حکم تزریق آمپول و استعمال داروی تنقیه و گذاش

حکم
تزریق آمپول و استعمال داروی تنقیه و گذاشتن دارو در گوش و سرمه کشیدن

برای
شخص روزه دار چگونه است ؟

سؤال
– آیا در ماه رمضان انسان بیمار می تواند داروی تنقیه استعمال کند ؟ و آیا بیمار
روزه دار که گوشهایش درد می کند می تواند دارو در گوش خود بگذارد ؟ و همچنین آیا
زن می تواند در ماه رمضان چشمان خود را سرمه بکشد ؟

جواب
: در پاسخ کسانی که راجع به داروی تنقیه یا تزریق آمپول در ماه رمضان      می پرسند ، می گویم : تزریق آمپول انواعی
دارد ، بعضی از آنها به عنوان دارو و درمان تزریق می شوند ، خواه در رگ باشد و خواه
در عضله ، یا زیر پوست . شرع مقدس با این نوع تزریق هیچ گونه مخالفتی ندارد ؛ زیرا
که نه به معده می رسد و نه به عنوان غذا استفاده می شود ؛ بنابر این ، این نوع
تزریق موجب افطار روزه نیست ، و جای بحث و گفتگو ندارد .

یک
نوع دیگر آمپول وجود دارد که مغذِّی و مقوِّی جسم است مانند آمپول گلوکُز که
همانند غذا مستقیماً وارد خون می گردد . دانشمندان معاصر در باره این نوع آمپول
اختلاف نظر دارند ؛ زیرا ، چنین آمپولی را علمای قدیم نمی شناخته اند ، تا در
معالجه و مداوای بیماران به کار گیرند و همچنین ، از پیامبر صلی الله علیه و اله
وسلم   ، اصحاب ، تابعین و مسلمانان صدر اسلام هیچ
حدیث سخنی در این باره به ما نرسیده است ؛ زیرا ، این نوع آمپول جدید است .

به
همین خاطر ، مورد اختلاف دانشمندان معاصر قرار گرفته است ؛ و نظر بعضی از آنان بر
این است که تزریق چنین آمپول هایی موجب بطلان روزه می باشد ؛ زیرا ، غذا را به
آخرین مرحله هضم و جذب آن ، به خون می رسانند . نظر بعضی دیگر ، بر این است که
تزریق چنین آمپولهایی موجب بطلان روزه نیست ، هر چند که به خون برسد ؛ زیرا ،
خوردن و آشامیدن ، در صورتی موجب بطلان روزه می شود که به معده برسد ، و انسان پس
از آن احساس سیری یا سیرابی نماید . در هنگام روزه داری قرار بر این است که انسان
از خواسته های مربوط به شکم و شهوت جنسی محروم گردد ، یعنی انسان احساس گرسنگی و
تشنگی نماید ، به همین جهت ، رأی این دانشمندان بر آن است که تزریق این نوع آمپول
های مغزی نیز ، روزه را باطل       نمی
کند.

من
هرچند به همین نظریه اخیر گرایش دارم ، ولی احتیاط را در هر حال پیشنهاد    می کنم که مسلمان روزه دار در روزهای ماه
رمضان از تزریق آمپولهای مغذِّی خود داری نماید ؛ زیرا ، وقت تزریق این آمپولها
محدود نیست و می تواند بعد از مغرب تزریق کند .

اگر
هم شخص بیمار باشد خداوند افطار روزه را برای او مباح گردانیده است ، و اینگونه
آمپول ها اگر چه عملاً غذا خوردن و نوشیدن به حساب نمی آید ، مانند زمانی که
مستقیماً غذا بخورد و بیاشامد ؛ دست کم ، انسان احساس نوعی آسایش و آرامش می کند ،
بخاطر از میان رفتن ضعف سستی که شخص روزه دار معمولاً با آن مواجه است . خداوند
متعال اراده کرده است که انسان روزه دار رنج و گرسنگی و تشنگی را بکشد ، تا ارزش
نعمتهای خداوند را که به او ارزانی داشته است ، بداند و درد دردمندان را احساس کند
، و گرسنگان و بیچارگان را از یاد نبرد … بنابراین ، ما بیم داریم از اینکه باب
اینگونه آمپول زدن گشوده شود ، و بعضی از ثروتمندان متمول در روزهای رمضان از آنها
استفاده نمایند ، و به این وسیله تقویت و تغذیه شوند ، و در نتیجه در روزهای رمضان
احساس گرسنگی و تشنگی ننمایند ؛ به این ترتیب ، بهتر است شخص مسلمان تزریق اینگونه
آمپول ها را تا بعد از وقت افطار به تأخیر بیاندازد .     

این
بود جواب سؤال اول ؛ اما راجع به سؤال دوم و سوم ، یعنی گذاشتن دارو در گوش ، و
سورمه کشیدن در چشم در روزهای ماه رمضان ، و همچنین استعمال داروی تنقیه و شیاف و
امثال اینها ، همه اینها ، امکان دارد که جزئی از آنها وارد شکم بشوند ؛ اما ، چون
از منافذ و راههای طبیعی وارد شکم نمی شوند ، حکم خوردن و آشامیدن را ندارند ، و
انسان پس از استعمال این چیزها احساس آرامش و مانند آن نمی کند ؛ با وجود این ،
دانشمندان قدیم و جدید درباره این موارد به دو گروه سختگیر و آسان گیر تقسیم شده
اند . بعض از دانشمندان حکم کرده اند که این موارد موجب بطلان روزه می باشند ؛
بعضی دیگر از دانشمندان گفته اند : بخاطر اینکه این چیزها از راههای طبیعی و عادی
وارد شکم نمی شوند روزه را باطل نمی کنند ؛ و من نیز در حقیقت معتقدم به اینکه
کشیدن سورمه یا ریختن قطره در چشم یا در گوش و نهادن مرهم و مانند آن در مقعد برای
کسی که مبتلا به بواسیر و امثال آن است  ،
و همچنین استعمال داروی تنقیه برای کسانی که دچار یبوست شده اند ، روزه را باطل
نمی کند . فتوای من بر اساس نظریه ای است که شیخ السلام ابن تیمیّه در فتاوایش
برگزیده و ترجیح داده است . ایشان در ابتدا منازعات و مجادلات دانشمندان را
پیرامون اینگونه موارد بیان داشته ، سپس می گوید : اظهر آن است که هیچ یک از این
موارد روزه را باطل نمی کند ؛ زیرا ، روزه از جمله ارکان دین اسلام است که مردمان
خاص و عام نسبت به آگاهی از مسائل آن نیازمند هستند . بنابر این ، اگر این امور از
جمله محرّمات خدا و پیامبر برای شخص روزه دار می بود ، و با استعمال آنها روزه
باطل   می شد ، بر پیامبر خدا واجب می بود
که آنها را بیان فرماید ، و اگر آن را بیان می کرد اصحاب بدان آگاهی می یافتند ، و
به امت ابلاغ می نمودند ؛ همانطور که دیگر احکام و قوانین شرعی را ابلاغ نمودند .
بنابراین ، وقتی که هیچ اهل علمی ، هیچگونه حدیثی ، صحیح یا ضعیف ؛ مسند یا مرسل
در این باره برای ما نقل نکرده اند ، پی خواهیم برد که در این باره مطلبی بیان
نشده است . وی می گوید : آن حدیثی نیز که درباره سورمه کشیدن روایت شده است ، ضعیف
است ، و یحیی بن معین میگوید : حدیث سورمه کشیدن (( مُنکِر )) است .

این
بود فتوای شیخ السلام بن تیمیه که بر دو اصل بنا نهاده شده است :

اصل
اوّل اینکه احکامی که مورد
نیاز و ابتلای عموم است و تمامی مردم باید بدانها آگاهی یابند ، بر رسول خدا واجب
بوده است که آن احکام را برای امت بیان فرماید ؛ زیرا که آن حضرت تبیین کننده آن
چیزی است که بر او نازل شده است ، برای مردم ؛ خداوند متعال می فرماید :

((
وَأَنزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ ))
      (نحل / ۴۴)

((و این قرآن را بسوی تو فرود آوردیم تا
برای مردم آنچه را بسوی ایشان نازل شده است توضیح دهی . ))

بر
امت نیز واجب است که پس از بیان آن حضرت ، به آن عمل کنند ؛ این یک اصل .

اصل
دوم این است که سورمه کشیدن
و ریختن قطره در گوش ، و امثال آن ، که مردم پیوسته از دیرباز آن را استعمال می
نمودند ، و بصورت یک نیازمندی عمومی در آمده است ، حکم آن همانند حکم غسل کردن ،
روغن مالیدن و بخور و استعمال عطر ، و امثال آن است و اگر چنین چیزهایی روزه را
باطل می کردند ، پیامبر اکرم  صلی الله علیه و اله
وسلم   همانطور که موارد دیگر را موجب بطلان روزه می
شد ، بیان داشته اند ، این موارد را نیز بیان می نمودند ؛ با این ترتیب ، وقتی که
مطلبی در این ارتباط بیان نفرموده اند ، در می یابیم که آن موارد نیز از نوع
استعمال عطر و بخور و روغن مو و مانند آن       می باشد .

 ابن تیمیّه می گوید : بخور معمولاً به انتهای
بینی صعود می یابد ، و داخل مغز      می
شود ؛ و روغنی که مالیده می شود به بدن نفوذ پیدا می کند ، و داخل بدن    می شود ، و بدان نیرو می بخشد ؛ همچنین ، بدن
با استعمال عطر و بوی خوش نیرو و قوتی بدان دست می دهد . بنابر این ، وقتی که شخص
روزه دار از اینگونه موارد نهی نشده است ، این مطلب دلالت دارد بر اینکه استعمال
عطر و بخور و روغن و سورمه کشیدن جایز می باشد . از جمله مطالبی که ابن تیمیه در
ضمن این فتوا بیان کرده ، اینست که سورمه قطعاً غذا به حساب نمی آید ، و نه از
طریق بینی و نه از طریق دهان وارد شکم نمی گردد ؛ همچنین ، داروی تنقیه قطعاً
مغذِّی نیست . بلکه مدفوع های بدن را تخیله می کند . همانطور که انسان داروهای
مسهل را بو کند ، و یا در اثر قبض و کار نکردن شکم یا کلیه ها لازم باشد ، برای
آسان شدن دفع ، چیزی در عقب و یا جلو استعمال نماید این چنین چیزهایی به هیچ وجه
وارد معده         نمی شوند… این یک نگرش
زیبا و فهم عمیق است نسبت به فقه اسلامی که ما نیز آن را انتخاب می کنیم ، و بدان
فتوا می دهیم . و بالله توفیق    

—————————————————-

منبع
:فتاوای معاصر جلد ۱

مؤلف
: دکتر یوسف قرضاوی

مترجم
: دکتر احمد نعمتی

انتشارات
: احسان