نماز جماعت از دیدگاه چندی از علمای معاصر

نماز جماعت از دیدگاه علمای معاصر

تدوین: عزیز صادقی

شهید کاک ناصر سبحانی «رح» :

شریعت خداوندی ، نماز گذاردن با جماعت را مشروع کرده است . هنگامی که عدهّ ای با هم به نماز می ایستند ، گویی با زبان حال می گویند ، که ما با هم در مسیر بندگی حق تعالی با هم همراه و همسفریم . همانگونه که در ادای بزرگترین نماد و رویکرد بندگی با هم هستیم ، بنابراین نماز جماعت یعنی دسته جمعی و با هم عبودیت کردن … هنگامی که شرایط اقامه ی نماز جمعه فراهم شود ، نماز هم مظهر یک جامعه ی اسلامی به معنای کامل آن می شود . نماز جماعت و جمعه مظهر جامعه ای زنده و پابرجاست که هر هفت روز یک باردر نماز جمعه و هر روز پنج مرتبه در نماز های واجب  تحقق می یابد .

وقتی که انسان در صف جماعت قرار می گیرد ، باید حالت خاص و ویژه ی[ این موقعیت ربانی و والا ] را داشته باشد ، اگر چه متأسفانه امروزه نماز جماعت و جمعه هم مثل بسیاری از امور و شعائر دینی دیگر اهمیّت خود را از دست داده و به آن توجّه لازم نمی گردد .

در نماز جماعت امام باید به نحوه ی ایستادن نمازگذاران توجه کند ، هم امام و هم نماز گذاران باید به حالت خاص [و ویژه ای که در سنّت آمده ] بایستند . همانگونه که عابدان غیر خدا ، هنگامی که به حضور ((اله )) خود می رسند ، نظم خاصی به خود می گیرند ؛ مثلاً همه به صف می ایستند و بعد یکی جلو می رود به نمایندگی از همه سخن می گوید : بقیه نیز با او هماهنگ و او را تأ یید می کنند . در اینجا نیز هنگامی که امام به صف ها توجه می کند و آن ها را درست می کند ، گویی با خود چنین مجسم می کند که این جمع اکنون در حضور خداوند ایستاده اند و او باید طوری آن ها را نظم دهد که صورت و کیفیت نا مطلوبی نداشته باشند . پس از آن که همه را آماده کرد ، خودش جلو می رود و نماز را آغاز می کند . شاید تمام این حالت را بیان نکرده باشم و قابل بیان هم نباشد ؛ اما این مسئله ای است که اگر انسان به آن توجه کند ، ممکن است مسایل دیگری در این زمینه برایش آشکار شود ، چرا که این ها مسائلی مربوط به درون و روان هستند .

******************************

 استاد شهید حسن البنّا (رح ) می فرماید :

برادران : من همواره درباره ی نماز ( و جمعه و جماعت ) در اسلام تعبیر خودم را دارم ، و آن اینکه نماز ( جماعت ) یک شیوه ی تربیتی برای امت اسلامی است . نماز فقط یک فرض تعبدی نیست ، که به اداء آن بپردازیم و یا فقط عبادتی فرض شده بر شما نیست ، که از آن بینش به دست نیاوری ، بلکه نماز صیقلی است که دلهای مسلمانان را صیقل و صفا می دهد . و عبادتی است که هر مسلمانی رل به شکل شگفت انگیزی در بر می گیرد و از او یک انسان کامل می سازد و چون مسلمان به درجه ی انسان کامل لرسد ، در نتیجه از این انسانهای کامل ، امّت کامل پدید می آید .

پس فکر و اندیشه ی نماز و جماعت ، بوجود آوردن یک امت کامل است .

برادران گرامی : بیایید دانشمندان تربیت را داور قرار دهیم . تربیت نزد دانشمندان عبارتست از: تربیت و پرورش و رشد کامل و همه جانبه ی ، جسم و عقل و روح . زیرا انسان از جسم و روح و عقل ترکیب گشته و تربیت کامل انسان در گرو تربیت و پرورش هماهنگ و همزمان این سه تاست . و مربی کامل کسی است که بتواند عقل و روح و جسم را به موازات هم پرورش  رشد دهد .

مربیان عصر نو ، قواعد بهداشتی را برای تربیت جسم تدوین کرده و برای تربیت عقل ار طریق تدریس و تعلیم کار کرده اند ، و قواعدی را برای تربیت نفس به کار گرفته اند ، که دانش روانشناسی و فلسفه اخلاق از آن جمله است .

دانشمندان کتابهایی قطور و مطالب زیادی در هر کدام از این فنون نگاشته اند .

برادرانم : اسلام دین عمل ایت ، و همه ی این علوم را بصورت عملی در جایگاه ویژه ای قرار داده و به ما سفارش کرده است ، که روزی پنج مرتبه به ان عمل کنیم . این جایگاه ویژه ی نماز است که شما آن را انجام می دهید و ترکیب آن را نمی دانید . ولی نتیجه این است که عقل و روح و جیم شما از هر چیزی سالم می ماند .

نکته ی دیگر اینکه اگر امامان جماعت ، آیاتی ( مناسب روحیه و وضعیت نمازگذاران )  از قرآن برگزینند و در محراب بر مردم قرائت کنند نور کلام خدا را بر مردم ارزانی داشته ، و اینجاست که نماز در تربیت و تکوین امّت اسلامی نقش مهمی ایغا می کند .

پیامبر (ص) توانست بوسیله ی مدرسه ی نماز افرادی را تربیت کند که بر عالم سیادت یابند ، برادرم این افراد تربیت نشدند ، مگر در مسجدی که فرشهایش سنگریزه و سقفش شاخه های خرما بود .

پس عزیزان بیائید ، ما هم با حضور منظّم خود در مسجد و برپایی جماعت و کلاس درس و قرآن ، این مدرسه ی رسول الله را که همچون دین وی ، به فراموشی سپرده شده ، آبادان کنیم و به حضور خود آن را بیارائیم .

******************************

    استاد مصطفی مشهور (رح) می فرماید :

اجابت اذان به محض شنیدن آن و رها کردن مشاغل دنیوی به خاطر اقامه ی نماز نوعی جهاد و تقویت عزم و اراده و غلبه بر هواهای نفسانی بود و نوعی توشه و تربیت علمی برای ادای تکالیف و واجبات می باشد تا هر که را که اولی تر است انجام دهد .

نظم و ترتیب در صف نماز ، تعهد امام ، عدم تقدم بر او ، آگاه کردن وی به هنگام سهو و اشتباه ، همه دارای آثار تربیتی در روح انسانند و به او یاد می دهند که نظم و ترتیب در قوای نظامی و اطاعت از مقام رهبری با نصیحت و انتقادهای سازنده و آگاهی دادن به رهبر و امام همراه بوده و از جمله امور مهمی هستند که باید در صحنه های دعوت اسلامی و جهاد فی سبیل الله اجرا شوند .

   به نماز ایستادن افراد مختلف جامعه در صفوف واحد ، بدون اینکه فرقی با یکدیگر داشته باشند دارای مفهوم تربیتی همه و سازنده ای است که برای تألیف قلوب مسلمین در صحنه های مختلف زندگی می باشد چه بسیار پیش می آید که فقیر و غنی بدون هیچ گونه سر کشی در کنار هم سر به سجده می نهند و برابری خود را نزد خدا به معرض نمایش می گذارند.

اجتماع مسلمانان در مسجد برای ادای نماز های یومیه ، نماز جمعه و نمازهای عید بدین جهت است که فرصت دیدن و ملاقات ساکنین آبادی با یک شهر به وجود آید و انس و الفت در میان آنها ایجاد شود تا به سبب آن نیازمندان را کمک کنند ، از مریضان عیادت نمایند ، در غم و شادی هم شریک باشند و روحیه ی مهربانی در میانشان حاکم باشد . ادای نمازهای جماعت در مساجد ، وظیفه و رسالت مهمی را که مسجد در آغاز دعوت به عهده داشت به اجرا می گزارد .

در صدر اسلام تدبیر همه ی امور مسلمین در مسجد پیامبر انجام می شد ،طرح و تصمیم جهاد ، تهیه ی لوازم و تحکیم ایه های دولت اسلامی در آنجا پی ریزی می گردید پس امروز هم مسلمانان وظیفه دارند که اولین نقش و رسالت مسجد را به آن بازگردانند .

******************************

امام مودودی (رح ) می فرماید :

خدای متعال تأکید شدید فرموده که مسامانان فریضه ی نماز را به جماعت انجام دهند و نیز مقرر فرموده که نماز جماعت را هر هفته به صورت معین و شکل خاصی بخوانند .

نماز جماعت در میان مسلمانان ایجاد یگانگی و محبّت و برادری می کند و از همه ی افراد ((توده ای متراکم و فشرده ))به وجود می آورد ، زیرا وقتی که همه دسته جمعی در برابر خدا قنوت می خوانند و سجود می کنند و به رکوع می روند ، دلهایشان به یکدیگر نزدیک می شود و این احساس در آنها بیدار می شود که همه برادرند . از این گذشته نماز جماعت این خاصیت را دارد که آنها را بر اطاعت فرمانروایی که از ایشان خود انتخاب کنند مجهز و آماده می سازد و آنها را برای نظم و انظباط و محافظت در اوقات تربیت می کند و حس همدردی و ائتلاف و انس و همکاری به وجود می آورد ، و ملاحظه می کند که همه ی افراد چه فقیر و چه غنی و چه صغیر و چه کبیر ، چه بالا ترین فرد و چه نازل ترین فرد ، پهلو به پهلوی یکدیگر می ایستند ، آنگاه دیگر  نه اشرافی وجود دارد و نه غیر اشرافی و نه رفیعی و نه وضیعی .

اینها قسمت مختصری است از منافعی که نماز برای شما در بر دارد نه برای خدای شما …

 ******************************

دکتر یوسف قرضاوی می فرماید :

اسلام ، وظیفه هر مسلمان را تنها در این خلاصه نکرده است که به صورت منفرد و دور از اجتماع به انجام نماز و سایر عبادات بپردازد . بلکه مؤمنین را به طور جدّی به ادای نماز بصورت جماعت ، مخصوصاً در مشاجد فرا خوانده است . تا جایی که پیامبر (ص) می خواست خانه ی کسانی را که از جماعت سر باز زده بودند ، آتش بزند و بر سرشان خراب بکند . اگرچه نماز جماعت واجب نگردیده است ، اما ارزش آن از نماز فردا بیست و هفت درجه بالاتر می باشد و بسیار بر آن تأکید شده است .

در نماز جماعت نوعی تربیت حرکی و سازمانی ، که اساس آنرا نظم و فرمانبری تشکیل می دهد ، به چشم می خورد . مسلمانان و ملتها چقدر نیازمند ، آموزش عملی فرمانبرداری و پایبندی به نظم و تسلیم در برابر قانون و احترام و اطاعت از بزرگان می باشند ! و این چیزی است که از طریق نماز جماعت تأمین می گردد . آیا نظامی کاملتر و زیباتر از صفوف جماعت دیده اید که اینگونه راست و مستقیم ، بدون شکاف ، به هم پیوسته ، پهلو به پهلو و قدم به قدم شکل گرفته باشد . بدون اینکه کسی حق بر هم زدن این نظم زیبا را داشته باشد .

اسلام فرزندان خود را به نماز جماعت فرا خوانده تا ، با یکدیگر آشنا شوند و بیگانه نباشند ، به همدیگر نزدیک شوند و دور نباسند ، نسبت به هم محبّت وزرند و کینه نداشته باشند ، و در جبهه ی واحدی قرار گیرند و شکمکش ننمایند .

کدام وحدتی از وحدت نمازگذاران در جماعت کاملتر و عمیقتر و زیباتر است ؟ در حالی که پشت سر شخص واحدی می ایستند ، خدای واحدی را می خوانند ، کتاب واحدی را قرائت می کنند ، به سوی قبله ی واحدی روی  می آورند و حرکات موزون و یکسانی از قبیل قیام و قعود و رکوع و سجود انجام می دهند .

چنین وحدتی ، وحدتی ظاهری و سطحی نیست ، بلکه وحدتی درونی و باطنی است که تمام وجود فرد را در بر می گیرد . وحدتی در نگرش ، اندیشه ، مسیر ، هدف ، حرف و عمل ، وحدتی که مظهر و نمایانگر محتوای آیه ی « إنَّمَا المُؤمُنوِن إخوَه »  می باشد .

کدام برابری و مساواتی از مساوات موجود در صفوف بهم فشرده ی جماعت در مسجد ، برتر و واضحتر است . فرمانروا در کنار نگهبان ، ثروتمند پهلوی تهیدست ، ارباب چسپیده به مستخدم و دانشمند در کنار کارگر و کشاورز !

چنین عظمت و زیبایی ، به جز در مساجد رخ نخواهد داد ، پس باید نمازهای جماعت را به مساجد بکشانیم و مساجد را با حضور خود و با نماز و تلاوت و اعتکاف آباد بگردانیم .

مسجد  در هنگامه ی طلوع اسلام ، یک مرکز ملّی برای تعلیم و تربیت و آموزش مفاهیمی چون آزادی ، برادری ، برابری ، وحدت و کنگره  ای محلی برای مشورت و همفکری و انجمنی برای کسب آشنایی و پیوند دوستی و اخوت مسلمانان و آموزشگاهی برای پرورش علمی و عملی بود .

امروز نیز باید با تجمع روزانه و هفتگی و ماهانه در مسجد آن نقش بزرگی که مسجد در صدر اسلام ایفا می کرد ، زنده کنیم و از این سنگر مقدس و مبارک ، به نحو احسن برای تزکیه ، تعلیم و دعوت استفاده کنیم .

******************************

 استاد محمّد غزالی می فرماید :

بی گمان بهم پیوستن دلها و یکی شدن احساسها و عواطف و داشتن راه و اهداف واحد یکی از آشکارترین نشانه های تعلیمات اسلامی و لازمترین خصلت و خوی مسلمین مخلص است و بدون شک صفوف بهم پیوسته و متحد و اتفاق کلمه و وحدت در سخن ، استوارترین پایه و ارکان بقای امت اسلامی و ضامن بقاای دولت آن و پیروزی رسالت و وظایف آن می باشد ، اگر کلمه توحید _ لااله الا الله _ دروازه ی ورود به اسلام است ، وحدت کلمه و اتفاق و اتحاد رمز بقای ماندن در آن و استقامت بر آن است و نخستین تضمین است برای ملاقات با خداوند با چهره ی درخشان و سرفرازانه.

بیگمان یک عمل واحد با شکل و صورت واحد ، وقتی که انسان آن را به تنهائی انجام می دهد و وقتی که آن را با جماعت و دیگران انجام می دهد ، اجر و پاداش و مزد آن بسیار با هم متفاوت و مختلف است . برای مثال نماز صبح یا ظهر و یا سایر نمازهای دیگر همان تعداد رکعات و حرکات و سکنات و اقوال و کردارند ، چه آنها را به صورت فردی انجام دهد یا بصورت جمعی و با جماعت ، و لیکن ثواب و پاداش آنها وقتی که به صورت جماعت در پیشگاه الهی برگزار گردند ، بیست و پنج با و یا بیشتر از ثواب آنها به صورت فردی بیشتر است و این خود تشویق و ترغیبی است ، که انسان به جماعت و گروه بپیوندد ، و آن را بر عزلت ئ تنهایی ترجیح دهد .

اسلام نمی پسندد که مسلمان در دایره ی تنگ خویشتن محصور گردد و در اندیشه و احساس خویش تنها باشد و مصلحت خویش را جدای از مصلحت  توده ی مردم و زندگی همگانی بداند ، لذا برای اینکه مسلمانان با جامعه ای که در آن زندگی می کنند ، امتزاج و اختلاط داشته باشند ، خداوند آنها را به ادای نماز های روزانه ، به صورت جماعت و در مسجد تشویق و ترغیب کرده است ، و برای شرکت کنندگان در جماعت امتیازات دنیوی و اخروی بسیاری قائل شده ، حتّی کثرت گامهائی که به طرف مسجد برداشته می شود ، موجب اجر و ثواب بیشتر قرار داده است و مردمان شهر و روستا را ملزم ساخته که هفته ای یک روز برای ادای نماز جمعه همدیگر را ملاقات کنند و آن را عید مؤمنین نامیده است .

منابع:

۱-  بررسی کلی نماز و تفسیر سوره فاتحه، ناصر سبحانی، نشر احسان

۲- عبادت در اسلام، نویسنده: دکتر یوسف قرضاوی، مترجم:محمد ستاری‌خرقانی، نشر احسان

۳- مفاهیم اسلامی درخطبه های نماز جمعه، تألیف امام ابوالاعلی مودودی، مترجم: دکتر اصغر آفتاب، نشر احسان

۴- توشه راه، تالیف مصطفی مشهور؛ ترجمه نعمت‌الله شهرانی‌، نشر احسان

۵- اخلاق اسلامی‌، تالیف محمد غزالی مصری‌؛ ترجمه محمود ابراهیمی‌، نشر احسان