آیا کارمندی و اشتغال در بانکها حلال است ؟ !

 آیا کارمندی و اشتغال در بانکها حلال است ؟ !

دکتر یوسف قرضاوی

 من فارغ التحصیل دانشکده ی بازرگانی می باشم به دنبال کسب روزی و اشتغال بودم دستم به جای نرسید جز اشتغال در یکی از بانکها و می دانم که کار و فعالیت بانکی مبنی بر ربا است و می دانم که دین بر نویسنده ی ربا لعنت کرده است آیا با این وصف این شغل را بپذیرم یا آن را رها کنم ؟ ضمناً این شغل تنها منبع در آمد من می باشد .

جواب : نظام اقتصادی در اسلام بر اساس مبارزه با ربا پایه گذاری شده است ؛زیرا ربا از گناهان کبیره به شمار آمد و برکت فرد و جامعه را از بین می برد و بلا و مصیبت را در دنیا و آخرت به بار می آورد .در کتاب و سنت به آن تصریح شده و امت اسلامی بر آن اجماع دارند .کافی است که در این ارتباط قول خداوند متعال را بشنویم که می فرماید :

((خدا از برکت ربا می کاهد و بر صدقات می افزاید و خداوند هیچ ناسپاس گناه کاری را دوست نمی دارد }بقره ۲۷۶.

{{ای کسانی که ایمان آورده اید از خدا پروا کنید و اگر مومن هستید آنچه از ربا باقی مانده است وا گذارید و اگر چنین نکردید بدانید به جنگ با خدا و فرستاده ی وی بر خاسته اید ))بقره ۲۷۸-۲۷۹.

و پیامبر اکرم می فرماید وقتی زنا کاری و ربا خواری در دهکده ای آشکار شود مردم ـن روستا به دست خودشان عذاب خدا را برای خود شان فرا هم ساخته اند  

روش اسلام در تشریع احکام و قوانین آن است که به فرد مسلمانم دستور می دهد تال با کناهان مبارزه کند و اگر قدرت و توان مبارزه با آن معصیت را نداشت دست کم باید از مشارکت عملی و قولی در آن گناه اجتناب ورزد .بنا بر این هرگونه همکاری و پشتیبانی با دیگران هنگام ارتکاب گناه و معصیت حرام می باشد و هر نوع کمکی به معصیت شریک جرم به حساب می آید . خواه آن یاری در راستای کمک رسانی مادی باشد یا معنوی ؛خواه عملی باشد یا گفتاری .در مورد گناه قتل عمدی پیامبر می فرماید :

((اگر ساکنان آآآسمان و زمین در ریختن خون مسلمانی شرکت داشته باشند خداوند آنان را روانه ی آتش جهنم خواهد کرد ))

و در ارتباط با جرم شراب و شراب خواری می فرماید :

خداوند شراب و نوشنده ی آن و ساقی و سازنده ی آن را صاحب و حامل و گیرنده ی آن را لعنت و نفرین کرده است ))

و در باره ی رشوه اینگونه فرموده اند که :

{لعنت خدا بررشوه گیر و رشوه دهنده و واسطه میان آن دو }

همچنین در باره ی ربا جابر ابن عبدااله از پیامبر اکرم روایت می کند که پیامبر فرموده اند :

 ربا خوار و کسی که وام ربوی می گیرد و شاهد آن را لعنت کرده و همه را در جرم مساوی میداند }}

ابن مسعود روایت می کند که پیامبر اکرم (ص ) فرموده اند :

رباخوار و موئکل آن و شاهدان آن در صورت آگاهی تا روز قیامت مورد نفرین پیامبر خدا هستند )

این احادیث صحیح صریح وجدان مسلمانانمی را آزار میدهد که در موئسسات ربوی و بانکهای اشتغال دارند که خالی از عمل ربا و قرار داد های ربوی نخواهد بود امروزه مسئله ی ربا به حدر فراگیر شده که تنها گریبانگیر کارمند بانکی یا منشی را نمی گیرد بلکه ربا وارد کل نظام اقتصادی و پولی شده و به شکل یک بلا و مصیبت عمومی در آمده است چنان که پیامبر اکرم پیشبینی کرده بودند :

((روزگاری بر مردم فرا می رسد که یکی نماند مگر اینکه ربا خورد و اگرنخورد غبار ربا به او خواهد رسد ))

در چنین شرایطی امتناع یک کارمند از کار کردن در بانک یا شرکت چیزی را عوض نخواهد کرد و اثری هم ندارد بلکه فقط متقاعد کردن مردم کسانی که سرنوشت خود را در دست دارند به فساد بودن آن نظام ربوی و ارادتی از غرب سرمایه داری و استثمار و کوشش برای تغییر تدریجی و بدون شتاب این نظام است تا بحرانهای اقتصادی دامن ممالک اسلامی و بندگان خدا قرار نگیرد و اسلام برای حل اینگونه مشکلات اساسی این شیوه ی تدریجی را سفارش می نماید و مخالف آن نمی باشد همان گونه برای تحریم ربا و شراب و امثال اینها در دوران آغازین ظهور اسلام این روش را به کار برده است

آنچه قابل توجه است اقناع و اراده ی مردم در معالجه ی این مشکل می باشد و هر گاه صداقت در عزم باشد راه را روشن خواهد کرد بر هر مسلمان غیرتمند واجب است که در جهت پیشبرد نظام اقتصادی به گونه ای که با مبانی اسلام توافق داشته و با هر وسیله ی شرعی ممکن باشد در این راه قلب زبان و نیرویش را به کار گیرد و از هیچ کوششی دریغ نورزد و این کار شدنی است در این جهان کشورهای هستند که صدها میلیون نفر جمعیت دارند و از نظام ربا استفاده نمی کنند کشورهای کمو نیستی )

اگر ما امروزه مسلمانان را از اشتغال در بانکها باز داریم و نگذاریم آنها در بانکها گمارده شوند نتیجه آن خواهد شد که غیر مسلمانان از یهود و غیره در بانکها و امثال آن اشتغال ورزند و چنین کاری برای اسلام و مسلمانان کاری ساده نیست و به نفع آنان نخواهد بود .

به هر حال نمی توان گفت که تمام فعالیتهای بانکی ربا است که چه بسا بیشتر فعالیتهای آن مباح است و هیچ اشکالی در آن نباشد .مانند فعالیتهای سمساری و دلالی پس انداز و غیره مقدار کمی از اعمال آن حرام است بنابر این اشکالی ندارد که مسلمانان در بانکها اشتغال داشته باشند اگر چه از آن راضی نباشند .تا زمانی که وضعیت سیستم مالی به نحوی تغییر یابد که دین و قلب او از آن راضی باشد به شرط اینکه کارش خوب و وظایف خود را به طور احسن در برابر خود و خداوند و ملتش انجام دهد و در مقابل حسن نیتش منتظر ثواب نیکو باشد .

و قبل از اینکه به فتوا خاتمه دهم لازم می دانم بگویم نباید مسئله ی نیاز زندگی و احتیاج را که نزد فقها به عنوان ضرورت تلقی می گردد فراموش کنیم مانند صاحب این سوال که این کار را وسیله ای برای امرار معاش و زندگی خود قبول کرده است و خداوند متعال می فرماید :

ولی کسی که برای حفظ جان خود به خوردن آنها ناچار شود در صورتی که ستمگر و متجاوز نباشد بر او گناهی نیست زیرا خداوند آمرزنده و مهربان است .بقره ۱۷۳.

————————————–

منبع : دیدگاه های فقهی معاصر جلد ۲

مولف : دکتر یوسف قرضاوی

مترجم : دکتر احمد نعمتی

انتشارات : نشر احسان