سبک های تأثیر گذاری بر فرزندان

سبک های تأثیر گذاری بر فرزندان

دکتر فاطمه وجدانی ، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی

امروزه بسیاری از والدین از حرف ناشنوی فرزندان خود گله دارند، این مسئله به ویژه در تعامل با نوجوانان صورت شدید تر به خود می گیرد.چرا سخنان ما آن گونه که باید در فرزندانمان تأثیر نمی گذارد؟ چرا نمی توانیم به طور مؤثر آن ها را رهبری کنیم با خود همراه سازیم؟

در تعامل بین والدین و فرزندان، هر دو طرف در تأثیر گذاری یا تأثیر پذیری نقش دارند، از یک سو، مخاطب (فرزند) باید اطاعت پذیری داشته باشداز سوی دیگر ، مربی ( والد ) باید شیوه های تأثیر گذاری و نفوذ بر فرزند را بداند و با ظرافت به کار گیرد. بعضی از کودکان و نوجوانان ذاتا” استقلال طلبی، قدرت طلبی و سلطه جویی بیش تر دارند و یا لجبازترند؛ و در مقابل برخی دیگر منعطف تر و اطاعت پذیر ترند، اما به هر حال این والدین اند که باید این تعامل را مدیریت کنند. سخن ما در این مجال اندک مربوط به نحوه برخورد والدین است؛ به عبارت دیگر، فرزند هر خلق و خویی هم داشته باشد، والدین از طریق به کارگیری روش های مؤثرتر با او داشته باشند و تا حد ممکن نتیجه ای بهتر بگیرند. به اعتقاد روان شناسان، قدرت یا اعمال قدرت می تواند منشاء های گوناگون داشته باشد.

قدرت مشروع، این نوع قدرت ریشه در مقام افراد دارد، برای مثال، انتظار داریم فرزندان را به خاطر اقتدار والدینی سخن ما را بپذیرند، چون من به تو می گویم(چون پدرت می گوید).

قدرت تخصصی، در این حالت به دلیل تخصصی که فرد دارد، قدرتی در کلمات او نهفته است. فرزند  از والد پیروی کی کند. چون او در آن حیطه خاص متخصص می داند و حرف او را به عنوان یک کارشناس قبول دارد.

قدرت پاداش دهی، در این جا فرد برای ترغیب دیگران از ارائه پاداش استفاده می کند.

قدرت قهر آمیز، این نوع قدرت قهریه می تواند به صورت تنبیه جسمی، تهدید و نظایر آن باشد.

قدرت ارجاعی، در این حالت از طریق الگو قرار دادن و نشان دادن فرد سومی که از ما حرف شنوی دارد، مخاطب( فرزند) را به پیروی از خود ترغیب می کنیم.

قدرت اطلاعاتی، دسترسی به اطلاعاتی که دیگران از آن بی خبرندنیز، می تواند منبع قدرت باشد؛ مانند این که والدین برای جلب موافقت فرزندان خود از توضیحات و استدلال های معتبر و مقبول استفاده کنند.( هارجی و همکاران)

شما معمولا” در ارتباط با فرزندانتان از کدام نوع اعمال قدرت استفاده می کنید؟

بدیهی است که هر کدام از این شیوه ها در فضای تعلیم و تربیت جای خود را دراد و شاید دبرای یک موقعیت خاص یا برای یک سن خاص مناسب تر باشد. فرزندان معمولا” در سنین کودکی از اقتدار والدین حساب می برند و اطاعت پذیری را تمرن مکی کنند؛  اما نمی توان در دوره نوجوانی نیز همین انتظار از آن ها را داشت ( اگر چه در مطلوبیت اطاعت فرزند از والدین در تمام عمر شکی نسیت به هر حال نوجوانان مایل اند که والدین با آن ها با زبان منطق و استدلال  و نه با امر و نهی ؛ به صورت بالا به پایین)  صحبت کنند. همچنین ، با افزایش دامنه آگاهی ها و مهارت های آن ها در دوره نوجوانی و جوانی ، با افراد آگاه ، کارشناس و متخصص رابطه بهتر برقرار می کنند و تأثیر پذیری بیش تر دارند. پاداش و تنبیه نیز، به ویژه در دوره کودکر نیز می تواند منبع قدرت باشد؛ اما همه ما می دانیم که ظرایف زیاد د راین کار وجود دارد. والدین باید از آن چه فرزند را خشنود می سازد و همین طور، آن چه مناسب سن اوست آگاه باشند، فرزندان به مرور به سمت انگیزه های درونی سوق دهند و توجه داشته باشند که مداخله به شیوه تنبیه را به موقعیت های خاص و خطرناک تقلیل دهند و به حداقل برسانند؛ چرا که استفاده مداوم از نیروی قهر و زور، قوه تفکر و استدلال را از آن ها می گیرد. شخصیت و اعتماد به نفس آن ها را در هم می شکندو آن ها را به لج بازی و کینه توزی سوق می دهد. یادگیری از طریق الگو و مدل نیز کاربردبسیاری در یادگیری دارد؛ اما برای همیشه جواب گو کافی و انگیزه بخش نیست.

در دنیای تعامل با نوجوانان، اگر می خواهیم قدرت نفوذ کلام مان را حفظ کنیم ، باید علاوه بر استفاده از منابع قدرت مشروع، ، پاداش و تنبیه، سعی کنیم با تقویت آگاهی ها و تخصص های خود ( به روز نگه داشتن خود) به گونه ای که حتی الامکان  در وضعیتی بالاتر از فرزندان خود قرار داشته باشیم با ادبیات مناسب علمی، منطقی و مستدل با آن ها صحبت کنیم. صرف پدر و مادر بودن حداقل برای نسل جدید و به ویژه در نظر نوجوانان نسل حاضر، دلیل موجه برای اطاعت به نظر نمی رسد. ما بخواهیم یا نخواهیم در دورانی خاص قرار داریم و شاهد ویژگی های خاص در نسل نوجوان و جوان خود هستیم. لاجرم باید از نظر شیوه های تربیتی تا جایی که به اصول تربیتی لطمه ای وارد نشود. انعطاف پذیری داشته باشیم . لذا در عصر حاضر به عنوان والدین باید اطلاعات عمومی آگاهی های تخصصی مهارت های خاص و همچنین ظرفیت خود را برای استدلال ورزی . منطقی صحبت کردن با فرزندان توسعه دهیم و زبان ارتباطی مؤثر تر در ارتباط با ایشان به کار گیریم.

کارشناسان تعلیم و تربیت نیز معتقدند که به ویژه در عصر حاضر، استفاده از روش هایی چون تحمیل و زور برای ایجاد تغییرات مطلوب در فرزندان چندان موفقیت آمیز نیست و به جای آن باید مسائل مختلف و فلسفه اوامر و نواهی را با حوصله برای فرزندان تبیین کنیم تا امکان ارزیابی و داوری برای خودشان فراهم شود و انگیزه درونی برای تغییر یا اصلاح رفتار پیدا کنند ( باقری ۱۳۸۶)

البته اگر مخاطب ما در این مقاله فرزندان عزیز بودند، از محبت ها و زحمات والدین برایشان می گفتیم و حق بزرگی که از همین رهگذر؛ بر گردن همه ما دارند و این که به سفارش اکید قرآن کریم همه ما وظیفه داریم که در همه موارد از موارد توصیه به گناه و مخالفت اوامر خداوند از والدین پیروی کنیم و در این راه حتی به آن ها اف نگوییم ( سوره اسراء آیه ۲۳۱) چه کارشناس . متخصص و با سواد تر از ما باشند و چه تنها پدر و مادری ساده و مهربان ، فداکار و دلسوز.

منبع: مجله پیوند