برخی از مبانی فرمانرواییِ مُستفاد از آیه‌ی ۵۹ سوره‌ی “النساء” در مورد اولو الامر

سلام علیکم.
تدبری در آیه شریفه ۵۹ سوره نساء و عبارت «الوالامر» که در آن ذکر شده است و ارتباط آن با ائمه شیعه از منظر عموم اهل القرآن.

قال الله تعالی: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ ذَلِکَ خَیْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلًا.»(۵۹/نساء)

یعنی: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خدا را اطاعت کنید و رسول را اطاعت کنید و صاحبان فرمان از خودتان را، پس هر گاه در امری اختلاف نظر داشتید، اگر به خدا و روز بازپسین ایمان دارید، آن را به خدا و رسول ارجاع دهید، که این بهتر و نیک ‌فرجام ‌تر می باشد.

تک به تک قیدهایی که خداوند متعال در این آیه شریفه مورد توجه اهل ایمان قرار داده است، ذکر می شود تا معلوم گردد که آیا بینی و بین الله، امامت به معنای شیعی و اصطلاحا همان امامت الهیه و منصوب و منصوص من عندالله در آن یافت می شود یا خیر؟ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْکَاذِبِینَ.

۱-قید اول اینکه، قرآن کریم در این فراز از آیه شریفه نمی فرماید «أطیعوا النّبی» یا «أطیعوا محمداً» و بلکه می فرماید: «أطیعوا الرسول» و این مطلب، به این معناست که اطاعت باید در حوزه رسالت پیامبر باشد که همان وحی و قرآن کریم است، نه سخنان شخصی و بشری پیامبر که حدیث و روایت باشد، وگرنه ذکر شد که می فرمود : «أطیعوا النّبی» یا «أطیعوا محمداً».
عینا به مانند اینکه شخصی به شما بگوید: هرچه را که پزشک متخصص می گوید، نیک به آن عمل کنید. و بی شک کسی که ادیب، لغت شناس و خالی الذهن بوده و هیچ گارد و غرض و مرض نداشته باشد، ذهن وی سریعا فقط به سراغ نسخه های پزشک متخصص می رود، نه سخنان شخصی و محلی او که همگان بر زبان می آورند.

۲-قید دوم اینکه، خداوند متعال در این آیه شریفه برای هر کدام از «الله» و «رسول» فعل امر مخاطب و مستقل «أطیعوا» را ذکر می کند و حال آنکه به محض اینکه به واژه «الوالامر» می رسد برای اینکه معلوم شود این عبارت «الوالامر» از سنخ «الله و رسول» جدا بوده و هرگز کاملا یکی و یکسان نمی باشد، فعل مخاطب «أطیعوا» را از آن برداشته و بیان نمی کند.

۳-قید سوم اینکه در این آیه، واژه «الوالامر» به صورت جمع و آن نیز بدون هیچ تعیین مصداق آمده است و این یعنی اینکه تمام کسانی که الی یوم القیمه در سیاق و راستای خدا و رسول او حرکت می کنند، و البته منتخب مردم اند (مانند فرماندهان لشکری و کشوری) مصداق «الوالامر» می باشند، بی آنکه ابدا خداوند متعال این «الوالامر» را میخکوب و معین در افرادی مشخص و تعدادی خاص کرده باشد.
واتفاقا چه جالب، خداوند متعال همین واژه «الوالامر» را در چند آیه، بعد از این آیه شریفه و در همین سوره نساء ذکر می کند تا مردم بدانند که «الوالامر» همیشه و در همان زمان حیات پیامبر خاتم علیه السلام که هیچ حرف و حدیثی از امامت ائمه شیعه که هیچ، و بلکه هنوز متولد نیز نشده بودند، وجود داشته است و همان عصر، عده ای از صحابه پیامبر علیه السلام بی آنکه منصب امامت الهیه داشته باشند، خداوند بزرگ ایشان را «اولوالامر» توصیف می کند آنجاکه می فرماید: «وَإِذَا جَاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُوا بِهِ وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ لَاتَّبَعْتُمُ الشَّیْطَانَ إِلَّا قَلِیلًا.»(۸۳/نساء)
یعنی: و (منافقان) چون امری به آنان برسد که باعث ایمنی یا ترس (مسلمین) است آن را منتشر می‌سازند، در صورتی که اگر آن را به رسول و به صاحبان فرمان از خودشان گزارش می‌دادند، همانا آنان که اهل بصیرت اند در آن واقعه صلاح ‌اندیشی می‌کردند. و اگر نه این بود که فضل خدا شامل حال شما شود، همانا به جز اندکی، همه، شیطان را پیروی می‌کردید.

۴-قید چهارم اینکه، آیه شریفه، کلمه «الوالامر» را مقید و ممیَّز به «مِنْکُمْ» یعنی از خودتان می کند و این، به این معنا می باشد که، «الوالامر» روش انتخاب شان هرگز از جانب خداوند متعال و اصطلاحا «انتصابی» نیست و بلکه منصب شان «انتخابی» است، یعنی: منتخب به رأی مردم و اهل ایمان می باشند. در حالی که این قید «مِنْکُمْ» برای «رسول» نیامده است چراکه مردم در انتخاب «رسوال» هیچ نقش نداشته و این تنها خداوند متعال است که بنا به علم و حکمت خویش «رسول» را انتخاب می کند و می فرماید: «اللَّهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسَالَتَهُ.»(۱۲۴/انعام) یعنی: خدا خودش بهتر می‌داند که در کجا رسالت خود را مقرر دارد.

۵-قید پنجم اینکه، خداوند متعال امر به اطاعت را در مورد خود و رسولش مطلق و بدون هیچ قید و بندی ذکر می کند، در صورتیکه با لحاظ قیود فوق، باز دوباره این قید را اضافه می فرماید که امر به اطاعت از «الوالامر» به هیچ وجه مطلق نبوده و به محض نزاع و اختلاف بین اهل ایمان، این «الوالامر»، دیگر مرجع نزاع نمی باشند و بلکه مانند دیگران محل و طرف نزاع بوده و قابل استیضاح و برکناری هستند، و در اینجاست که به زیبایی تمام مرجع رجوع اهل ایمان را فقط و فقط، خدا و رسول معرفی می کند، نه «الوالامر»، چراکه فوقا ذکر شد، از جمله قیود و علائم این افراد این است که آنان منتخب از طریق رأی و نظر مردم اند، نه چون خداوند متعال و رسول او که استقلال کامل داشته و بی ترید نزاع و تقابل با آنان حرام محض بوده و همواره مرجع رجوع نزاع و اختلافات مردم می باشند.
ولذا می فرماید: «فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ.» و هرگز «الوالامر» را به خدا و رسول معطوف نکرده، و هیچ محلی به ایشان نمی گذارد، و در نتیجه نمی گوید: «فردّوه الی الله و الی الرسول و الی اولی الامر منکم.»!

احمد الجَحَاوی می گوید: اینکه قرآن کریم در این آیه شریفه می فرماید: إلى الله والرسول، و بلکه نمی گوید: إلى الله و إلى الرسول، و بین لفظ جلاله «الله و رسول» حرف «إلى» را مجدد ذکر نکرده است، در واقع بیانگر این حقیقت است که خداوند متعال در هنگام نزاع و اختلاف، اهل ایمان را تنها به یک چیز ارجاع می دهد، نه دو چیز، و آن همان کتاب الهی و کلام وحی بوده که سخن خداوند متعال است.

وآخِر دعوانا أن الحمد لله رب العالمین.