناهان گذشته ی او برایش بخشیده میشود” وفی الصحیحین عن النبی صلى الله علیه وسلم “إنه قام حتى تورمت قدماه، فقیل “هل تفعل هذا وقد غفر الله ما تقدم من ذنبک وما تأخر؟” فقال: “أفلا أکون عبدًا شکورًا . در صحیح بخاری و مسلم روایت است که پیامبرصلی الله علیه وسلم شب را به عبادت میایستاد تا اندازه ای که پاهایش ورم می کرد ، گفته شد: ای رسول خدا! چرا چنین کاری میکنی در صورتی که خداوند، گناهان قبلی و بعدی تو را بخشیده است؟ پیامبرصلی الله علیه وسلم فرمودند: “آیا نباید بنده ای شکرگذار باشم؟”.
ششم – روزه دار واقعی سخاوتمند است:
حضرت عبدالله بن عباس روایت نموده که رسول الله صلی الله علیه وسلم، سخاوتمندترین مردم بودند و بیشترین سخاوت شان در رمضان تبلور میافت.
روزه دار واقعی به همرای اعضای خانواده، خویشاوندان، اقارب و همسایگان سخاوت دارد؛ روزه دار در بذل علم و مال و جانش بخاطر رضای الله متعال، گسترش دین، نفع رسانی به دیگران از طریق طعام دادن گرسنه و اندرز دادن نادان و برآوردن نیاز، نیازمندان؛ سخاوتمند می باشد.
هفتم – روزه دار واقعی اراده قوی دارد:
روزه بزرگترین مربی اراده و نابود کننده کشش های نفسانی است؛ لذا روزه دار آزاد است و مطابق باورش کارهای نیکو را انجام می دهد و برده شهوات، اسیر خواهشات نبوده و در مقابل طاغوت و فتنه ها سستی به خود راه نمی دهد.
استاد رافعی می فرماید: یکی از حکمت های بزرگ روزه، تربیه اراده و تقویت آن بر اساس این اسلوب عملی می باشد که روزه دار به اختیار خود از شهوات و لذت های حیوانی مصرانه امتناع می ورزد و با عزم، صبر و تلاش می کوشد که نفسش را به سوی کسب بهترین ها سوق دهد تا خوبی ها در وجودش نهادینه شده و قابل تغییر و تحول و تبدیلی نبوده و از غرایز نا میمون نفسانی خویشتن را محفوظ بدارد.
هشتم- روزه دار واقعی، وقتش را غنیمت می شمارد:
وقت نعمتی گران بهاست که انسان در روز قیامت در موردش بازخواست می شود؛ لذا مسلمان در غنیمت شمردن آن حریص می باشد، عبدالله بن مسعود رضی الله عنه می فرماید: (: بر هیچ چیز پشیمان نشدم مانند پشیمانی‌ام از یک روز از عمرم که می‌گذرد و علمم در آن روز بیشتر از روز پیش نبوده است. حسن بصری رحمه الله فرمود: ای آدمی‌زاد، تو همین چند روز هستی. یعنی عُمر تو از همین چند روز تشکیل یافته، هر روزی که می‌گذرد قسمتی از عُمر تو می‌گذرد. و نیز فرمود: من مردمی را دیدم که حرص ایشان بر اوقات‌شان بیش از حرص شما بر زر و سیم‌تان بود. یعنی ایشان هیچ‌گاه عمر را هم‌قیمت درهم و دینار نمی‌دانستند. عُمر نزد ایشان قابل مقایسه با زر و سیم نبود.
وقتی که مسلمان این گونه بر وقتش حریص می باشد؛ پس با استفاده و غنیمت شمردن اوقات دارای فضایل می شمار چگونه باید باشد، وقت نزول رحمت، چند برابر شدن نیکی ها، باز شدن دروازه های بهشت و بسته شدن دروازده های دوزخ، وقتی که عبادت یک شب آن از هزار ماه بیشتر است.
دقیقه های رمضان حتی ثانیه های آن ارزشمند است و عاقل کسی است که این ثانیه ها را غنیمت می شمارد. آن چه در رمضان می توانیم استفاده کنیم، امور ذیل است: تلاوت و مدارسه قرآن، صله رحم، بر آوردن نیازهای نیازمندان، قیام اللیل و تمام انواع نیکی ها؛ اما کسی که در رمضان کار خیری را نمیابد و تمام وقت گران بهای رمضان را به خواب، سرگرمی و تماشای تلویزیون سپری می کند، از فرصت رمضان و خوبی های آن محروم گردیده است.
نهم – روزه دار واقعی فعال و تلاشگر است:
روزه ، مؤمن را به عمل فعالانه وادار می کند و او را به جهاد و تلاش تشویق می نماید. تاریخ اسلام شاهد وقوع بسا از فتوحات در ماه مبارک رمضان است؛ از جمله: غزوه بدر، فتح مکه، فتح جزیره رودس و فتح اندلس. روزه نشاط و حرکت و سرزندگی مسلمان را افزایش می دهد؛ اما کسانی که به بهانه ساختن رمضان تنبلی می کنند، روح و حقیقت روزه را درک نکرده اند.
دهم – روزه دار واقعی قلب نرم دارد:
روزه دار به فقراء مهربان بوده و با حسن خلق و برخورد نیک تعامل می کند؛ علامه قسطلانی در ذیل دستاوردهای روزه می فرماید: رقت قلب و سرازیر شدن اشک می باشد؛ لذا این از اسباب سعادت شمرده می شود؛ چون پر خوری نور عرفان را خاموش کرده و سنگدلی را به ارمغان می آورد.
او چگونه مهربان و خوش برخورد و نرم دل نباشد؛ در حالی که روز را روزه دارد و در سایه سار تلاوت و حفظ قرآن کریم زیست می کند و شب به قیام متواضعانه و خاشعانه در مقابل آفریدگارش می پردازد.
