پیامدها و انتخاب ها به جای مجازات در تربیت کودک
پیامدها و انتخاب ها به جای مجازات در تربیت کودک
نویسنده: دکتر دیل جاکوبس و رنی گوردون جاکوبس
هر کاری در زندگی ما پیامدی دارد.اگر پول برق را نپردازیم، اداره برق برقمان را قطع می کند. اگر کارمان را خوب انجام ندهیم یا سرکارمان حاضر نشویم اخراج می شویم. پدر و مادر باید بگذارند که بچه ها پیامد کارشان را تجربه کنند تا مسئولیت رابیاموزند.
توجه داشته باشید که پیامد همان مجازات نیست. مفهوم مجازات روحیه ی خوبی ایجاد نمی کند.تولید خصومت می کند و میل به تلافی را در شخص به وجود می آورد. از این ها که بگذریم رفتار درست را هم آموزش نمی دهد.
پیامدها می توانند دردناک باشند اما در ضمن می توانند مثبت و خوشایند باشند.با توجه به برسیهای به عمل آمده،پاداش بیش از نتیجه ناخوشایند به یادگیری کمک می کند. اما در مجموع از هر دو فرصتی که پیش می آید مطلبی می آموزیم.
ما،پدر و مادر ، موثرترین آموزگار فرزندانمان هستیم. بسیار کار درستی است که کارهای ارزشمند و معنی دار را به فرزندانمان آموزش دهیم و در ضمن بگذاریم فرزندانمان پیامدهای کارشان را تجربه کنند. باید بدانیم که تجربه های دردناک نیز راهی برای رسیدن به رشد و بالندگی هستند. وقتی دردی در بدن داریم از خود می پرسیم که این درد به من چه می گوید؟ چه باید بکنم؟ به همین شکل وقتی تجربه ی ناراحت کننده ای داریم، وقتی نومید و مایوس می شویم، به جای اینکه در مقام تحقیر خود حرف بزنیم می توانیم همین سوال را بکنیم:این به من چه می گوید؟ از این چه می آموزم؟
والدین اغلب در کار تعیین پیامدها با دشواری روبه رو می شوند. به نظرمان می رسد که آنقدرها خلاق نیستم. اما همه ما می توانیم برای درس دادن های خود اعمالی را در نظر بگیریم. البته بهتر این است که پیامد با عملی که درباره اش صحبت می کنیم مربوط باشد. مثلا" (اگر به موقع به رختخواب نروی فرصتی برای گفتن قصه باقی نمی ماند.)(اگر شما دو نفر درباره اینکه کدام کانال تلویزیون را ببینید به توافق نرسید، هیچ کدام حق تماشا کردن تلویزیون را نخواهید داشت.)
گاه انتخاب پیامد نمی تواند با نوع رفتار در ارتباط باشد و با این حال پیامدی برای رفتار نامناسب در نظر گرفته می شود تا خویشتن داری را به فرزند آموزش دهد.هدف این است که فرزندتان را به همکاری با خود متقاعد سازید. مثلا" میندی نه ساله عاشق بازی با کامپیوتر است. او علاقه ای به انجام دادن تکلیف های مدرسه ندارد. یکی از روزها که بیش از همیشه با کامپیوترش بازی کرده بود مادرش را ناراحت کرد. مادرش گفت: (گوش کن میندی اگر درسهای مدرسه ات را نخوانی اجازه ی بازی با کامپیوتر را به تو نمی دهم.) از آنجایی که میندی به شدت به بازی با کامپیوتر علاقه داشت نشست و درس و مشقش را تمام کرد.
سرانجام، گاه اتفاق می افتد که پدر و مادر لزوما" نباید به پیامد فکر کنند. در این زمان کافی است اتفاق طبیعی را که ممکن است بیفتد به او گوش زد کنیم: (اگر بخواهی مرتب به دوستانت دستور بدهی و امر و نهی کنی، ممکن است که دیگر به خانه ی تو نیایند)(اگر در انجام دادن کارهای منزل به من کمک نکنی فرصتی برای اینکه تو را به منزل دوستت ببرم پیدا نمی کنم).
بعضی اوقات ممکن است فرزند شما بگویید: (برایم مهم نیست که با من چه می کنید). حرف او را باور نکنید. از سوی دیگر ممکن است پدر و مادر به این نتیجه برسند که تحمیل یک پیامد موثر نیست زیرا می بینند که بارها و بارها باید آن را تکرار کنند. توجه داشته باشید که در بسیاری از مواقع، بچه ها می خواهند پدر و مادرشان را امتحان کنند. چه بهتر که شما ثابت قدم باشید و روی حرفتان وایستید. در ادامه توصیه های برای تدوین پیامدها ارائه داده ایم.
- برای تعیین پیامد وقتی بگذارید و درباره اش فکر کنید. وقتی عصبانی هستید فرصت مناسبی برای تعیین پیامد ندارید. می توانید به فرزندتان بگویید در این باره فکر می کنم و جوابش را به تو می دهم این گونه پاسخ شما درس آموزنده تری را منتقل می سازد.
- در صورت نیاز با همسرتان مشورت کنید. بخصوص در برخورد با بدرفتاری های مهم و عمده این کار را بکنید. مهم است که پدر و مادر هر دو از پیامد کار ناخوشایند فرزندشان حمایت کنند. پیامدی را که می دانید همسرتان با آن مخالف است در نظر نگیرید. این کار از میزان اختیار و اقتدار شما در مراحل بعدی نیز می کاهد.
- در صورت لزوم برخی از پیامدها را مکتوب کنید.
- پیامدها را برای مدت کوتاهی در نظر بگیرید. زمان تحمل پیامد اگر از حدی بیشتر باشد اثر بخشی خود را از دست می دهد.اجازه ی خروج از منزل ندادن به یک فرزند بزرگتر اگر محدود به یک روز باشد بسیار موثر تر از این است که به او بگویید یک ماه حق خروج از خانه را ندارید.
- می توانید برای بعضی از رفتارها کودکان کم سال را به اتاق خودشان بفرستید. با این کار می خواهید کنترل خود و خویشتن داری را به آنها آموزش دهید. ممکن است در مجازات بیش از این حد احتیاج نباشد. در زمینه مدتی که کودک را به اتاق خودش می فرستید برای هر سال تقویمی از سن او یک دقیقه در نظر بگیرید اما بعضی از بچه ها برای اینکه به آرامش برسند به زمان طولانی تری احتیاج دارند. بعضی از بچه ها هم نمی توانند تنها بودن را بیشتر از حد معینی تحمل کنند.
- پیشنهاد انتخاب بدهید. امکان انتخاب داشتن، تولید قدرت و توانمندی می کند. وقتی به فرزند خود امکان انتخاب می دهید به او فرصت فکر کردن هم بدهید. به دو نمونه ی زیر توجه کنید.
الف) می خواهم اتاق بازی ات را فبل از صرف نهار تمییز کنی. می توانی یا همین حالا این کار را بکنی یا وقتی بازی با کامپیوتر را تمام کردی. اگر فبل از نهار اتاقت تمیز نشود بعد از نهار اجازه ی تماشای تلویزیون نخواهی داشت تصمیمش با خودت است.
ب) بعد از عذر خواهی از خواهرت می توانی یک صفحه درباره ی رفتار درست با خواهر کوچکتر مطلب بنویسی. یکی از بازی های مورد علاقه ی او را با او بازی کنی تصمیمش با خودت است.
این گونه و با این سیاست، میزان همکاری کودک با شما افزایش می یابد.در مورد بچه های بزرگتر می توانید پیامد را از خود آنها سوال کنید. بچه ها اغلب بیش از حدی که شما تصور کنید به خودشان سخت می گیرند. در ضمن وقتی به فرزندانتان می گویید تصمیم با توست، خودت انتخاب کن، مسئولیت اصلاح تا تعمق را بر دوش او می گذارید در واقع به او کمک می کنید تا پاسخگو باشد.
در هر زمان تنها برای اصلاح یک رفتار ناپسند اقدام کنید، وقتی در آن واحد می خواهید چند رفتار ناپسند فرزندتان را برطرف کنید او را کلافه می کنید و به نتیجه ی دلخواه نمی رسید. از آن گذشته مشخص حرف بزنید. این گونه بگویید، بچه ی خوبی باش، بچه ی با ادبی باش، لزوما" مشخص کننده نیست.
اما چرا به پیامدها احتیاج داریم؟ چرا بچه ها نمی توانند همیشه کار درست انجام بدهند. آیا هر بار بچه ها مطابق میل و خواسته ی ما کاری را انجام می دهند باید تشویق شوند؟ توجه داشته باشید که انسان به حکم طبیعت خود اگر بتواند از کنار کاری فرار کند این کار را می کند. بسیاری از رانندگان اگر بدانند که در جاده ها مامور پلیس راهنمایی نیست، از سرعت مجاز سریعتر حرکت می کنند. اگر مجبور نباشیم ممکن است قبوض آب و برق و تلفن را با دیر کرد بپردازیم و شاید هم اصلا" نپردازیم . همه ما محدودیت هایمان را به شکلی آزمایش می کنیم. اما وقتی محدودیت ها را بدانیم، وقتی از حد و حدود آگاه شویم رفتارمان بهتر می شود.
وظیفه ما که پدر و مادر هستیم این است که فرزندانمان را به گونه ای تربیت کنیم تا بتوانند در دنیای بالغها به خوبی عمل کنند. استفاده از پیامدهای مثبت و منفی برای رسیدن به رفتارهای مطلوب به فرزندمان کمک می کند تا درست تربیت شود و در آینده بهتر بتواند با وظایف دشوار و گاه ناخوشایند مواجه شود. در خواست ها و قوانین ما این امکان را فراهم می سازند تا خانه ای آرام تر داشته باشیم و بچه ها به مهارتهای مورد نیازشان دست پیدا کنند.
_____________________________________________________
منبع: حرف اضافی ممنوع! (راهنمای پدران و مادران در مختصر و مفید صحبت کردن با فرزندان ) / مولف: دکتر دیل جاکوبس و رنی گوردون جاکوبس / ناشر: انتشارات پیک بهار ۱۳۸۱.
تنظیم برای نوگرا: باران.
