نقش جماعت و سازماندهی در تربیت فرد و تشکیل ا

نقش جماعت و سازماندهی در تربیت فرد و تشکیل امّت اسلامی

صالح احمد الشامی

وجود تشکیلات منسجم و سازماندهی محکم به منظور تحقّق بخشیدن به وجود فیزیکی و عملی «دین » در صحنه ی اجتماع و قیام برای برقراری «حکومت »مبتنی بر دین امری حتمی و اجتناب ناپذیر است .

اندیشه ی سازماندهی و تشکیلاتی در دین اسلام امری است ریشه دار و به روزهای اول ظهور آن بر می گردد ،زیرا از ابتدای «فراخوانی » خانه ی ارقم پسر ابی الارقم به عنوان مرکز تجمع و سازماندهی تعیین گردید و رسول خدا « ص » با تعیین آن به عنوان مرکز دعوت عملاً تشکل گرا و جمع گرا بودن اسلام را به اثبات رساند .

خداوند متعال در سوره ی والعصر –که جزو سور ه های است که در ابتدای دعوت فرود آمده –

۱.     وَالْعَصْرِ

۲.     إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِی خُسْرٍ

۳.     إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ

 به وضوح از این واقعیت پرده بر داشته است که موجودیت دعوت و حرکت اسلام جز در ضمن «جماعت »امکان پذیر نیست .

قسم به عصر «زمانه یا نماز عصر » به درستی که انسان در خسران است مگر کسانی که ایمان آورده و عمل شایسته انجام داده و مردم را به حق و صبر توصیه کردند » توصیه به حق و صبر جز به وسیله ی جماعت –که بعضی از افراد آن بعضی دیگر را نصیحت کنند – امکان پذیر نیست .

در سوره ی بلد نیز در مقام بحث از اصحاب الیمین روی موضوع جمعی و تشکیلاتی بودن کار اسلامی تأکید شده است .

ثُمَّ کَانَ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ وَتَوَاصَوْا بِالْمَرْحَمَهِ

«سپس از جمله ی کسانی باشد که ایمان آورده و یکدیگر را به صبر و ترحم سفارش نموده باشد ».بلد ۱۷.

شهید سید قطب در فی ظلال قرآن در تفسیر و تبیین این آیه می فرماید :

«تواصی به صبر بیانگر مرتبه ای است که از خود صبر خیلی برتر و رفیع تر است .تواصی به صبر در انسجام جماعت اسلامی و تعاون در انجام تکالیف دینی جلوه گر می شود »  .

اعضای جماعت اسلامی موظف هستند یکدل و یکصدا مسئولیت تحمل مشقات در برابر دین را بر دوش خود احساس کنند و بعضی از آنان بعضی دیگر را در تحمل مشکلات مشترک به صبر توصیه نمایند .

بدین وسیله یک نوع تماسک و هماهنگی شدید بین تمامی اعضای جماعت بوجود خواهد آمد و باعث تقویت روحیه ی آنان و تسلیم ناپذیریشان خواهد گردید . دقّت در این موضوع ما را به اهمیت نقش جماعت در اسلام رهنمود خواهد کرد .

تواصی یعنی فعالیت و تلاش بیشتر از اصل کار ،یعنی تحقق بخشیدن مطلب مورد نظر در خود .سپس دیگران را به آن فرا خواندن و آنها را بر استقامت بر آن توصیه نمودن و همگی در راستای پیشبرد آن با هم تکافل و تعاون داشتن و بدین ترتیب تصویری درخشنده و زیبای از «جماعت اسلامی »از «اخوت »بین افراد آن ارائه دادن .

تعاون و مشارکتی که در قالب توصیه در این دو سوره به آن اشاره گردیده نقش اساسی و کلیدی در تقویت روحیه ی امت اسلامی دارد و قدرت جماعت را بر تحمل مشقات دو چندان خواهد نمود و از برکت آن کار جماعت در تمامی ابعاد رشد خواهد کرد .

انسان به هنگام دقت در مفهوم و معنای کلمه ی «تواصی »احساس تعجب می نماید و تصور عجیبی در ذهن خود ارائه می دهد تصور جماعتی که بین تمامی افراد و اعضای آن تماسک و تجانس و توصیه به حق و صبر وجود دارد و همگی خود را در قبال یکدیگر مسئول و موظف می دانند و بدینگونه تماسک مورد نظر قرآن به وجود خواهد آمد »

بعداً سوره ی مبارکه شوری بر رسول خدا «ص» فرود آمد تا معنی توصیه را به صورت واضحتر و روشنتر مورد توجه قرار دهد آنجا که به بیان اوصاف ایمان داران می پردازد و می فرماید :

وَالَّذِینَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاهَ وَأَمْرُهُمْ شُورَى بَیْنَهُمْ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ

«و کسانی که دعوت پروردگار خود را اجابت کرده و نماز برپای داشته و کار و بار آنها میان ایشان به صورت مشاوره است و از آنچه که به عنوان روزی به آنه بخشیده ایم انفاق می نمایند .:شوری ۳۸.

آری خداوند متعال در مقام «توصیف » -نه تعریف- جماعت اسلامی می فرماید :«و امرهم شوری بینهم »این توصیف در مقطع مکه و در شرایطی که هنوز دولت اسلامی شکل نگرفته بود ،از امت اسلامی به عمل آمده است .قرآن کریم در این آیه صفت و طبیعت امت اسلامی را به ما می شناساند و قبل از تشکیل حکومت دینی این مطلب را به آنها گوشزد می نماید تا بعد از تشکیل آن مبتنی بر نظام شوری باشد و رنگی از استبداد در آن مشاهده نشود .

بدیهی است وجود شوری مشروط به وجود جماعت است پس امکان تحقق شوری بدون وجود جماعت اصلاً وجود ندارد . با توجه به آن چه ذکر کردیم روشن می گردد که تربیت در مرحله ی مکّی بیانگر نقش جماعت و سازماندهی در شکل گیری امت اسلامی است و فرد در تنظیم اسلامی به عنوان جزء لایتجزی و مؤثر  مطرح است و مسلمانان بالاجماع پی به اهمیت نقش سازماندهی و تشکیلات برده بودند ،و وقایع و حقیقت سیره نبوی  بیانگر  این واقعیت هستند .

————————————————————–

منبع : تربیت و حکومت در سیره رسول الله

مؤلف : صالح احمد الشامی

مترجم : محمد ملا زاده

انتشارات : نشر احسان