نوزایش علم کلام در افکار سعید نوررسی

نوزایش علم کلام در افکار سعید نوررسی

دکتر محسن عبدالحمید

هنگامی که هند اسلامی را رها کنیم و به نقطه
ای دیگر روی بیاوریم که تا چندین سده رهبری سیاسی و نظامی مسلمانان را در دست داشت
و مرکز دولت عثمانی بود (ترکیه)، می بینیم براندازی خلافت اسلامی،پیروزی سکولاریسم
و نقشه کشی برای مبارزه با اسلام، با پذیرش زبونانه ی شرایط کورزن وزیر خارجه ی
وقت انگلیس، در زندگی مسلمانان تکانی سخت و خشن پدید آورد.سرانجام موضوع بدانجا
کشید که کوشیدند با خشونتی خونین و هولناک، ترکان را از اسلام دور کنند؛هنجارها،
قوانین و اخلاق اجتماعی غرب را در جامعه ترکی ترویج کنند؛در مدارس رسمی فلسفه ی
مادی درس دهند و الفبای عربی را به الفبای لاتینی تغییر دهند؛ این ها همه مقدمه ای
بود تا امتی را به تمام و کمال از گذشته ی اسلامی آن بگسلند.

در میانه ی این تاریکنای قیرگون،عالمی
هوشمند و با ایمان از دانشوران مسلمان کُرد به پا خاست.او در دوران نخستین رندگی
خویش به سطح بالا و سرشار علمی،گذشته ی درخشان سیاسی،رویکرد اصلاحی و پیکار تلخ در
صحنه های نبرد با دشمنان اسلام،زبانزد همگان بود.این شخص کسی نبود جز استاد بدیع
الزمان سعید نورسی.

او به خروش زندگی گذشته ی خویش باز نگریست و
برای رهایی ایمان و اسلام از دسیسه ها و ایستادگی در برابر تهاجم فرهنگی و رسانه
ای انبوه دشمنان _ که تمام سرمایه ها،دانش،نبوغ،قدرت و تبلیغات خویش را در این راه
به کار بسته بودند_ به برنامه ریزی آرام و استوار روی آورد.نورسی ماهیت دورانی را
که در ترکیه در حال گذار از آن بود،به خوبی درک می کرد.با چشمان خود می دید که
ادرات و مراکز مادی، سکولاریستی و دستگاه های فرهنگی استعمار نبردی سازمان یافته و
مکارانه علیه اسلام راه انداخته اند و درصددند به نظام اعتقادات اسلامی ضربه بزنند
و ریشه هایش را از جان و خرد مسلمانان بر کنند.اینجا بود که متقاعد شد علم کلام
قدیم،که مبتنی بر مقدمات پیچیده ی عقلی است، گام نهادن در راهی است که،به ویژه در
این عصر،فرجام ایمن و مطمئنی ندارد.از این روی، نورسی کوشید علم کلام جدیدی طراحی
کند که مبتنی بر قرآن باشد و یکراست از آن استخراج شود،بی آنکه به اصطلاحات مبهم
عقلی بپردازد؛چون قرآن کریم دلایل عقلی و فطری متکی بر براهین عقلی و منطقی بسیار
روشن را در اثبات حقایق هستی عرضه داشته است،اما این دلایل از بس موجز و گذراست،
از دید برخی از مردم نهان می ماند.

نورسی با گام برداشتن در چارچوب این اصل،با
هدف بسط دادن مصداق های دلایل قرآنی با سبکی عصری، داده های عقلی و علمی زمان خویش
را فراهم آورد و برای اثرگذاری مطلوب بر نسل جدید،خرد را با احساس در آمیخت.

بنابراین،نورسی در ترکیه علم کلام جدید
قرآنی پدید آورد.این امر عامل مهم موفقیت او در حفظ باورهای درست اسلامی و ریشه
دار ساختن آن ها در دل نسل نو و رد و نقد شبهه های جدید با منطق روشن عقلی و قرآنی
بود.

نورسی توانست با این روش خود علم توحید را
از نظریه های محض فکری،که افراد خواص،ایمان صرف عقلی تلقی اش می کردند، به فرایندی
عینی و رفتاری در زندگی تبدیل کند.در این وضعیت بود که عقل از آن اثر می
پذیرفت؛احساس را برمی انگیخت و تبدیل به حرکت روزانه می شد؛خط سیر انسان مسلمان را
تبیین می کرد و از فرو افتادن در حرام، وی را باز می داشت.

علم کلام توانست در مجادلات عقلی خواص،
ایمان خردورزانه را برهاند،اما هرگز نتوانست به زندگی انسان مسلمان رنگ خدایی بدهد
و معنای راستین عبودیت پروردگار را تحقق بخشد.به سخن دیگر،از آنجا که علم کلام
آشکارا از روش خشک فلسفی اثر پذیرفته بود،نتوانست تبدیل به مکتبی برای تربیت
اجتماعی شود.از این روی، می بینم ایمان صرف مسلمانان نسبت به خداوند نتوانست در
دوران اخیر رفتارشان را از فاجعه ی گسست و سرشکستگی برهاند؛وضعیتی که منتهی به
سقوط آنان و فقدان حقایق توحید در زندگی شان شد.نورسی توانست بیماری کشنده را در
کالبد امت تشخیص دهد و سپس به درمان خالص قرآنی آن پرداخت.او باور توحید را به
حیاتی سرشار از مفاهیم اخلاص، استقامت، فداکاری و حرکت تبدیل کرد،شاگردان و نسل
جدید را با شالوده ی استوار ایمانی واکسینه کرد و در حوزه های گوناگون، مکاتب مادی
و اندیشه های هیچ انگار را،که می خواست انسان مسلمان را از خط سیر قرآنی و نبوی اش
منحرف کند، شکست داد.

———————————————

منبع:بازسازی اندیشه اسلامی

مؤلف:دکتر محسن عبدالحمید

مترجم:داود ناروئی

انتشارات : نشراحسان