نگرشی بر صحت حدیث لولاک لما خلقت الأفلاک و خلق آسمان ها و زمین بخاطر حضرت محمد
نگرشی بر صحت حدیث لولاک لما خلقت الأفلاک و خلق آسمان ها و زمین بخاطر حضرت محمد
نویسنده: : فضل احمد «مهاجر» ، عضو هیا علمی دانشگاه هرات
الف) ترجمه ی حدیث قدسی: لَوْلاکَ لَما خَلَقْتُ الْأَفْلاک «ای محمد اگر تو نبودی آسمانها و زمین را نمی آفریدم.»
ب) تخریج حدیث: این حدیث قدسی در کتب مسند حدیث وجود ندارد.
در کتابهای بسیاری که احادیث ضعیف و موضوع را جمع نموده اند این حدیث نیز ذکر شده است، که به طور نمونه بعضی را بیان میدارم:
این حدیث را امام الصغانی در الموضوعات، ملا علی قاری در الأسرار المرفوعه فی الأخبار الموضوعه، المعروف بالموضوعات الکبرى، شیخ عجلونی در کشف الخفاء ومزیل الإلباس، امام شوکانی در الفوائد المجموعه فی الأحادیثالموضوعه ، و شیخ البانی در سلسله الأحادیث الضعیفه والموضوعه وأثرها السیئ فی الأمه ذکر نموده اند.
عده ای از دانشمندان اسلامی معنی حدیث: (لَوْلاکَ لَما خَلَقْتُ الْأَفْلاک) را صحیح دانسته اند، و به احادیث ذیل استدلال کرده اند:
من تلاش می نمایم تا این احادیث را با ذکر سند(اگر مسند باشند)، حکم نمودن بر آنها و بیان توجیه صحیح آنها (در حد توان) بپردازم:
« أبو هریره می گوید: از رسول الله من پرسیدند از چه وقت پیامبر هستی؟ رسول الله فرمودند: من پیامبر بودم زمانیکه آدم در بین روح و جسد قرار داشت.»
«من اولین پیامبران در آفرینش، و آخرین آنها در بعثت فرستادن بوده ام.»
حدیث (کنت اول النبیین فی الخلق واخرهم فی البعث ) در کتب مسند حدیث روایت شده است و تمام طرق آن به سعید بن بشیر میرسد.
شیخ البانی می گوید: « سند حدیث فوق به دوسبب صحیح نمی باشد:
الف: عنعنه حسن بصری
ب: به علت ضعیف بودن سعید بن بشیر.»
ترجمه سعید بن بشیر:
حافظ ابن حجر می گوید: «سعید بن بشیر الآزدی در اصل از بصره بوده، و گفته شده است که از واسط بوده، از قتاده روایت نموده است، حافظ ابن حجر علاوه می کند: ساجی می گوید: سعید بن بشیر از قتادہ احادیث منکر را روایت مینمود.»
امام أبو حاتم می گوید: «محل او صدق است. »
امام بخاری می گوید: «در حفظ او صحبت می کنند. »
یحیی بن معین می گوید: «او چیزی نیست.»
امام نسائی می گوید: «او ضعیف است.» او در سال ۱۹۸ وفات شد.
پس حدیث دوم ضعیف است چنانچه نظریات علما را در مورد سعید بن بشیر از نظر گذراندیم و شیخ البانی نیز به ضعف آن تصریح نموده است، و حدیث ضعیف نزد محدثین در باب عقیده قابل حجت و استدلال نیست.
پس می توان گفت: قبل از اینکه آدم آفریده شود و در او روح دمیده شود، پیامبر نزد الله و در علم الله متعال به حیث پیامبر نوشته شده بود.
شکی نیست که محمد نزد الله متعال از جایگاه خاصی برخوردار است، و ما هم باید برای پیامبر آنچه در شأن پیامبر است قائل شویم نه اینکه برای او مقام الله متعال را ثابت نمائیم، و عقیده ما نسبت به او باید در بین افراط و تفریط باشد.
پیامبران کسی است که الله متعال از تمام انبیاء عهد و پیمان گرفت وقتی که محمدی به دنیا آید به او ایمان بیاورند و او را یاری دهند، و تمام انبیاء را دستور داد تا به پیروانشان نیز چنین دستور دهند.
الله متعال می فرماید: « وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقَ النَّبِیِّینَ لَمَا آتَیْتُکُمْ مِنْ کِتَابٍ وَحِکْمَهٍ ثُمَّ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَکُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنْصُرُنَّهُ ۚ قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَىٰ ذَٰلِکُمْ إِصْرِی ۖ قَالُوا أَقْرَرْنَا ۚ قَالَ فَاشْهَدُوا وَأَنَا مَعَکُمْ مِنَ الشَّاهِدِینَ» ال عمران ۸۱
« (به خاطر بیاورید) هنگامی را که خداوند پیمان مؤکد از (یکایک) پیغمبران (و پیروان آنان) گرفت که چون کتاب و فرزانگی به شما دهم و پس از آن پیغمبری آید و آنچه را که با خود دارید تصدیق نماید، باید بدو ایمان بیاورید و وی را یاری دهید. گفت: آیا اقرار دارید و پیمان مرا بر این کارتان پذیرفتید؟ گفتند: اقرار داریم (و فرمان را پذیرائیم خداوند بدیشان گفت: پس گواه باشید و من هم با شما از زمره گواهانم) ».
و عده ای که بر این عقیده اند که پیامبران بحقیقته (روحا وجسما) موجود بود و به این حدیث استدلال می کنند: (کنت نبیا و آدم بین الماء والطین) عقیده باطل و فاسد است؛ به خاطر باطل بودن و صحیح نبودن این حدیث.
ج) حکم حدیث: این حدیث لفظا و معنا درست نمی باشد:
الف: به اعتبار لفظ درست نیست؛ چون فاقد سند است، و حدیثی که سند نداشته باشد آن حدیث را بر اساس قوانین و قواعد مصطلح الحدیث نمیتوان حدیث نامید، ونسبت دادن آن به پیامبر شرعا حرام می باشد.
ب: به اعتبار معنی هم صحیح نیست؛ چون الله متعال آسمانها و زمین را به خاطر محمد ، نوح، ابراهیم، لوط، موسی، عیسی و… – علیهم الصلاه والسلام نیافریده است، بلکه آسمانها، زمین، فرشته ها، جنیات، بهشت و دوزخ را آفریده است تا الله متعال به وسیله اش شناخته و عبادت کرده شود، انسانها و تمام اشیاء را به وجود آورده است تا الله متعال با اسماء، صفات، قدرت و علمش شناخته شود، و تنها او مورد عبادت و پرستش قرار بگیرد.
ج: اگر ما حدیث (لولاک لما خلقت الافلاک) را به اعتبار لفظ و یا معنی صحیح بدانیم، معنای حدیث چنین می شود، که اگر پیامبر نمیبود الله ذوالجلال آسمانها و زمین را به وجود نمی آورد، و مردم را برای عبادت خود نمی آفرید، در حالی که این معنی با بسیاری از آیات قرآن کریم در تناقض قرار دارد، که من در ذیل به برخی از این آیات اشاره می نمایم:
۱- وما خلقت الجن والإنس إلا لیعبدونه
« من پریها و انسانها را جز برای پرستش خود نیافریده ام.»
در این مبارکه، الله -سبحانه و تعالی ما را از حکمت آفرینش انس وجن با خبرمی سازد که آنها را فقط برای عبادت و بندگی خود آفریده است، نه به خاطر روی رسول الله
۲-« وَکَذَٰلِکَ أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ رُوحًا مِنْ أَمْرِنَا ۚ مَا کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتَابُ وَلَا الْإِیمَانُ وَلَٰکِنْ جَعَلْنَاهُ نُورًا نَهْدِی بِهِ مَنْ نَشَاءُ مِنْ عِبَادِنَا ۚ وَإِنَّکَ لَتَهْدِی إِلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِیمٍ» شوری ۵۲
« همان گونه که به پیغمبران پیشین وحی کرده ایم، به تو نیز به فرمان خود روح را وحی کرده ایم (که قرآن نام دارد و مایه حیات دلها است، پیش از وحی) تو که نمی دانستی کتاب چیست و ایمان کدام است ، ولیکن ما قرآن را نور عظیمی نموده ایم که در پرتو آن هر کس از بندگان خویش را بخواهیم هدایت می بخشیم،( تو قطعا مردمان را با این قرآن) به راه راست رهنمود می سازی »
بلی! رسول الله قبل از مبعوث شدن به پیامبری خواندن و نوشتن را نمیدانست، بلکه الله متعال او را بعد از تولد و بزرگ شدنش آموزش داد.
۳- « قُلْ لَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا تَلَوْتُهُ عَلَیْکُمْ وَلَا أَدْرَاکُمْ بِهِ ۖ فَقَدْ لَبِثْتُ فِیکُمْ عُمُرًا مِنْ قَبْلِهِ ۚ أَفَلَا تَعْقِلُونَ » یونس ۱۶
«بگو: اگر الله می خواست (قرآنی بر من نازل نمی کرد و من ) آن را بر شما نمی خواندم و (آن را به کسی از شما نمی رساندم و الله توسط من) شما را از آن آگاه نمی کرد (به هر حال من تنها مبلغ قرآنم نه مؤلف آن، و در این باره اختیاری از خود ندارم، سالهایی در میان شما بسر برده ام و از این نوع سخنان چیزی نگفته ام و) عمری پیش از این با شما بوده ام (و صدق و امانت خود را نشان داده ام، از بررسی گذشته و حال می توانید بفهمید که آنچه برای شما می خوانم وحی آسمانی است) آیا (مطلبی به این روشنی را )نمی فهمید ؟ »
۴-« تَبَارَکَ الَّذِی بِیَدِهِ الْمُلْکُ وَهُوَ عَلَىٰ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ، الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَیَاهَ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ۚ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْغَفُورُ » ملک ۱-۲
« بزرگوار و دارای برکات بسیار است ، آن کسی که فرمانروائی (جهان هستی) از آن است و او بر هر چیزی کاملا قادر و توانا است همان کسی که مرگ و زندگی را پدید آورد است تا شما را بیازماید کدامتان کارتان بهتر و نیکوتر خواهد بود، او چیره و توانا، و آمرزگارو بخشاینده است. »
از آیه به روشنی (وضوح) دانسته میشود که الله متعال انس و جن را به خاطر آزمایش و امتحان آفریده است؛ تا فقط الله متعال را عبادت نمایند.
الله متعال آسمانها، زمین و آنچه شامل نشانه ها و مخلوقات عجیب او تعالی میشود ذکر می کند تا دلالتی بر کامل بودن قدرت الله، وسعت علم، عظمت و بزرگی اش باشند.
۵- « وَهُوَ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِی سِتَّهِ أَیَّامٍ وَکَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاءِ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا ۗ وَلَئِنْ قُلْتَ إِنَّکُمْ مَبْعُوثُونَ مِنْ بَعْدِ الْمَوْتِ لَیَقُولَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا إِنْ هَٰذَا إِلَّا سِحْرٌ مُبِینٌ » هود ۷
« الله آن کسی است که آسمانها و زمین را در شش دوره بیافرید و تخت قدرت الله بر آب، قرار داشت (این آفرینش سترگ و شگفت را بدین خاطر ساخت ) تا شما را بیازماید و معلوم شود که چه کسانی از شما کارهای نیکو می کنند (و چه افرادی از شما کارهای بد می کنند) اگر به آنان بگوئی شما بعد از مرگ برانگیخته می شوید (و زندگی دوباره پیدا میکنید) کافران (از روی شگفت) می گویند (چیزی را می گوئی که باور کردنی نیست وواقعیت ندارد بلکه) این یک جادوگری آشکاری است (که خردها را به بازیچه می گیرد) » .
از آیه فوق دانسته میشود که آغاز آفرینش جهان آب و عرش است، قبل از اینکه پیامبر وجود داشته باشد و متولد شده باشد. و در حدیث زیر نیز این معنی تأیید شده است:
« الله متعال وجود داشت و چیزی قبل از او وجود نداشت و عرش الله متعال روی آب قرار داشت؛ سپس آسمانها و زمین را آفرید، و تقدیر همه کائنات را در لوح محفوظ نوشت. »
اقوال علماء و نقاد حدیث پیرامون حدیث مورد بحث ما:
امام صغانی در کتاب خود الموضوعات به وضع آن تصریح نموده است.
ملا علی قاری مجله لفظ حدیث را بنا به قول صغانی موضوع دانسته، اما معنای حدیث را صحیح میداند؟
شیخ البانی می گوید: «این حدیث موضوع است.»
شیخ البانی می گوید: «ملا علی قاری به معنای حدیث (لولاک لما خلقت الأفلاک) را بر اساس حدیثی که امام دیلمی از عبدالله بن عباس به صورت مرفوع روایت کرده است صحیح دانسته، که آن حدیث عبارت است از: (أتانی جبریل فقال: یا محمد لولاک لما خلقت الجنه، ولولاک ما خلقت النار) و در روایت ابن عساکر حدیث به الفاظ: (لولاک ما خلقت الدنیا) آمده است، شیخ البانی اضافه می کند: برای ملا على قاری مناسب نیست که معنای آن را صحیح بداند مگر بعد از ثبوت آنچه که دیلمی نقل می نماید، و من کسی را سراغ ندارم که معنای حدیث مذکور را صح دانسته باشد، من اگر بر سند آن واقف نشده ام، اما در ضعیف بودن آن تردید ندارم چون آن را تنها امام دیلمی روایت کرده است، سپس بر ضعف و بلکه بر موضوع بودنش واقف شدم و آن زمانی بود که اسناد این حدیث را در مسند خودش از طریق عبید الله بن موسی القرشی که به این صورت بیان شده بود (حدثنا الفضیل بن جعفر بن سلیمان عن عبد الصمد بن علی بن عبد الله بن عباس، عن أبیه، عن ابن عباس به) دریافت نمودم.
آنچه اعتبار این حدیث را از بین می برد موجودیت راوی غیر ثقه (عبد الصمد) در این سند است.
نظریات علمای جرح و تعدیل در مورد عبد الصمد:
حافظ ابن حجر در رابطه با او می گوید: (وما عبد الصمد بحجه ولعل الحفاظ إنها سکتوا عنه مداراه للدوله).
« به عبد الصمد احتجاج نمیشود، و شاید هم محدثین و نقاد(حفاظ )حدیث به خاطر مدارات دولت، حال او را مراعات می کردند و از جرح او صرف نظر می نمودند.»
ولی تعدادی از محدثین او را جرح نموده اند، مانند: امام عقیلی که او را در جمله ضعفاء ذکر نموده است، و گفته است: حدیث او از مشکل خالی نمی باشد، و جز از طریق او شناخته نشده و ثابت نیست.
اما روایت ابن عساکر را امام ابن جوزی در کتاب خود الموضوعات در حادث طولانی از سلمان به صورت مرفوع تخریج کرده، و می گوید: این حدیث موضوع است .
حافظ سیوطی در اللالی ، نظر ابن جوزی را تایید کرده است.
از تمام نصوص فوق دانسته شد که الله ذوالجلال تمام مخلوقات را برای حکمت هایی آفریده است که قبلا در آیات ذکر شد، نه به خاطر کسی از مخلوقاتش، و از هیچ حدیث صحیح و یا حسن ثابت نشده است که پیامبر اولین مخلوق الله بر روی زمین باشد، و یا به خاطر روی او زمین، آسمان و تمام اشیاء را آفریده باشد.
والله أعلم بالصواب.
توجه:
برای بررسی دقیق منابع و جزئیات می توانید به کتاب مراجعه فرمایید.
————————
منبع: کتاب: احادیث ضعیف و موضوع و تاثیر ناگوار آن بر جامعه اسلامی / مولف: فضل احمد «مهاجر» / نشر احسان
اگر این حدیث را اینگونه معنا کنیم که شان نبی اکرم از همه ی مخلوقات بالاتر است که به نظر من معنای حدیث آن است آن وقت هم اشکال دارد؟