بزرگسالان رسول الله و احترام به بزرگسالان

رسول الله و احترام به بزرگسالان

نویسنده : حامد عطار / ترجمه: عبدالخالق احسان

 بزرگسالان پیری و کهنسالی، مرحله طبیعی از مراحل عمر انسانی است، چون عمر انسان دارای چهار مرحله می باشد: کودکی، جوانی، میانسالی و کهنسالی؛ الله متعال می فرماید:

{هُوَ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَهٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَهٍ ثُمَّ یُخْرِجُکُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّکُمْ ثُمَّ لِتَکُونُوا شُیُوخًا وَمِنْکُمْ مَنْ یُتَوَفَّى مِنْ قَبْلُ وَلِتَبْلُغُوا أَجَلًا مُسَمًّى وَلَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ} [غافر: ۶۷]

خدا کسی است که شما را از خاک می آفریند ، سپس ( خاک را ) به منی تبدیل می گرداند ، و بعد ( منی را ) به زالو گونه ای تبدیل می نماید ، و آن گاه به شکل نوزادی ( از شکم مادرانتان ) بیرونتان می آورد . بعد ( شما را زنده نگاه می دارد ) تا می رسید به کمال قوّت خود ، آن گاه پیر می شوید – برخی از شما پیش از آن مرحله می میرند و ( باز هم شما را زنده نگاه می دارد ) تا به وقت معیّن ( اجل تامّ ) می رسید . امید است شما ( درسهای عبرت و نشانه های قدرتی را که در این احوال و اطوار است ) بفهمید .

این آیه قرآنی به مراحل چهارگانه عمر انسانی اشاره دارد: ( نطفه و علقه) و سپس طفولیت و بعد مرحله بلوغ کامل که شامل جوانانی و میانسالی می باشد و در اخیر هم مرحله پیری و کهنسالی. اگر انسان از مرگ در دوران کودکی و جوانی و میانسالی، نجات یابد، رسیدن او به مرحله پیری و کهنسالی امر حتمی و شدنی می باشد.

مرحله کهنسالی، ضعیف ترین و پست ترین مرحله عمر است و بدین خاطر به ( ارذل العمر) مسمی شده است، الله متعال می فرماید:{وَاللَّهُ خَلَقَکُمْ ثُمَّ یَتَوَفَّاکُمْ وَمِنْکُمْ مَنْ یُرَدُّ إِلَى أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِکَیْ لَا یَعْلَمَ بَعْدَ عِلْمٍ شَیْئًا إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ قَدِیرٌ} [النحل: ۷۰] خداوند شما را آفریده است ( و روزگاری را برایتان تعیین کرده است که در آن زندگی می کنید و کتاب خوشبختی یا بدبختی خود را می نویسید و ) سپس شما را می میراند و ( به سوی خویش برمی گرداند ) . برخی از شما به سنین بالای عمر می رسند ( و ) به گونه ای ( فرتوت می شوند که کارشان بدانجا می کشد ) که پس از ( آن همه ) علم و آگهی ( و تجربه ای که در زندگی آموخته اند ) چیزی نخواهند دانست ( و همه چیز را فراموش می کنند . چرا که از فعّالیّت سلولهای بدن کاسته شده است و استخوانها و عضلات و اعصاب سستی گرفته است ) . بی گمان خدا ( از اسرار آفریدگان خود ) آگاه و توانا ( بر هر آن چیزی ) است ( که بخواهد ) .

درین مرحله زندگی، نیروی شنوایی و بینایی و عقلی ضعیف می گردد و تا جایی که انسان باردوش دیگران قرار می گیرد. رسول الله صلی الله علیه و سلم این مرحله از عمر انسانی را مورد عنایت قرار داده و مجموعه ی از آداب اسلامی را از خلال گفتار و کردار و رهنمایی خویش در مورد کهنسالان سفارش نموده اند؛ درین نوشته می خواهیم به برخی ازین هدایات ارزشمند اشاره نماییم:

کفالت مادی

رسول الله صلی الله وسلم، پسری را مورد سرزنش قرار دادند که پدرش از او شکایت داشت و می خواست تمام دارایی فرزند خود را بگیرد؛ و برایش گفتند که تو و مال تو از پدر توست. إرواء الغلیل فی تخریج أحادیث منار السبیل (۳/ ۳۲۳).

خطابی می گوید: از آن چه درین حدیث ذکر شده، فهمیده می شود که نفقه مورد ضرورت پدر زیاد بود که پسر باید تمام دارای اش را می پرداخت؛ لذا پیامبر صلی الله علیه و سلم پسر را معذور ندانسته و فرمودند: تو و سرمایه ات از پدر توست، به این معنی که هر گاه پدرت به مال تو ضرورت داشت، می تواند به اندازه نیازمندی خود بردارد، همانگونه که از مال خودش می توانست استفاده نماید و اگر سرمایه ای نداشتی و کسب و کاری داشتی، لازم است که کار نموده و نفقه پدرت را کامل بپردازی. اما این که دارای فرزند برای پدر مباح باشد و هر طور خواست و بدون نیاز نابودش نماید؛ چنین نظری را هیچ کس از دانشمندان، ازین حدیث برداشت نکرده اند. معالم السنن خطابی۵/۱۸۳

ابن حبان می گوید: حدیث به این معنی است که رسول الله صلی الله علیه و سلم، آن فرزند را مورد سرزنش قرار دادند که همراه پدرش همانند بیگانگان تعامل ننماید و برایش دستور دادند که به نیکی و مهربانانه در گفتار و کردار با پدرش برخورد نماید و در اخیر فرمودند که تو و دارایی تو از پدر توست، این حدیث بدین معنی نیست که پدر دارایی پسر را ملک خود بداند و بدون ضرورت و بدون رضایت او تصرف کند. صحیح ابن حبان شماره (۴۱۰)

تشویق احترام به بزرگسالان

از جمله رهنمودهای رسول الله صلی الله علیه و سلم در تعامل همراه بزرگان و کهنسالان این است که امت خویش را به احترام و بزرگداشت آنان تشویق نموده و فرمودند: از جمله امور بزرگ و باارزش در پیشگاه الله متعال، احترام مسلمان موی سفید می باشد. صحیح الأدب المفرد ص۱۴۳

این احترام و قدردانی و بزرگداشت بخاطر این است که بزرگسالان در پیشگاه الهی قدر و ارزش دارند؛ چون در اسلام سابقه طولانی داشته و بر دیگران  و جامعه اسلامی حقوقی دارند، همه این حقوق را الله متعال به ایشان عنایت نموده است.

هم چنین فرمودند: از ما نیست کسی که به کودکان ما رحم و شفقت نکرده و بزرگان ما را مورد احترام قرار ندهد. السلسله الاحادیث الصحیحه (۵/ ۲۳۰)این حدیث بیان می دارد که تجاوز بر بزرگان با گفتار و کردار و اشاره در واقع تجاوز و بی احترامی به شخص رسول الله صلی الله علیه و سلم می باشد و این مفهوم را از نسبتی برداشت می کنیم که رسول الله فرمودند: بزرگان ما.

از جمله بزرگداشت و احترام بزرگسالان : فراخ کردن مجلس، نشاندن او به جای خویش، مقدم داشتن در نوبت، و در همه امور بخاطر مراعات ضعف و ناتوانی او می باشد.

نهی از قتل بزرگسالان در جنگ

رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: به نام خداوند و به خاطر رضایت او و مطابق ملت رسول الله حرکت کنید و شیخ فانی (کهنسال) را نکشید. جامع الأصول (۲/ ۵۹۶)

رسول الله به نزد بزرگسالان می رفتند

از جمله رهنمود های رسول الله صلی الله علیه و سلم در برخورد با بزرگسالان، این بود که دوست داشتند نزد آنان بروند تا بزرگسالان دچار مشقت و سختی نشوند، وقتی ابوبکر صدیق رضی الله عنه، پدرش را نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم آورد، برایش گفتند: چرا این پیرمرد را به خانه اش نگذاشتی تا من نزد او بیایم؟ ابوبکر فرمود: ای رسول خدا! سزاوارتر است که او نزد شما بیاید تا این که شما نزد او بروید. رسول الله او را نزدیک خود نشاند و دست خود را به سینه اش مالید و گفت: اسلام را بپذیر! او هم پذیرفت. التعلیقات الحسان على صحیح ابن حبان (۱۰/ ۲۷۴)

همراه بزرگسالان مزاح می کردند

رسول الله صلی الله علیه و سلم همراه کهنسالان مزاح می نمودند، روزی پیرزالی نزد پیامبر صلی الله علیه و سلم آمده و گفت: ای رسول خدا! دعا کن که خداوند مرا وارد بهشت نماید. رسول الله فرمودند: ای مادر فلانی! زنان پیر وارد بهشت نمی شوند. آن زن گریه کنان برگشت! رسول خدا صلی الله علیه و سلم فرمودند: برایش بگویید که او در حال پیری وارد بهشت نمی شود؛ چون الله متعال می فرماید: {إِنَّا أَنْشَأْنَاهُنَّ إِنْشَاءً (۳۵) فَجَعَلْنَاهُنَّ أَبْکَارًا (۳۶) عُرُبًا أَتْرَابًا} [الواقعه: ۳۵ – ۳۷] ما آنان را ( در آغاز کار ، بدین شکل زیبا و شمائل دلربا ) پدیدار کرده ایم . ایشان را دوشیزگانی ساخته ایم. شیفتگان ( همسر خود ، و همه جوان و طناز و ) همسن و سال هستند . السلسله الاحادیث الصحیحه ،شماره (۲۹۸۷)

عجله در ادای نماز بخاطر بزرگسالان

از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: هرگاه یکی از شما برای مردم نماز می خواند، باید نماز را کوتاه و سبک بخواند؛ چون بین مردم مریض و ضعیف و پیر می باشد و هرگاه به تنهایی نماز می خواند، هر چه می خواهد طولانی بخواند. متفق علیه، اللؤلؤ والمرجان (۱/۹۷)

نفقه سالمندان فقیر از سرمایه دولت

از ابوهریره روایت است که رسول الله صلی الله علیه و سلم فرمودند: هر مومنی که مالی از او باقی ماند، میراث او به عصبه اش می رسد؛ اگر قرض دار بود و چیزی نداشت که به ورثه اش برسد، ورثه ناتوان شان نزد من بیایند که من سرپرست شان هستم. یعنی اگر ورثه کودک و یا کهنسال بودند که توانایی امرار معیشت خویش را نداشتند، حکومت اسلامی مکلف به کمک و انفاق شان می باشد، البته این حکم فقط برای مسلمانان نیست، بلکه برای همه کسانی است که در سایه حکومت اسلامی زندگی نمایند، خواه مسلمان باشند یا غیر مسلمان. (حقوق الشیوخ والمسنین فی ضوء شریعه الإسلام، د. یوسف القرضاوی.)

امام ابویوسف در کتاب الخراج متن وثیقه ی را ذکر نموده که خالد بن ولید رضی الله عنه همراه نصارای حیره در عراق صلح نموده بود: هر پیری که توان کار نداشته باشد، یا مریض باشد که کار نتواند، یا ثروتمند بوده و فقیر شده  و قرض دار باشد؛ چنین کسانی از پرداخت جزیه معاف بوده و از بیت المال مسلمانان مصارف او و خانواده اش پرداخت می گردد، البته تا وقتی که به سرزمین اسلامی زندگی نماید. الخراج از ابو یوسف ص ۱۵۷

اینگونه وثیقه و معاهده ی در زمان ابوبکر صدیق رضی الله عنه نیز منعقد شده بود، همه صحابه به آن موافق بوده و کسی مخالفت نکرد و این نشانگر اجماع درین زمینه می باشد.

حضرت عمر رضی الله عنه در زمان خلافت خود، پیرمرد یهودی را دید که تکدی می کرد و حضرت عمر این کارش را نپسندیده و نیازمندی او را شناسایی نموده و فرمودند: ما در حق تو عدالت و انصاف نکردیم، آنگاه که جوان بودی از تو جزیه گرفتیم و حالا که پیر شدی رهایت نموده ایم! سپس خزانه دار را دستور داد که به او و امثال او از بیت المال مسلمانان به اندازه کفایت پرداخت کنید.

پنجمین خلیفه راشد عمربن عبدالعزیز نیز این مسلک را پیموده و به عدی بن ارطاه والی بصره نامه نوشت که: بین اهل ذمه نگاه کن، هر کسی که پیر و ناتوان شده و کار و کسبی ندارد، از بیت المال مسلمانان به اندازه نیازمندی اش پرداخت کن. ( الأموال از ابو عبید ص ۵۷)